کیک 10 میلیون تنی بلای جان زنجانی‌ها!
مردم زنجان با وجود وعده‌های عملی نشده مسوولان به همجواری با حدود 10 میلیون تن پسماند روی یا کیک باطله روی خود عادت کرده‌اند، پسماندی که نه تنها محیط زیست بلکه جان مردم را تهدید می‌کند، چرا که با وزش باد گرد و غبار این پسماند وارد ریه‌های مردم می‌شود و با هر بارش باران شیرآبه آن وارد خاک و محیط زیست می‌شود.
به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، خیلی از مردم کشورمان زنجان را با صنایعی دستی چون چاقو و ملیله و یا با مراسم هشتم و یازدهم محرم و شکوه عزاداری‌های حسینی آن و یا با تمثیل زیبای مقام معظم رهبری در مورد نامگذاری این خطه به دیار خط شکنان دلاور و غواصان در یادل آن می‌شناسند، اما در بحث صنعت و تولید این منطقه با واحدهای تولیدی فعال در بخش سرب و روی شناخته می‌شود و این صنعت بخش اعظمی از اشتغال این استان را به خود اختصاص داده است.
در حال حاضر نزدیک به ۸۲ واحد سرب و روی در کشور فعال است که از این ۱۱ واحد تولید کنسانتره سرب و روی با ظرفیت ۲ میلیون و ۶۸۰ هزار تُن و ۵۲ واحد تولید شمش روی با ظرفیت حدود 3 میلیون تن در استان زنجان فعالیت می‌کنند.
همچینین 81 معدن سرب و روی در ایران وجود دارد که 52 فقره آنها معدن فعال محسوب می‌شوند که از این تعداد 3 معدن سرب، 4 معدن روی و 45 معدن اشتراکی سرب و روی هستند.
بر اساس رده‌بندی، معادن سرب و روی «مهدی‌آباد»، «انگوران»، «ایرانکوه» و «نخلک» جزو مهمترین معادن این بخش در کشورمان محسوب می‌شوند و بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته، معدن و کارخانه تولید سرب و روی انگوران در استان زنجان هم اکنون تولیدکننده اصلی سرب و روی به شمار می‌رود و بالاترین عیار سرب و روی کشور هم متعلق به این معدن است، البته ذخایر این معدن محدود است.
پروانه بهره‌برداری دو معدن بزرگ انگوران زنجان و مهدی‌آباد یزد دولتی بوده و سایر معادن به بخش خصوصی واگذار شده و بر اساس آمارها ذخیره قطعی معادن سرب و روی ایران حدود 210 میلیون تن سنگ معدن است و ظرفیت سالانه تولید کنسانتره سرب و روی حدود 2 میلیون تن، شمش سرب 420 هزار تن و شمش روی 460 هزار تن است.
خاکی که ته کشید، عیاری که دیگر نیست!
در سال‌های گذشته و در دهه 80 عیار بالای معدن انگوران باعث شکل گیری واحدهای تولیدی سرب و روی کوچک و بزرگ در استان و به ویژه در شهر زنجان و دندی شد و فعالان این بخش را به ثروت عظیمی رساند.
احداث واحدای تولیدی استحصال سرب و روی در استان زنجان در دهه 80 با تکنولوژی روز نبود و بسیاری از واحدها با استانداردهای روز جهانی فرسنگ‌ها فاصله داشتند و همین باعث شده بود تا استحصال مواد معدنی که گاه تا بیش از 45 درصد عیار داشت با تکنولوژی ابتدایی صورت گرفته و پسماند آن در مناطق مختلف از جمله داخل شهرک روی در نزدیکی شهر و حتی محوطه واحدهای تولید دپو شود.
به طوری که در 5 کیلومتری شهر زنجان دپوی مواد معدنی به کوه بزرگی تبدیل شده که برآوردهای مختلفی در مورد آن صورت می‌گیرد و طبق اظهار نظرهای مسوولان از 7 تا 10 میلیون تن برآورد می‌شود.
پسماند روی دپو در شهرک روی زنجان شاید در روزهای ابتدایی آغاز دیو و در دهه 80 دهه طلایی این صنعت به دلیل عیار بالای معدن انگوران در نظر تولید کنندگان ارزش چندانی نداشت و آنها فقط برای از سر باز کردن این مواد را در این منطقه دپو می‌کردند، اما گذشت ایام و ته کشیدن مواد عیار بالای معدن انگوران و کمبود خاک معدنی سرب و روی باعث و افزایش قیمت خاک باعث شد تا دپوی مواد معدنی باطله کم کم ارزش خود را پیدا کند.
