تربیت در حکمرانی مجازی / منطق حکمرانی در فضای مجازی بر دو پایه حکمت و علم

کشوری که حکمرانی خود را در آموزش و پرورش نسل جوان از دست بدهد، سرمایه انسانی خود را از دست داده است. ورود به جهان شبکه ای، همه شئون تربیتی را هدف قرار داده است. فضای مجازی در ارکان نظام تعلیم و تربیت ما ورود کرده است و برای این کار باید در باب تعلیم و تربیت همتی نو آغاز کرد.

دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در "همایش بین‌المللی فرهنگ و تربیت در فضای مجازی و دانشگاه هوشمند" گفت: برگزاری این همایش برای «فضای مجازی هراسی» نیست، بلکه در تلاش است که به شناخت این فضا کمک کند چرا که شناخت فضای مجازی باعث می‌شود که بتوانیم از این فضا به نحو مطلوب استفاده کنیم. اگر این اتفاق صورت نگیرد، استعمار نوین از این فضا بهره‌برداری خواهد کرد.

وی با بیان اینکه دوران کرونا فرصتی برای درک تهدیدات اجتماعی فناورانه ایجاد کرد، اظهار داشت: در تاریخ علم، قرن نوزدهم قرن علم نظریه‌پردازی است چرا که عمده نظریات فیزیک در این قرن شکل گرفت. در قرن بیستم علم برای دفاع مطرح شد. این دوران، دوران غلبه فیزیک است. در این دوران، ایالات متحده با آزمایشگاه‌های ملی خود، پیشران علم شد و قرن بیستم به عنوان علم برای دفاع نامگذاری شد.

در قرن بیست و یکم جنگ سرد خاتمه یافت و در سال ۲۰۰۱ حادثه یازدهم سپتامبر نقطه عطفی در ایالات متحده بود. در این دوران، نشستی در کاخ سفید با حضور کلینتون و ۸۹ نفر از دانشمندان تشکیل شد که در موضوعی تحت عنوان علوم فناوری همگرا (فرادیسیپلین‌ها، ظهور نانوفناوری، آی.تی و…) مطرح می‌کنند. این دوران تحت عنوان علم برای امنیت نام گرفت و جنگ جهانی علیه تروریسم در این دوران اتفاق افتاد.

ما در فضایی زندگی می‌کنیم که ایالات متحده تحت عنوان علم برای امنیت مباحث را پیش می‌برد، گفت: در علم برای دفاع، سخت‌افزارها مهم هستند اما در علم برای امنیت، پیچیدگی نرم‌افزار و سخت‌افزار باهم مطرح می‌شود که حائز اهمیت است و باید به آن توجه داشت.

وی با اشاره به کتاب فراسوی اسپوتنیک که توسط پروفسور نیل منتشر شده، گفت: در این کتاب که داستان علم به صورت مفصل و در ۲۰ فصل مطرح شده است، جنگ جهانی علیه تروریسم و علم برای امنیت نیز به خوبی توضیح داده شده و تأکید شده ما نیاز داریم که دوباره توجهات را به علم و فناوری برگردانیم و اگر بخواهیم در دنیا رهبری علم را تأمین کنیم، باید دوباره به علم روی بیاوریم و سرآمدی خود را حفظ کنیم. در این کتاب مطرح شده ما در مقطعی هستیم که با تهدیدات تروریسم مواجهیم و باید توانایی علم و فناوری خود را برای مواجه با این تهدیدات به کار ببریم.

در این کتاب موضوع مهم دیگری مطرح و اشاره شده که ما وارد دوران جدیدی از پیشرفت زیستی شده‌ایم که در آن همان پیشرفت‌هایی که می‌تواند سلامت را بهبود بخشیده و بیماری را درمان کند، همان پیشرفت‌ها ممکن است برای انجام اقدامات تروریستی مرگبار نیز مورد استفاده قرار گیرد. این کتاب در زمان انتشار هنوز ۱۱ سال با دوران اوج گیری کرونا فاصله دارد و این موضوع بسیار مهم است. جنگ جهانی علیه تروریسم همزمان با حضور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، نقش بر آب شد.

