شاهرود روی خط دلدادگی/ «یاعباس» محرم را به اوج رساند

شاهرود- آئین سنتی عزاداری شب پنجم محرم موسوم به دسته «یاعباس، یا عباس» در شاهرود با حضور جمع کثیری از عزاداران حسینی و هیئت‌های مذهبی در تکیه بازار برگزار شد.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: شاهرودی‌ها امروز با «یا عباس» شأن عزاداری دهه نخست محرم را به اوج رساندند مراسمی ویژه که با حضور هیئت‌های مذهبی در بافت قدیمی مسجد نخل و تکیه بازار و سربالایی آبشار بار دیگر برگزار شد.

از ساعتی قبل جمعیت سیل وار به سمت مسجد نخل و تکیه بازار در جریان است پلیس راه را بسته چرا که می‌داند اگر خودرویی در این سیل جمعیت بالای خیابان برود، بازگشتش تا ساعت ۱۰ شب غیر ممکن خواهد بود. مردم ترجیح می‌دهند پیاده به سمت سربالایی آبشار و تکیه بازار بروند.

عزاداران می‌آیند

در مسیر اما موکب هایی برپا است و مردم ساکن خیابان‌های ۱۷ شهریور و مزار و حوالی مسجد نخل تلاش دارند تا به مردم شربت بدهند جلوی مساجد چهار راه مدرسه قلعه نیز چنین وضعیتی برقرار است هوا گرم است و باد کم جانی می‌وزد.

مردم سیاه پوش پیاده رو را گرفته و بالا می‌روند به امید اینکه بتوانند در جای مناسبی بایستند و مراسم سنتی یا عباس را به تماشا بنشینند و در عزاداری آن حضور داشته باشند مراسمی که در واقع آن لحظه به اوج رسیدن عزاداری ماه محرم در شهرستان شاهرود و شاید به تعبیری سراسر استان سمنان باشد.

مراسمی که از حالا به یکباره عزاداری دهه اول ماه محرم را در شهرستان شاهرود وارد مرحله‌ای جدید می‌کند جایی که از حالا دیگر تمام معابر تا شب دوازدهم محرم میزبان هیئت‌ها است و عزاداری و سینه زنی و زنجیر زنی که در رثای مولایشان امام حسین (ع) انجام خواهند داد.

جایگاه یا عباس برای شاهرود ها

یا عباس برای همین برای شاهرودی‌ها جایگاه خاصی دارد چرا که اولاً نماد اوج‌گیری عزاداری است و در ثانی یک هیئت و دو هیئت نیستند که امروز اینجا گرد هم می‌آیند امروز همه شاهرودی‌ها یک دل می‌شوند تا یا عباس (ع) بگویند.

مردم زودتر از هیئت‌ها رسیده‌اند هیئت‌هایی که علم‌ها و طوق هایشان برمی‌دارند با هم یک دسته را تشکیل می‌دهند در تکیه بازار، سینه گردی را به سبک قدیمی‌ها می‌زنند و سپس در یک دسته واحد بیرون می‌آیند مسیر سربالایی آبشار و کوچه نخل را می‌گیرند رو به بالا و برمی‌گردند در تکیه تا بعد از اتمام مراسم، حالا باز در قالب هیئت‌های خودشان باز گردند و مراسم را پایان بدهند.

در واقع هیئت‌ها تک تک می‌آیند علم برمی‌دارند یکی می‌شوند زیر یک بیرق عزاداری سینه می‌زنند و در نهایت باز متفرق می‌شوند تا اسکلت و آرخه مراسم یا عباس را تشکیل دهند. هر سال روند همین است با کمی بالا و پائین… حتی یک سال که دست‌اندرکاران روش این مراسم را بر هم زدند به این نتیجه رسیدند که همان فرم و شکل سابق به مراتب بهتر بود.

نوحه قدیمی

هیئت‌ها می‌رسد علم‌ها و طوق ها افراشته می‌شود در واقع این طوق ها مقابل هم می‌ایستند و به نوعی به هم تسلیت می‌گویند این نماد استقبال هیئت‌ها از همدیگر است هیئت به هیئت به ترتیب وارد تکیه بازار می‌شوند اینجا یکباره طوق ها روی سر مردم می‌چرخد و یک صدا همه یا عباس (ع) می‌گویند.

مردم دور تکیه ایستاده‌اند زنان طبقه بالا هستند و چادر سیاه بر سر می‌گریند مردها همه یک صدا یا عباس می‌گویند در جواب مداحی که می‌گوید: سر از تنش جدا شد… یا عباس یا عباس… سرش به نیزه‌ها شد… یا عباس یا عباس… و این سینه زنی اوج می‌گیرد تکیه دم می‌کند صداها فتیله می‌شود و به آسمان می‌رود اینجا زیر یک سقف قدیمی که بوی تاریخ می‌دهد، عزاداری محرم به اوج می‌رسد. دست‌ها بالا می‌رود و با کوبش پا بر زمین بر سینه فرود می‌آید.

عزاداری مخصوص شاهرودی‌ها

یک مورخ محلی درباره این نوع عزاداری می‌گوید: گرد سینه زدن‌ها در همه مراسم به خصوص یا عباس نمادی از وحدت یک رنگی و یک دلی مردم کویری شاهرود است مردمی که یک صدا هستند تا بگویند که همه ما برای عزاداری محرم گرد هم آمده‌ایم.

