بازخوانی خطبه غدیر، رسالت شاعران آئینی است

رضا اسماعیلی با اشاره به اینکه ۳۶۰ تن از عالمان قرن دوم تا چهارم حدیث غدیر را نقل کردند گفت: بازخوانی خطبه غدیر، رسالت شاعران آئینی است. رضا اسماعیلی، شاعر در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص جایگاه عید غدیر و اهمیت معرفی آن به مخاطبان گفت: در بیان جایگاه رفیع عید غدیر همین بس که در کنار روایات و احادیث فراوانی که به مناسبت واقعه غدیر بیان شده، چند آیه از قرآن نیز به این مهم اختصاص یافته است. وقتی پیامبر در هجدهم ماه ذیحجه به غدیر خم رسیدند، جبرئیل بر حضرتش نازل شد و آیه ۶۷ سوره مائده را بر حضرت خواند: خبرنگار مهر«یا ایها الرسول، بلغ ما انزل الیک من ربک، فان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس…» ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن، اگر نرسانی، رسالت او را ابلاغ نکردی و خداوند تو را از مردمان حفظ خواهد کرد. ایهاانزلالیکلمتفعلفمابلغترسالتهیعصمکهمچنین آیه سوم از سوره مبارکه مائده نیز به غدیر اختصاص پیدا کرده است: ««الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا: امروز دین شما را کامل ساخته و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این که دین شما دین اسلام باشد، راضی شدم.» در حدیثی از امام صادق (ع) نیز پیرامون ارزش و جایگاه عید غدیر می‌خوانیم: «عید غدیر در آسمان‌ها شناخته شده تر از زمین است.» وی افزود: در روایات و احادیث اصیل اسلامی از عید غدیر خم به عنوان «عیدالله الاکبر» یاد شده است. گرامیداشت و بزرگداشت عید غدیر، بزرگداشت و تکریم «فضیلت» و «حقیقت» است. به همین سبب است که مولانا در دفتر ششم مثنوی به روایت شاعرانه واقعه غدیر می‌نشیند و در تفسیر حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه» می‌گوید: زین سبب پیغمبر با اجتهاد نام خود و آن علی مولا نهاد گفت هر کس را منم مولا و دوست ابن عمّ من علی مولای اوست کیست مولا؟ آن که آزادت کند بند رقیّت ز پایت برکند چون به آزادی نبوت هادی است مؤمنان را ز انبیا آزادی است ای گروه مؤمنان شادی کنید همچو سرو و سوسن آزادی کنید اسماعیلی در پاسخ به سوال دیگری درباره نقش ادبیات آئینی در معرفی عید غدیر بنا بر احادیث که نقل شده شاهدان عید غدیر باید این واقعه را به گوش غایبان برسانند گفت: شهادت بر حقانیت رسالت پیامبر (ص) و ولایت حضرت امیر، بازخوانی شاعرانه و هنرمندانه خطبه غدیر، رسالت بزرگی است که بر دوش شعر و شاعران آئینی سنگینی می‌کند. خطاب خداوند به پیامبر اکرم (ص) در آیه ۶۷ سوره مائده، خطاب به همه اهل ایمان است، آنجا که می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ…ای رسول ما! آن چه از جانب پروردگارت به تو نازل شده به مردم ابلاغ کن»، از این منظر، بدیهی است که شعر آئینی ما نیز در این میانه نمی‌تواند فقط شاهد بی طرف ماجرا باشد. ایستادن در موضع حق و ابلاغ ولایت مولی الموحدین علی (ع) با زبان شعر، رسالت هنوز و همیشه شعر و شاعران دینی و آئینی است. أَیُّهَاالرَّسُولُبَلِّغْأُنْزِلَإِلَیْکَرَبِّکَ…ایمولیالموحدینشهادت «کلمه» و «کلام» به ولایت امام علی (ع)، از روز غدیر آغاز شده است. در ادب عرب، «حسان بن ثابت» اولین شاعری است که پس از شنیدن خطبه پیامبر اکرم (ص)، به سرودن قصیده‌ای باشکوه درباره واقعه تاریخ ساز غدیر پرداختاین شاعر افزود: شهادت «کلمه» و «کلام» به ولایت امام علی (ع)، از روز غدیر آغاز شده است. در ادب عرب، «حسان بن ثابت» اولین شاعری است که پس از شنیدن خطبه پیامبر اکرم (ص)، به سرودن قصیده‌ای باشکوه درباره واقعه تاریخ ساز غدیر پرداخت. این شعر در کتاب «سلیم بن قیس هلالی» که با عنوان «اسرار آل محمد» به فارسی نیز ترجمه شده، برای اولین بار به ثبت رسیده است. با عنایت به این دقیقه، باید گفت سنت غدیریه سرایی از همان روز غدیر آغاز شد. قصیده غدیریه «حسان» با ابیات زیر آغاز می‌شود: شهادت «کلمه» و «کلام» به ولایت امام علی (ع)، از روز غدیر آغاز شده است. در ادب عرب، «حسان بن ثابت» اولین شاعری است که پس از شنیدن خطبه پیامبر اکرم (ص)، به سرودن قصیده‌ای باشکوه درباره واقعه تاریخ ساز غدیر پرداختینادیهم یوم الغدیر بنیّهم بخمٍّ واسمع بالرسول منادیاً فقال فمن مولاکم و نبیکم؟ فقالوا و لم یبدوا هناک التعامیا إلهک مولانا و انت نبیُّنا و لم تلق منّا فی الولایة عاصیاً فقال له قم یا علیّ فإنّنی رضیتُک مِن بعدی إماماً و هادیاً «پیامبر (ص) در روز غدیر در سرزمین «خم» به مسلمانان ندا در داد و فرمود: مولا و پیامبر شما چه کسی است؟ آنها در جواب پیامبر خیلی صریح پاسخ دادند: پروردگار تو، مولای ماست و تو پیامبر مایی، و ما از قبول ولایت تو سرنخواهیم پیچید. سپس پیامبر خطاب به علی (ع) گفت: برخیز! اکنون من تو را به عنوان «امام» و «رهبر» بعد از خویش انتخاب کردم.» اسماعیلی در خصوص پرداختن نویسندگان و مفسران اهل سنت به عید سعید غدیر خم گفت: علاّمه امینی (که رحمت خدا بر او باد) در کتاب ماندگار «الغدیر» نام ۳۶۰ تن از عالمان قرن‌های دوم تا چهاردهم را که به نقل حدیث غدیر در کتاب‌های خود پرداخته اند، ذکر کرده است. «طبری»، محدث، مفسر، فقیه و مورخ برجسته سنی مذهب قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری، حدیث غدیر را از هفتاد و پنج طریق روایت کرده و برای آن کتابی مستقل به اسم «الولایه» نوشته است. ابوالعباس احمدبن محمد کوفیف معروف به «ابن عقده» از دیگر علمای اهل سنت نیز در کتابی با عنوان «الموالات» حدیث غدیر را از صد و پنج طریق روایت کرده است. حدود ۳۶۰ تن از عالمان سنی مذهبی در کتب خود ولایت امام علی (ع) را پذیرفته اند. از جمله: ۱. «واحدی» در کتاب اسباب النّزول، صفحه ۱۵۰ می‌گوید: «یا ایها الرسول…»، روز عید غدیر در باره علی بن ابی‌طالب نازل شده است. ۲. «سیوطی» در کتاب الدر المنثور، جلد ۲، صفحه ۲۹۸ می‌نویسد: «یا ایها الرسول…»، روز عید غدیر در باره علی بن ابی‌طالب نازل شده است. ۳. «فخر رازی» در کتاب تفسیر خود می‌گوید: «مفسّران ده وجه و سبب برای نزول این آیه بیان کرده‌اند»؛ سپس در ادامه می‌گوید: «دهم این که این آیه در مقام فضیلت علی بن ابی‌طالب نازل شده است و هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر اسلام دست حضرت علی را گرفت و فرمود: هر که من مولا و سرپرست و حاکم او هستم، علی هم مولای او است». وی در پاسخ به این سوال که حوزه ادبیات دینی باید چه مشکلاتی را از سر راه بردارد تا بتواند به نحو احسن در حوزه موضوعاتی مانند عید غدیر فعالیت کند افزود: اول این که شعر دینی و آئینی روزگار ما باید برای انسان معاصر از بزرگان دینی «اسوه» بسازد، نه «اسطوره»، تا انسان نسل اکنون بتواند شخصیت‌هایی همچون امام علی (ع) را الگوی زندگی خود قرار دهد. چنان که در آیه ۱۱۰ سوره «کهف» خداوند خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید: «قُلْ اِنَّمآ اَنَا بَشّرٌ مِثْلُکُمْ یوحَی اِلَی اِنَّمآ الهْکُمْ اِلهٌ واحِدْ … ای پیامبر! به امت بگو که من هم بشری همانند شما هستم»، بشری که مثل بقیه انسان‌ها در کوچه و خیابان راه می‌رود، با مردم نشست و برخاست می‌کند، از بازار خرید می‌کند، در مزرعه بیل می‌زند، در خانه، همسرداری می‌کند، لباس می‌پوشد، غذا می‌خورد و… و همه این مسائل، یعنی پیامبر (ص) انسانی است که می‌تواند، برای انسان خاکی و زمینی «الگو» قرار گیرد. اِنَّمآاَنَامِثْلُکُمْیوحَیاِنَّمآالهْکُمْاِلهٌایاین حقیقت انکارناپذیر وجود دارد که پیامبر اکرم (ص) و امامان بزرگوار ما برگزیده خدا و معصوم بوده‌اند؛ ولی به این حقیقت هم باید اشاره کرد که این بزرگواران در عین برخورداری از کرامات و فضائل والای انسانی به گفته خداوند در قرآن کریم «اسوه و الگو» هستند؛ یعنی موجودی از جنس همین انسان خاکی و زمینیاسماعیلی افزود: شایسته است شاعران آئینی در شعر خویش - پیش و بیش - از وجوه «افتراق»، به وجوه «اشتراک» پیامبر و معصومین (ع) بپردازند و این ذوات مقدس را آن گونه توصیف کنند که برای مردم، محسوس و ملموس و هضم‌شدنی باشد. اگر این بزرگواران را به صورت تک‌بعدی و فقط موجوداتی آسمانی و ماورایی ببینیم، آن وقت چگونه می‌توانیم از مردم انتظار داشته باشیم که همانند آنان باشند و آنها را برای زندگی خود «الگو» قرار دهند؟ این حقیقت انکارناپذیر وجود دارد که پیامبر اکرم (ص) و امامان بزرگوار ما برگزیده خدا و معصوم بوده‌اند؛ ولی به این حقیقت هم باید اشاره کرد که این بزرگواران در عین برخورداری از کرامات و فضائل والای انسانی به گفته خداوند در قرآن کریم «اسوه و الگو» هستند؛ یعنی موجودی از جنس همین انسان خاکی و زمینیوی گفت: این حقیقت انکارناپذیر وجود دارد که پیامبر اکرم (ص) و امامان بزرگوار ما برگزیده خدا و معصوم بوده‌اند؛ ولی به این حقیقت هم باید اشاره کرد که این بزرگواران در عین برخورداری از کرامات و فضائل والای انسانی به گفته خداوند در قرآن کریم «اسوه و الگو» هستند؛ یعنی موجودی از جنس همین انسان خاکی و زمینی. فراموش کردن این اصل و فقط پرداختن به کرامات و معجزات آنان و تبدیل آنان به اسطوره‌ای دست نیافتنی، یعنی سر از ترکستان درآوردن و به بی‌راهه زدن. یادمان باشد که ما برای «وصل» کردن آمده‌ایم؛ نه برای «فصل» کردن؛ نکته دیگر آن که هر چند مدح و منقبت‌بخشی از جان و جهان شعر آئینی است، ولی شاعر آئینی نباید در این منزل متوقف بماند، بلکه برای ایفای رسالت پیامبرگونه خود باید از منزل صورت (مدح و منقبت) به منزل سیرت (حکمت و معرفت) هجرت کند و مخاطب خویش را برخوان بصیرت بنشاند. برای سربلند بیرون آمدن از عرصه این آزمون، شاعر آئینی باید خود را به دانش و بینش دینی مجهز کند و بیش از دیگران «درد اسلام» داشته باشد. مگر نه این است که شاعری، پرتوی از شعور نبوت است و شاعر بر مسند «اصلاح‌گری» و «انسان‌سازی» تکیه زده است. چنان که علامه اقبال هم گفته است: شعر را مقصود اگر آدم گری ست شاعری هم وارث پیغمبری ست جانمایه شعر علوی نیز چیزی جز این نیست. شعر علوی باید تریبونی برای ترویج فضیلت‌ها و ارزش‌های انسانی باشد. شعر عشق، حماسه، عرفان، حکمت، پایداری، ستم‌سوزی، حق‌طلبی و عدالت‌خواهی. هر کس چیزی غیر از این بگوید، و به گونه‌ای دیگر بیندیشد، به یقین راه به خطا برده و از مسیر روشن و سعادت‌بخش سیره علوی فاصله گرفته است که هرگز این چنین مباد این شاعر در پایان درخصوص منابع مورد توجه شیعی در روایت علویات و غدیریه‌ها افزود: از مهم‌ترین و ماندگارترین آثاری که با موضوع و محوریت «غدیر» تألیف گردیده است، مجموعه ارزشمند «الغدیر» علامه امینی است. «الغدیر» صحیفه ماندگاری در اثبات ولایت بلافصل مولی الموحدین علی (ع) بعد از پیامبر و اثبات مذهب شیعه است. علامه امینی برای تألیف این اثر ماندگار، با اعتقاد و شوقی غیر قابل وصف به مطالعه و بررسی همه کتاب‌های موجود در کتابخانه های عمومی و خصوصی نجف اشرف پرداخته است، او برای به کمال رساندن این کار بزرگ و درخور ستایش، علاوه بر ایران، به کشورهایی چون سوریه، هند و ترکیه نیز سفر می‌کند.علامه خود در باره سیر تکوینی و روند تکاملی مجموعه «الغدیر» گفته است: «من برای نوشتن الغدیر ده هزار کتاب را خوانده ام و به صد هزار کتاب مراجعه مکرر داشته ام.» الموحدینهایبارهاموی گفت: کتاب الغدیر در ۲۰ مجلد تألیف و ترجمه آن در ۲۲ جلد به زبان فارسی چاپ شده است. علامه امینی در این کتاب به ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین پیامبر که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند اشاره می‌کند. آنگاه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا چهاردهم را برمی‌شمارد. در پایان هم اشعار شاعران مختلف را در بارهٔ این موضوع ذکر می‌کند.