مواد معدنی یا باطله‌های دپو شده امروز ارزش پیدا کرده است چرا که به گفته کارشناسان و فعالان این بخش بخش زیرین و لایه‌های پایینی این کوه پسماند دارای عیار بالایی است و گفته می‌شود برخی باطله‌ها بیش از 10 تا 12 درصد نیز سرب و روی دارند در حالی که خاکی که این روزها از خارج از کشور یا برخی معادن برداشت می‌شود تا این حد عیار ندارد.
البته کیک‌های دپو شده در این منطقه علاوه بر سرب و روی مواد دیگری مانند«کادمیوم، جیوه، کوبالت و نیکل» هم دارند که مواد بسیار ارزشمند‌تری نسبت به سرب و روی هستند و اگر قیمت هر تن روی را حدود 2 هزار و 800 دلار در نظر بگیریم، قیمت هر تن نیکل حدود 29 هزار دلار است که نشان دهنده ارزش بالای برخی فلزات موجود در این پسماند است.
پسماندی که جان مردم را تهدید می‌کند
مردم زنجان به همجواری خود با پسماند روی عادت کرده‌اند، پسماندی که نه تنها محیط زیست بلکه جان مردم را تهدید می‌کند، چرا که با وزش باد گرد و غبار این پسماند وارد ریه‌های مردم می‌شود و با هر بارش باران شیرآبه آن وارد خاک و محیط زیست می‌شود.
محمدرضا یافتیان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در زنجان درباره آخرین تصمیمات اتخاذ شده درباره پسماندهای روی اظهار کرد: طبق اظهار نظر مسئولین رسمی استان، میزان پسماند روی در این محل 9.2 تن است، پسماندی که در واقع سرمایه استان محسوب می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان با اشاره به اینکه برای کاهش آلودگی این پسماند دیوار کشی و مالچ پاشی در محل انجام شده است، اضافه کرد: در ارتباط با مالکیت نیز با تلاش انجام شده، این پسماندها به مالکیت دولت درآمده است.
وی با اشاره به اینکه تا پایان شهریور(البته شهریور 1401) به یک نتیجه قطعی درباره تعیین تکلیف این پسماندها خواهیم رسید و کار مزایده انجام خواهد شد، اضافه کرد: تلاش ما استحصال پسماندها در همان محل شهرک است، یعنی بنایی بر جا به جایی پسماندها وجود ندارد.
یافتیان پسماند روی به ویژه لایه‌های زیرین را بسیار ارزشمند ارزیابی کرد و گفت: به علت اینکه در گذشته فناوری لازم برای استحصال نبوده، لایه‌های زیرین حاوی فلزاتی شامل سرب و کادمیم است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان با اشاره به اینکه پس از استحصال این پسماند خاک باقی مانده در سردهات دپو خواهد شد، اضافه کرد: درآمد حاصل از فروش پسماندها در حل مشکلات استان و همچنین پروژه‌های عمرانی هزینه خواهد شد.
گفته‌های مدیر کل محیط زیست در سال گذشته محقق نشده است و هچنان مردم درگیر آلودگی پسماند هستند و مسوولان هم همچنان درگیر تعیین و تکلیف ان هستند.
واگذاری عواید پسماند به مردم از حرف تا عمل!
بحث واگذاری این پسماند و بهره‌مندی مردم از منابع مالی حاصل از فروش آن یکی از مباحث مهم و شعارهایی بود که از سالیان گذشته توسط مدیران مطرح شده و این اتفاق تاکنون رخ نداده است و در حالی مدیران و مسوولان بر اختصاص عواید آن برای مردم تاکید دارند بخش خصوصی هم بر مالکیت آن تاکید داشته است.
بخش خصوص با تاکید بر اینکه دولت خاک را به تولید کننده فروخته است و پول آن را دریافت کرده معتقد است پسماند از آن صاحبان واحدهای تولیدی و عواید آن و مالکیت پسماند از آن بخش خصوص است!