سرمایه انسانی کشورها از نظر سلامت فرهنگی و سلامت زیستی مورد هجمه قرار می‌گیرد و درگیری نوین در کشورها این است که می‌گویند دنیا دست کسانی است که سرمایه انسانی تحصیلکرده و توانمند دارند. سرمایه انسانی، سرمایه اول هر کشوری است و در این دوران سلامت فرهنگی و سلامت زیستی سرمایه انسانی مورد تهدید است.

این مورد، مسئله دیروز و امروز و فرداست که خداوند در آیه ۲۰۴ تا ۲۰۶ سوره بقره بدان اشاره کرده است. بر این اساس، امروز نیز کسانی با گفتار عجیب خود، موجب حیرت نسل جوان شده و با حاکمیتی که یافته‌اند، با تحریم اقتصادی و هجمه فرهنگی، نابودی و آبادانی نسل ما را نشانه رفته‌اند.

وی در ادامه با بیان اینکه یکی از ثمرات کرونا، ورود مطلق کشور به آموزش مجازی بود، تصریح کرد: برای ورود آموزش به فضای مجازی، سال‌ها تجربه نیاز بود که در دوران همه گیری کرونا به یکباره مورد استفاده قرار گرفت. زیستی که تجربه‌نگاری دقیق نشود، باعث آسیب‌های دوچندان خواهد شد که در این مورد به نظر می‌رسد همین گونه شد.

خداوند در آیه ۲۷ سوره نور می‌فرماید”به خانه‌هایی که منزل شما نیست پیش از آنکه اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام کنید، وارد نشوید”، این آیه به خوبی موضوع اجازه دادن به عنوان یک منطق را مطرح می‌کند؛ منطقی که ما در حکمرانی مجازی به آن توجه نکردیم.

درواقع وارد شدن به هر فضایی بدون اجازه در منطق قرآنی مجاز نیست و این در مورد فضای مجازی نیز کاملاً صدق می‌کند. همچنین در آیات ۵۸و۵۹ سوره نور به احترام به فضای خصوصی افراد تاکید شده است.

وی ادامه داد: بر این مبنا، لازمه تربیت و پرورش کودک و نوجوان در فضای مجازی نیز اجازه گرفتن است. این فضا باید حریم خاص داشته باشد و عدم اجازه برای ورود به این فضا با تربیت قرآنی ما کاملاً منافات دارد و انسانی که تربیت پیدا نکند، انسان رشدیافته‌ای نیست.

وی با اشاره به نامه امیرالمومنین (ع) به فرزندش امام حسن مجتبی (ع)، گفت: حضرت علی (ع) در این نامه می‌فرماید دل جوان چونان زمین کشت‌نشده است که هر بذری در آن افکنند، می‌پذیرد. من نیز پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت مشغول شود، به ادب‌آموزی‌ات پرداختم تا با اندیشه‌ای استوار در کارها به امری روی آوری که مردمان کارآزموده تو را از طلب و آزمودن آن بی‌نیاز ساخته‌اند. از این فرمایش نتیجه می‌گیریم که دل و خِرد در جوانی بسیار بکر است و اگر از آن مراقبت نکنیم و حجمی از اطلاعات به جوانان ارائه داده و دل و خرد آنها را مشغول کنیم، کار بسیار خطرناکی انجام داده‌ایم.

محیط‌های تعلیم و تربیت دارای چند وجه محیط کار (سازمان مدرسه)، محیط زندگی (محله، خانواده و دانش‌آموز)، محیط رفاقتی (فضای دانش‌آموزی) و محیط آموزشی (کلاس و درس) است. فضای مجازی، محیط رفاقتی را تصاحب کرد یعنی حکمرانی تربیتی را از آن خود کرد.

