منطقه بر مدار نظم ایرانی

دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم روز 17 فروردین و در جریان دیدار امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان روابط رسمی دو کشور پس از هفت سال از سر گرفته شد.

فارس پلاس؛ دیگر رسانه‌ها- ایران نوشت: تنش‌زدایی تهران و ریاض و تصمیم به بازگشایی رابطه دوجانبه به روند تحولات مسالمت‌آمیز فی مابین شتاب بخشیده است. مقام‌های جمهوری اسلامی و رهبران سعودی برای عادی‌سازی رابطه آستین بالا زده‌اند. درپی سفر هیأت سعودی به تهران برای بازگشایی نمایندگی دیپلماتیک، اخبار حکایت از آن دارد سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران به دعوت «سلمان بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان از اواسط ماه مه (اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد) که سفارت‌ها بازگشایی می‌شوند، به عربستان سفر کند. تهران و ریاض در شرایطی با ترمیم و تقویت رابطه، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای را ترسیم می‌کنند و می‌کوشند تقابل گذشته را به دست فراموشی بسپرند که به نظر می‌رسد به موازات وقوع این تحولات، فصل جدیدی در مناسبات کشورهای حاشیه خلیج فارس با تمرکز بر تنش‌زدایی با جمهوری اسلامی آغاز شده که صف‌بندی‌ها را کاهش داده و در نتیجه به تقویت‌ ثبات و همکاری انجامیده است. امارات متحده عربی که چندین ماه زودتر از عربستان به سمت ایران گام برداشته بود، بالاترین سطح تبادل دیپلماتیک با تهران را به جریان انداخته است. در همین راستا، علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه خبر داده است که حاکم امارات از رئیس جمهور ایران برای شرکت در اجلاس جهانی آب و هوا که قرار است بزودی در امارات برگزار ‌شود، دعوت به عمل آورده و انتظار می‌رود که وزیر خارجه این کشور هم بزودی به تهران سفر کند. از سوی دیگر «سامح شکری»، وزیر خارجه مصر هم گسترش روابط تهران و قاهره را در صورت پیشرفت توافق اخیر ایران و عربستان قابل انتظار دانسته است.

پیامدهای اقتصادی

تردیدی وجود ندارد در صورتی که روند مبتنی بر تحول در مناسبات ایران و کشورهای عربی ادامه یابد، نخستین پیامد آن در تحقق منافع اقتصادی همه کشورها پدیدار خواهد شد. چنانکه امارات در رویکرد جدید خود در قبال ایران کوشیده حجم روابط تجاری با ایران را به ۲۰ میلیارد دلار در سال ارتقا دهد و افزودن به حجم۳۰ میلیارد دلار را هم هدفگذاری کرده است. این در حالی است که این کشور سرمایه‌گذاری در معادن و فلزات ایران را هم یکی دیگر از نقاط هدف خود در عرصه تعمیق مناسبات اقتصادی و تجاری با ایران تعیین کرده است؛ امری که می‌تواند مورد توجه ریاض و دیگر پایتخت‌های عربی هم قرار گیرد و به شکل‌گیری یک پیوستگی و درهم‌تنیدگی اقتصادی بینجامد که خود مؤلفه مهمی در مناسبات منطقه خاورمیانه به شمار می‌آید.

اظهارات اخیر وزیر دارایی عربستان نیز از وجود تمایل مشترک برای همکاری اقتصادی با ایران خبر می‌دهد. «محمد الجدعان» پس از توافق ازسرگیری دو کشور گفت که بعد از این توافق، سرمایه‌گذاری‌های عربستان در ایران ممکن است بسیار به سرعت اتفاق بیفتد. پیشتر مناسبات اقتصادی ایران و عربستان در پی قطع روابط دیپلماتیک متوقف شده بود و حداکثر به ۴۰ هزار دلار می‌رسید اما با آغاز مذاکرات، تجارت میان دو کشور در سال ۱۴۰۱ بهبود یافت و میزان صادرات ایران به این کشور به ۱۵ میلیون دلار رسید که نسبت به ارقام سال‌های گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است. وقوع این تحولات در حالی است که انتظار می‌رود آغاز فصل جدید رابطه سیاسی و اقتصادی تهران با ریاض رویکرد اغلب کشورهای عربی بویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیروی از رویکرد دیپلماتیک و اقتصادی عربستان باشد.

