درآمدی کوتاه بر زندگی امام رضا(علیه‌السلام)
استاد حوزه و دانشگاه گفت: پذیرش ولایتعهدی مأمون از سوی امام، علاوه بر آنکه مسئله‌ای چالشی در تاریخ اسلام است، ازنظر کلامی نیز اهمیت دارد. مأمون پیش از ولایتعهدی، خلافت را به امام پیشنهاد کرد که هدفش تثبیت خلافت خود بوده است.
به گزارش خبرگزاری فارس از کرمانشاه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسین غلامی استاد حوزه و داشنگاه در یادداشتی تحت عنوان «درآمدی کوتاه بر زندگی امام رضا(علیه‌السلام)» نوشت:علی بن موسی بن جعفر(ع) معروف به امام رضا (۱۴۸–۲۰۳ ق) هشتمین امام شیعیان است. مشهورترین لقب ایشان رضا است. در حدیثی از امام جواد(ع) آمده است که لقب رضا از سوی خداوند به او داده شده است. او به عالم آل محمد و امام رئوف نیز شهرت دارد.
بر اساس نقل مشهور، امام رضا(ع)، آخر ماه صفر سال ۲۰۳ ق در ۵۵ سالگی در طوس به دست مأمون به شهادت رسید و در بقعه هارونیه در روستای سناباد دفن شد.
امام رضا(ع) در سال ۱۸۳ ق، امامت را بر عهده گرفت و ۲۰ سال امام بود. دوره امامت امام رضا(ع) با خلافت هارون عباسی (۱۰ سال)، محمدامین (حدود ۵ سال) و مأمون عباسی (۵ سال) هم‌زمان بود.
حرکت امام رضا(ع) از مدینه به خراسان:
به دستور مأمون، امام رضا در آخر سال ۲۰۰ ق از مدینه به خراسان حرکت داده شد. مأمون مسیر حرکت را به صورتی انتخاب کرد که از شهرهای شیعه‌نشین نباشد. امام رضا در مسیر حرکت، حدیث «سِلْسِلَةُ الذَّهَب» را در نیشابور بیان کرد. مأمون در رمضان سال ۲۰۱ ق، مراسم ولایتعهدی امام را برگزار کرد. بدین ترتیب، مردم و کارگزاران حکومت با امام بیعت کردند. ازآن‌پس به دستور مأمون، خطبه‌ها را به نام امام خواندند و به نامش سکه زدند.
امام هشتم تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی می‌کرد. در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ ق به دستور مأمون به مرو رفت و با تهدید و به‌اکراه ولایتعهدی او را پذیرفت.
حدیث مشهور سلسلة الذهب در سفر به خراسان، در نیشابور از امام رضا(ع) نقل‌شده است. این حدیث درباره توحید و شرایط آن(پذیرش ولایت و امامت اهل‌بیت(ع)) است. پس از ورود امام رضا(ع) به خراسان، مأمون برای زیر سؤال بردن مقام و علم او، مناظراتی میان وی و بزرگان ادیان و مذاهب تشکیل داد که برخلاف میل مأمون، سبب برتری امام رضا و اقرار به دانش او شد. بخشی از این مناظرات در کتاب الاحتجاج اثر طبرسی نقل‌شده است.
ولایتعهدی امام رضا(ع)
ولایتعَهدی امام رضا(ع) به انتصاب امام رضا(ع) به ولایتعهدی مأمون عباسی اشاره دارد که مهمترین رویدادِ زندگی امام رضا ع دانسته می‌شود. پذیرش ولایتعهدی مأمون از سوی امام، علاوه بر آنکه مسئله‌ای چالشی در تاریخ اسلام است، ازنظر کلامی نیز اهمیت دارد. به گفته سید جعفر مرتضی عاملی، تاریخ‌پژوه شیعه، روایت‌های متواتری بر رضایت نداشتن امام رضا به ولایتعهدی دلالت دارد.