دکتر طهرانچی با تأکید بر اهمیت حکمرانی در آموزش و پرورش اظهار داشت: کشوری که حکمرانی خود را در آموزش و پرورش نسل جوان از دست بدهد، سرمایه انسانی خود را از دست داده است. در واقع حکمرانی بر تعلیم و تربیت در فضای مجازی از سوی دیگران شکل گرفته است، در حالی که نباید آن را به دیگران واگذار کرد. باید در این زمینه علم و توان فناوری خود را بالا ببریم و براساس فرمایشات مقام معظم رهبری که فرمودند در فضای مجازی قوی شوید، فعالیت کنیم.

وی با بیان اینکه ورود به جهان شبکه ای، همه شئون تربیتی را هدف قرار داده است، گفت: حکمرانی تربیتی در این زمینه بسیار مهم است و امیرالمونین (ع) بسیار زیبا در نامه ۳۱ نهج البلاغه می‌فرماید پیش از آنکه درباره راه بپرسی، درباره رفیق راه بپرس و پیش از آنکه خانه انتخاب کنی، درباره همسایه پرس‌وجو کن. متأسفانه در فضای مجازی مجیط رفاقتی ساخته شد که هیچکس دیگری را نمی‌شناسد و همین باعث آسیب خواهد شد. باید در فضای حقیقی و فضای مجازی، بدانیم که با چه کسانی تعامل داریم و شبکه رفاقتی چگونه شکل گرفته است.

حکمرانی محیط رفاقتی که از تأثیرگذارترین محیط‌های تعلیم و تربیت بود، توسط فضای مجازی از ما گرفته شد و به تبع آن حکمرانی محیط آموزشی و محیط زندگی نیز از دست ما خارج شد. لازم است که آموزش مجازی به نحو احسن یاد گرفته شود و اطلاع کسب کنیم که در کدام زمین بازی کنیم.

سرپرستی و رابطه معلم راهنما با دانش‌آموزانی که سرپرستی آنها را برعهده می‌گیرند بسیار مهم است و در قرآن کریم به آن تاکید شده است.

وی با بیان اینکه آتش‌هایی در زندگی انسان وجود دارد که پشت آنها سنگ و انسان باهم دست به دست می‌دهند، اظهار داشت: آتشی که با هیزمی از چوب ساخته می‌شود با آتشی که از هیزمی از انسان و سنگ ساخته می‌شود، متفاوت است. بنابراین آتشی که توسط انسان ساخته می‌شود، بسیار خطرناک است و باید مراقب آن بود چرا که انسان و محصولات فناوری می‌تواند آتشی بسازد که بر جان جوان بیافکند و زندگی او را بسوزاند. آتشی بسازد که خانواده‌ها و سرمایه انسانی را ویران کند.

فناوری یادگرفتنی است و برای انسان است تا دغدغه انسان را کم کند. فناوری قرار نیست هراس انسان را زیاد کند. منطق فناوری این است که هراس انسان را پایان دهد.

حکمرانی بر دو پایه حکمت و علم است. منافع مردم و ارزش‌گذاری نزد خداوند رب العالمین که باید به آن توجه شود. این باید منطق حکمرانی ما در فضای مجازی باشد و ما در این تبیین، علم و حکمت را لازم داریم. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، فضای مجازی در ارکان نظام تعلیم و تربیت ما ورود کرده است و برای این کار باید در باب تعلیم و تربیت همتی نو آغاز کرد.

وی در پایان با تأکید بر اینکه لازم است محیط‌های رفاقتی دوباره احیا شود، گفت: در این زمینه باید محیط زندگی و آموزشی را باهم دید و ارتباطات را احیا کرد. ارتباط باید به گونه ای ترسیم شود که بتواند به جای شهوت و غضب، مودت و تولی و تبری را تقویت کند.

این مسیر، مسیر تزکیه است و بسیار مهم است. نسل جوان دغدغه امروز ماست و فردای جامعه در دستان آنهاست و باید برای آن تلاش کرد.

به نقل از: پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح انسانی 

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل [email protected] مکاتبه فرمائید.