وضعیت متفاوت خاورمیانه

تنش‌زدایی ایران و عربستان همچنین اثرات قابل ملاحظه‌ای را برای تحول در مناسبات دیگر کشورهای عربی با یکدیگر که پیش از این در یک روند مبتنی بر تقابل قرار گرفته بودند، به وجود آورده است. بازگشایی رابطه تهران و ریاض، عادی‌سازی شتابان رابطه ریاض و دمشق را هم امکان‌پذیر کرده است. به گفته یک منبع دیپلماتیک غربی، «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان به «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه از قصد خود برای دعوت از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه برای نشست سران اتحادیه عرب خبر داده است. عربستان سعودی میزبان نشست سران اتحادیه عرب در ماه مه است و «احمد ابوالغیط»، دبیرکل آن اخیراً گفته است که اکثر کشورهای عضو این اتحادیه امیدوارند عضویت سوریه که در سال ۲۰۱۱ به حالت تعلیق درآمده بود، مجدداً برقرار شود. این عوامل در کنار پایان یافتن اختلافات عربستان و امارات با قطر، پدیدار شدن افق روشن در رابطه تقابلی ترکیه با امارات و عربستان، آماده شدن اتحادیه عرب برای پذیرش مجدد بشار اسد و سوریه در کنار اقدامات تنش‌زدا بین ترکیه و مصر، خلیج فارس و خاورمیانه را در وضعیت متفاوتی قرار داده ‌است.

در همین حال جمهوری اسلامی پس از بازگشایی رابطه با عربستان، در رویکردی فعالانه به روند عادی‌سازی رابطه با جهان عرب شتاب بخشیده و در حال تدارک برای برگزاری نشستی با اعضای شورای همکاری‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تا پایان سال‌جاری است.

همه اینها نشان می‌دهد که دوره جدیدی در رابطه جمهوری اسلامی با قریب به اتفاق کشورهای عربی آغاز شده که از دامنه تنش‌ها کاسته و میل به ایجاد ثبات را تقویت کرده است. بی‌تردید پایداری و دامنه این تنش‌زدایی به توجه کشورهای عربی به درس‌آموزی از تجربیات گذشته و فهم واقعیات پیدا و پنهان صحنه تحولات منطقه گره خورده است.

بازدید هیأت فنی عربستان سعودی از سرکنسولگری خود در مشهد

هیأت فنی عربستان سعودی در ادامه برنامه‌های خود در جریان سفر به ایران، جمعه گذشته برای بازدید از سرکنسولگری عربستان در مشهد و بررسی نحوه بازگشایی آن به این شهر سفر کرد. این هیأت عربستانی در فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مورد استقبال محمد بهشتی منفرد، رئیس دفتر نمایندگی وزارت امورخارجه در خراسان رضوی قرار گرفت. 

در این دیدار «ناصر بن عوض آل غنوم»، رئیس هیأت سعودی ابراز امیدواری کرد که احیای روابط میان دو کشور بزرگ مسلمان در منطقه موجب خیر و برکت و افزایش همکاری‌ها میان کشورهای منطقه شود. 

این در حالی است که رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان رضوی گفت: «با توجه به زمانبر بودن آماده‌سازی ساختمان کنسولگری عربستان در مشهد، هیأت سعودی در حال انتخاب هتلی در این شهر به‌عنوان مکانی موقت برای انجام فعالیت‌های کنسولی است.» 

وی افزود: «هیأت سعودی در ادامه سفر روز گذشته خود به مشهد، بازدیدی از هتل‌ها به عمل آورد تا هتلی را به‌عنوان مکان موقت انتخاب کرده و با توجه به توافق‌های انجام شده، هرچه سریع‌تر هیأت دیپلماتیک و کنسولی عربستان در این مکان مستقر شود.»

 هیأت عربستان سعودی در هفته گذشته از سفارت و اماکن دیپلماتیک خود در تهران بازدید کرد و متقابلاً هیأت فنی جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد مقدمات بازگشایی سفارت ایران در ریاض، کنسولگری کشورمان در جده و دفتر نمایندگی کشورمان نزد سازمان کنفرانس اسلامی به عربستان سعودی سفر کرد.

پایان پیام/غ