مأمون پیش از ولایتعهدی، خلافت را به امام پیشنهاد کرد که گفته‌اند هدفش تثبیت خلافت خود بوده است. ولی امام رضا علاوه بر رد پیشنهاد مأمون، مشروعیت خلافت مأمون را زیر سؤال برد. با نپذیرفتن خلافت، مأمون با تهدید امام به قتل، او را به قبول کردن ولایتعهدی مجبور کرد. ازاین‌رو امام ناچار شد پیشنهاد مأمون را بپذیرد؛ اما شرط کرد در امور حکومتی هیچ دخالتی نکند.
برخی از اهداف مأمون از این اقدام را چنین شمرده‌اند: ایمن شدن از خطر امام و زیر نظر گرفتن او، خاموش کردن انقلاب علوی‌ها، استفاده از امام برای مشروعیت بخشیدن به خلافت خود و راضی کردن اهل خراسان. در مقابل، برخی معتقدند فضل بن سَهل نقشه ولیعهدی امام را طراحی کرد تا به‌وسیله آن به پادشاهی ایران برسد. بااین‌حال می‌گویند امام(ع) توانست با سیاست‌ها و فعالیت‌های خود، آنان را از دست‌یابی به اهدافشان ناکام گذارد.
با اعلام ولایتعهدی امام، افرادی مانند علی بن ابی‌عمران، ابویونس و حاکم بصره به مخالفت برخاستند. مردم بغداد هم که از کم شدن نفوذشان در حکومت بیم داشتند، دست به شورش زدند و با ابراهیم بن مهدی بیعت کردند. به گزارش منابع شیعی، امام رضا(ع) توانست از موقعیت پیش‌آمده به نفع شیعه استفاده کند. او بسیاری از معارف اهل‌بیت(ع) را برای عموم مردم بیان کرد و با سران مذاهب مختلف به مناظره نشست. به گفته برخی پژوهشگران با ولایتعهدی امام رضا، زمینه شیعه شدن ایرانی‌ها فراهم شد.
چند روایت در باب فضیلت زیارت امام رضا(ع)
1- امام صادق علیه‌السلام از اجداد خود و آنان از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده‌اند که رسول خدا (ص) فرمود:
«ستُدفن بضعة منی بأرض خراسان، لایزورها مؤمن إلا اوجب الله له الجنة وحرّم جسده علی النار؛ به‌زودی پاره‌ای از تن من در سرزمین خراسان دفن می‌گردد، هر مؤمنی او را زیارت کند، خداوند بهشت را برای او واجب کرده و جسم او را بر آتش جهنم حرام می‌کند.» (بحارالانوار مجلسی، 1339 ق، ج 102، ص 31).
2- امام صادق علیه‌السلام فرمود: «یقتل حفدتی بأرض خراسان فی مدینة یقال لها طوس، من زاره إلیها عارفاً بحقّه اخذته بیدی یوم القیامة وادخلته الجنة وان کان من أهل الکبائر؛ نوه‌ام در سرزمین خراسان، در شهری که به آن طوس گفته می‌شود، کشته می‌گردد. کسی که او را زیارت کند، درحالی‌که عارف به‌حق او باشد، من روز قیامت دست او را می‌گیرم و او را وارد بهشت می‌کنم.» (همان، 1339 ق، ج 102، ص 35).
3- ابن اسباط گوید: سألت أباجعفر علیه‌السلام: ما لمن زار والدک بخراسان؟ قال: «الجنّة والله، الجنّة والله»؛ از امام جواد علیه‌السلام پرسیدم: پاداش کسی که پدرت را زیارت کند، چیست؟ حضرت فرمود: «به خدا قسم بهشت است؛ به خدا قسم بهشت است». (همان، 1339 ق، ج 102، ص 37).
4-امام رضا (علیه‌السلام): «مَنْ زَارَنِی عَلَى بُعْدِ دَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ فِی ثَلاَثِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایَرَتِ اَلْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالاً وَ عِنْدَ اَلصِّرَاطِ وَ عِنْدَ اَلْمِیزَانِ؛ هر کس مرا در غربت زیارت کند من بروز قیامت در سه جا به نزد او خواهم آمد تا از ترس‌های آن‌ها نجاتش بخشم: هنگامی‌که نامه‌های اعمال مردم از راست و چپ پران شوند و در نزد صراط و در نزد میزان.»(عیون أخبار الرضا علیه‌السلام: ج ۲ ص ۲۵۵ ح ۲.)