علیرضا معصومی با بیان اینکه شما نمی‌بینید که کسی اینجا تنهایی عزاداری کند همه یک صدا می‌شوند تا نشان دهند که زیر بیرق امام حسین (ع) دیگر حرفی از این خیابان و آن خیابان و این کوچه و آن کوچه نیست اینجا همه یک هیئت می‌شوند چون یک هدف دارند، ابراز می‌کند: این مراسم دیرین قدمتی طولانی دارد اما اسنادی که به آن اشاره کرده باشند به ۱۵۰ سال قبل باز می‌گردند اما هر سال این مراسم بزرگ‌تر شده است.

وی با بیان اینکه سینه دور که در تکیه بازار زده می‌شود هم در واقع همان نشان دادند یکرنگی است، افزود: فرم سینه زدن شاهرودی‌ها که هر کس دست چپ خود را در کمر فرد کناری کرده و با دست رأس سینه می‌زند آن هم همزمان با اینکه پایش را قدری بالا می‌آورد از فرهنگ مردم منطقه که کشاورزی رکن اصلی آن است بر می‌آید و به نوعی نمادی از بیل زدن بر زمین است.

ازدحام جمعیت

این مورخ شفاهی بومی با بیان اینکه کتل ها و طوق ها و علم‌ها اینجا هر کدام نماد یک هیئت است این طوق ها از روز قبل تزئین می‌شود سپس قبل از مراسم برداشته می‌شوند و در مقابل دسته قرار می‌گیرند و به نوعی معرف آن هیئت است، گفت: اگر ازدحام جمعیت زیاد شود عزاداران با دیدن این طوق ها متوجه می‌شوند که هیئت شأن کجا قرار دارد.

معصومی افزود: وقتی طوق ها وارد می‌شود به احترام عزای امام حسین (ع) و مقام حضرت عباس (ع) می‌خوابد اما قبل از آن وقتی هیئت‌ها به هم می‌رسند طوق هایشان را روبروی هم قرار داده و ابتدای آن را بر هم می‌زنند تا به نوعی خوش آمدیی به هیئت عزاداری دیگر بگوید رسمی که در روستاها هم تکرار می‌شود.

همه یک خانواده‌ایم

یک خادم هیئت مذهبی شاهرود نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: شبکه‌های هیئت‌ها و تشکل‌های دینی کشور شعار «در زیر خیمه‌اش همه یک خانواده‌ایم» را امسال اعلام کرده است که در محرم ۱۴۰۲ استفاده شود و لذا مراسم یا عباس و مراسم نخل شاهرود دقیقاً نماد و مصداق این موضوع است.

رضا جلالی با بیان اینکه تکیه بازار شاهرود میزبان تمام هیئت‌ها می‌شود تا بیایند و زیر یک پرچم عزاداری کنند، ابراز کرد: مردم شاهرود سال‌ها است و حتی بیش از دو قرن است که این شعار زیر پرچم حسینی یک خانواده هستیم را نه تنها باور دارند بلکه به نمایش هم می‌گذارند، بیان داشت: این نشان دهنده اوج ارادت و شعور مردم شاهرود است.

وی با بیان اینکه مراسم یا عباس و مراسم نخل غیر ممکن است که بدون حضور همه هیئت‌ها برگزار شود، افزود: این نشان می‌دهد که مردم چقدر اعتقاد دارند که همه با هر فکر و سلیقه‌ای باید باشند و حضور داشته باشند تا بشود یک دل سیر عزاداری کرد و این وجه زیبای این مراسم سنتی است.

قدمت مهم نیست قوام اهمیت دارد

متأسفانه کمتر کسی توانسته به صورت کامل و دقیق تحقیقی را صورت دهند تا قدمت این مراسم به صورت ویژه مشخص شود اما آنطور که حجت الاسلام محمد حسین پور کارشناس مسائل دینی به خبرنگار مهر، می‌گوید: از قدمت مهم‌تر، قوامی است که مراسم سنتی از این دست دارد. مراسمی که دل‌ها را یکی می‌کند تا در عزای سید الشهدا (ع) به میدان بیایند و سینه زنی کنند.

حسین پور با بیان اینکه نباید جلوه‌های زیبای مراسم مذهبی سنتی شاهرود مانند یا عباس را رها کرد و صرفاً به این پرداخت که این مراسم چند سال قدمت دارد اصلاً فرض بگیریم این مراسم همین امسال پایه گذاری شده و دو سال هم عمر ندارد مهم این است که توانسته چنین عظمتی را در عزاداری امام حسین (ع) پدید بیاورد که کمترین اثر آن این است که حداقل ۱۵ هزار نفر مردم عزادار سیاه پوش را یکجا گرد هم می‌آورد.

وی با بیان اینکه کدام کتاب یا رسانه یا حتی منبر می‌تواند یک چنین اثرگذاری را داشته باشد که از پزشک و مهندس و وکیل تا کارگر کارخانه و بیکار و پیر و جوان یک جا بیایند یک دست به کمر همدیگر بزنند یک صدا یا عباس (ع) بگویند بر سینه بزنند دو ساعتی با هم عزاداری کنند و بروند هیئت باز همین مراسم را به تشابه، در مساجد ادامه دهند تا شب پنجم ماه محرم تمام شود؟ چه مراسمی را شما می‌شناسید که چنین ویژگی داشته باشد؟

این گرد هم آوردن زیر یک بیرق سیاه به درستی ویژگی بارز مراسم سنتی عزاداری مردم شاهرود شده است مراسمی که با شکوه خاصی برگزار می‌شود و همه ساله رسانه‌ها و مستند سازان بسیاری را نیز گرد خود می‌آورند تا این مراسم سنتی را به تصویر بکشند.