بازی محلی «خلورتانی» صادره از کرمانشاه

«بازی‌های محلی» یکی از میراث‌های ناملموس جامعه ایرانی است که نمونه آن در دنیا کمتر وجود دارد و در ایران نمونه‌های فراوان و متنوع آن هنوز هم بین شهرها و اقوام مختلف زیست می‌کند.

گروه گردشگری خبرگزاری فارس؛ نعیمه موحد: بخشی زیادی از میراث فرهنگی کشور ما را میراث ناملموس تشکیل می‌دهد. میراث ناملموس آن دسته از آثاری هستند که ممکن است ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و زیست اجتماعی را همراه خود داشته باشند اما به صورت فیزیکی قابل نمایش و لمس نیستند. در سالهای اخیر تلاش بسیار خوبی از طرف وزارت میراث فرهنگی برای ثبت ملی و جهانی آثار ناملموس ایرانی شده است. جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۶ میلادی به کنوانسیون پاسداری از میراث ناملموس پیوسته است و به گفته قائم مقام وزارت میراث فرهنگی یکی از فعالترین کشورهای جهان در اجرای این کنوانسیون به شمار می‌رود. قریب به سه هزار ثبت ملی میراث ناملموس و آمار ٢١ گانه ثبت های جهانی میراث فرهنگی ناملموس مصادیق توفیق کشور در جامعه جهانی در حفظ هویت فرهنگی و مشارکت در تدوین پرونده‌های چند ملیتی در راستای ایجاد وفاق اجتماعی ملت‌هاست.

اگرچه میراث فرهنگی ناملموس طی دو دهه گذشته در ادبیات بین‌المللی رواج یافته اما در مشرق زمین و به تبع آن در ایران اسلامی این مفهوم قرن‌هاست که مورد توجه است و تجلی بیشمار آن در مناسک آداب و رسوم، دانشهای سنتی زبانها و هنرهای سنتی بومی و صنایع دستی با تنوعی کم نظیر متجلی هستند.

بازی شکستن مخروط

«بازی‌های محلی» یکی از میراث‌های ناملموس جامعه ایرانی است که نمونه آن در دنیا کمتر وجود دارد و در ایران نمونه‌های فراوان و متنوع آن هنوز هم بین شهرها و اقوام مختلف زیست می‌کند. اینجا پرونده‌ای را باز می‌کنیم تا در آن مهمترین بازی‌های محلی جذاب که بازتاب فرهنگ و سبک زندگی اقوام مختلف هستند، را مرور خواهیم کرد.

کرمانشاه از جمله استانهایی است که تعداد بازی‌های محلی در آن زیاد است. بنا به نقل قولی 200 بازی بومی و محلی در کرمانشاه شناسایی شده است. یکی از معروفترین این بازی‌ها «خلورتانی» یا «مخروط شکستن» است.

چه‌طور خلورتانی بازی کنیم؟

از ویژگی بازی‌های محلی این است که نیاز به ابزار خاصی ندارند و با وسائل دم دستی می‌توان بازی را مهیا کرد. برای خلورتانی باید چوب‌هایی را به شکل مخروط بتراشید. اغلب در خانه کرمانشاهی ازین چوب مخروطی پیدا می‌شود. حالا باید نخ بسیار بلندی مهیا کنید و دور مخروط بپیچانید، انتهای نخ هم به انگشتتان گره بزنید. وسائل بازی آماده است اما چه طور باید خلورتانی را بازی کنیم؟

شما و حریف‌هایتان که هر کدام یک مخروط نخ‌پیچی شده دارید همزمان مخروط‌ها را در ویط یک دایره فرضی یا کشیده شده می‌اندازید، مخروط‌ها همینطور که نخ از دور آنها باز می‌شود دیوانه‌وار به سمت‌های مختلف می‌چرخند. در این بین کسی برنده است که مخروط حریف را با هدایت نخ، به بیرون دایره بکشاند. به بیرون راندن مخروط حریف از زمین «خلورته مارانی» می‌گویند.

گاهی برای بهتر چرخیدن مخروط‌ها در راس هر  یک میخ فلزی ته گرد هم قرار می دهند. این میخ‌های فلزی ته گرد بیشتر در نعل اسب و قاطر استفاده می‌گردد.

در این بازی شدت پیچیدن و آزاد شدن مخروط از قید آنقدر زیاد است که شاید مخروط‌ها در اثر برخورد با یکدیگر بشکنند. اگر مخروط شخصی بدون ترک برداشتن موفق می شد مخروط دیگران را بشکند یا ترک اندازد مخروط او بهترین مخروط محسوب می گردید.

جشن و پایکوبی بعد از خلورتانی

خلورتانی بازی محلی است که بیشتر در نواحی روستایی کرمانشاه برگزار می شود، مورد توجه علاقمندان به فرهنگ و آئین قوم کرد هست. اما مردم شهر پاوه بیشتر به این بازی شهره هستند.این شهر با حدود ۲۶ هزار نفر جمعیت در نزدیکی مرز ایران و عراق قرار گرفته و به‌دلیل ساختار پلکانی‌اش، به شهر «هزار ماسوله» معروف شده است. مردم این شهر به زبان کردی و گویش «هورامی» و در برخی از روستا به گویش «جافی» تکلم می‌کنند و بیشتر آن‌ها مسلمان و سنی مذهب هستند.

بعضی مواقع خلورتانی تا چندساعت هم طول می‌کشد، مخصوصا وقتی بازیکنان حرفه‌ای باشند و از شکستن مخروط خود به روش‌های گوناگون جلوگیری کنند. اما فرد برنده ارج و قرب زیادی بین اهالی محل دارد و گاهی بعد از پایان بازی جشن و پایکوبی و تقدیر از فرد برنده هم برگزار می‌شود.

اگر مخروط چوبی نداشتیم

اگر برای بازی خلورتانی چوب در درسترس ندارید یا تراشیدن چوب به شکل مخروط برایتان سخت است یک راه‌حل جایگزین وجود دارد. لیوانی کاغذی را به شکل مخروط دربیاورید و بقیه مراحل پیچیدن نخ را روی آن انجام بدهید. درست است که مخروط سنگین است و با ضربه خود می‌تواند مخروط‌های دیگر را بشکند، اما در بازی با خلورتانی با لیوان می‌توانید این قانون را تعیین کنید که هرکس لیوانش از از مکان مشخص تعیین شده بیرون رفت، بازنده شود.

پایان پیام/