رأی قطعی دیوان عدالت در مورد پسماند روی دپو شده
کش و قوس‌ها ادامه داشت تا اینکه اسمعیل، رئیس کل دادگستری استان زنجان بهمن‌ماه 1399 با اشاره به اینکه بیش از هفت ماه از رأی قطعی دیوان عدالت در مورد پسماند روی دپو شده در زنجان می‌گذرد، گفت: باید فرآیند فروش پیگیری و به مرحله اجرا درآید.
رئیس کل دادگستری استان زنجان با اشاره به اینکه استان زنجان سال‌ها درگیر مسئله دفع پسماند بوده است، اظهار کرد: بالغ بر یک هزار میلیارد تومان ارزش ریالی این پسماند در استان زنجان است.
رئیس کل دادگستری استان زنجان با اشاره به اینکه دو دهه در مورد مالکیت این پسماند اختلاف وجود داشت، افزود: با رای دیوان عدالت اداری این مالکیت به دولت رسید.
وی تصریح کرد: با پیگیری‌های فراوان بیش از ۸ میلیون تن باطله فیلتر کیک سرب و روی که ده‌ها سال بلاتکلیف مانده بود با رای دستگاه قضا در اختیار دولت قرار گرفت تا هزار میلیارد تومان ارزش ریالی آن به مردم استان زنجان برسد.
27 آبان 1400 و همزمان با سفر دولت به استان زنجان، رئیس جمهور از این منطقه دپوی پسماند بازدید و در جریان اقدامات صورت گرفته قرار گرفت و با تاکید بر استفاده بهینه از مجموعه معدنی و صنعتی انبار کیک روی زنجان و برداشتن یک گام سریع برای حل مشکلات این واحد، اظهار داشت: باید استحصال مواد معدنی این پسماندها انجام و فواید این ثروت نصیب مردم زنجان شود، اما اگر این استحصال انجام نشود موجب خسارت به مردم می‌شود.
آیت‌الله رئیسی تاکید کرد: منافع این پسماندها برای مردم است و به حکم قانون به مردم زنجان واگذار شده است.
اما تاکید رئیس جمهور به مسوولان نیز با گذشت یک سال و 7 ماه و 9 یعنی 586 روز هنوز عملی نشده و مسوولان استانی در جواب سوالات مکرر مردم و رسانه‌ها تاریخ جدید برای تعیین و تکلیف این کوه آلاینده اما با ارزش اعلام می‌کنند، تاریخ‌هایی که تاکنون فقط در حد نوستا و اعلام باقی مانده است!
هنوز تکلیف پسماند مشخص نیست!
اما با گذشت سال‌های از وعده‌ها و قول‌های مسوولان هنوز تکلیف پسماند مشخش نشده به طوری که مجید گلشنی، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان زنجان، 5 تیرماه 1402 در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: اغلب مطالب مطرح شده در مورد ارزش پسماند تبلیغاتی است؛ ما هم معتقدیم که پسماند ارزش دارد اما نه آن قدر که می‌گویند و قیمت آن تابع قیمت جهانی است!
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با تشریح روند طی شده در پرونده پسماند دپو شده از سال ۹۲ تاکنون افزود: تا این تاریخ هیچ شرکتی برنده مزایده این پسماند نشده، چرا که پاکات باز نشده است.
وی با تاکید بر تمدید زمان ارسال پیشنهادات مزایده در دو مرحله قانونی تصریح کرد: ۱۳ تیرماه آخرین مهلت ارسال پیشنهادها است و ۱۹ تیرماه زمان بازگشایی پاکات و ۲۶ تیرماه زمان اعلام اعلام برنده است.
سخن پایانی!
هر چه هست این پسماند با وعده‌های داده شد حالا حالاها تعیین تکلیف شدنی نیست و به نظر می‌رسد شاید کمتر شرکت‌هایی در استان تمایل و توان خرید این پسماند را داشته باشند و باید در خوشبینانه‌ترین حالت چند سالی باید صبر کنیم تا شاهد بر چیده شدن این کوه وعده‌ها در نزدیک‌ترین مکان ممکن به شهر زنجان باشیم.
امیدواریم تاریخ اعلام شده از سوی مدیر کل صمت استان زنجان آخرین زمان و وقول مسوولان در زمینه تعیین و تکلیف پسماند سرب و روی باشد، چرا در مورد پسماند قول‌های عمل نکرده زیادی وجود دارد و به نظر می‌رسد این قصه همچنان سر دراز دارد!
پایان پیام/2308