ماندگاری لالایی مختارنامه با جادوی موسیقی بوشهر +صوت‌وفیلم
شاید همه ما لالایی تیتراژ سریال مختارنامه را شنیده باشیم اما از طرز تهیه و ساخت آن چیزی ندانیم؛ موسیقی منحصربه‌فرد بوشهر خالق این اثر ماندگار است.
خبرگزاری فارس - بوشهر، سینا ناجی: بندر بوشهر از نظر تاریخی دارای سابقه‌ای بسیار کهن و درخشان است. این منطقه یکی از مراکز مهم و قدیمی تمدن و فرهنگ ایران زمین به شمار می‌رود؛ در همین خصوص بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده قدمت تمدن استان به ویژه شهر بوشهر دست کم به ۵ الی ۶ هزار سال باز می‌گردد این در حالی است که هنوز کاوش‌های باستانی چندانی در این خطه صورت نگرفته است.
موسیقی بوشهر
در شهر آفتاب درخشان مادر با خواندن لالایی فرزندش را به خواب می‌کشاند و نغمه‌های زیبای او چون جویباری در درون کودک راه می‌جوید. پدر با نجوای نِیمه میداف و نِیمه گرگور خستگی صید را از تن می‌زداید. کودک همراه با آواز پر طنین خلیج‌فارس بالنده می‌شود و بال می‌گیرد.
بیت‌خوانی زنان، کِل، یَزله و شَپ حنابندان را آذین می‌بندد. نی‌انبان و نی‌جفت در گوش شب سرودی رقص‌انگیز می‌خواند و شیهه غمگنانه بوق، زاری زنگ‌دار و کوبندگی دمّام خبر از عزاداری می‌دهد.
موسیقی بوشهر همچون سایر موسیقی فولکلور ملل مختلف از تولد تا مرگ از بزم تا رزم و از سور تا سوگ همواره در اغلب شئون فرهنگی و اجتماعی مردم دریا دل این خطه حضور دارد. موسیقی بوشهر طنین انداز کار و کوشش، رنج و مشقت دوری و درد و غم شیرزنی و دلیر مردی شکست‌ها و ناکامی‌ها و بیانگر مشخصه‌های خاص جغرافیایی و اقلیمی این دیار است.
پس از ورود بردگان آفریقایی به بندر بوشهر به عنوان یکی از بنادر ورود برده در قرن ۱۸ میلادی بخش قابل توجهی از موسیقی بوشهر تحت تأثیر سیاهان آفریقایی قرار گرفت که از نمونه‌های این تأثیر می‌توان به رواج مراسم «سنج و دمّام»، «زار یا لیوا» و نیز بعضی نیمه‌ها و یزله‌ها اشاره کرد.
موسیقی بوشهر نیز بر موسیقی ملّی ایران تأثیرگذار بوده است از جمله در ردیف موسیقی ایرانی بسیاری از گوشه‌های آواز دشتی متأثر از شروه و آوازهای رایج در منطقه دشتی و دشتستان و تنگستان است.
در زبان محلی جزیره خارگ از توابع شهرستان بوشهر به خواندن داستان «سُنگ» (Song) گفته می‌شود؛ با توجه به اینکه این کلمه در زبان‌های اروپایی به معنی آواز و ترانه آمده می‌توان گفت که دلیل این نامگذاری خواندن داستان همراه با آواز و ترانه بوده است.
شروه
هنگامی که گوش به شروه‌خوانی مردان بوشهری می‌دهیم رنج قرن‌ها پایداری عاشقانه را در جان خویش می‌یابیم که چگونه ناگاه گویی از آسمان عشق می‌بارد و پایمان در عشق فرو می‌رود؛ چنان فرو شدن پای در برف.
شروه‌خوانی حکایت از رنج و عشق است. صدای طپش قلب خاک بوشهر که از سینه مردان آفتاب سوخته می‌آید.
بوشهری، ایرانی است و هرگز فراموش نمی‌کند که در برابر اهریمن سختی و مشقت اگر چهره از اندوه پر آژنگ سازد تنها اهریمن را خشنود ساخه است و اگر آفتاب شادی و امید بر دل چهره‌اش پهن شود پیشاپیش پیروز است، پیروزی در شاد زیستن، در هنگام سخت‌ترین زمانه ایستادگی است.
شباهت شروه و لالایی
لالایی دارای خصوصیات و نشانه‌های مشترک با شروه‌خوانی می‌باشد به‌خصوص در نوع ملودی و حال و هوایی که برای خواننده ایجاد می‌کند طوری که اگر در بعضی موارد بدون توجه به اشعار لالایی و شروه فقط به آهنگ آن‌ها گوش دهیم در مغایر ساختن آن‌ها دچار مشکل می‌شویم.
نکته دیگر که دال بر ارتباط این دو نوع آواز می‌باشد این است که اکنون در میان لالایی‌هایی مختلف استان بوشهر اشعار فایز و یا دیگر ترانه‌سرایان و گاهاً آهنگ‌های ویژه شروه‌خوانی دقیقاً به گوش می‌خورد البته در این مورد با توجه به قدمت لالایی نسبت به شروه‌خوانی و نیز برجستگی این آواز باید تأثیرگذاری لالایی را بر شروه‌خوانی مقدم دانست.
حماسه حق‌پرست کارشناس موسیقی استان بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار داشت: شروهها بخش اعظمی از پیکره موسیقی آوازی استان بوشهر را تشکیل می‌دهند و در یک نظام موسیقایی مستقل آوازی جای می‌گیرند.
وی ادامه داد: در بوشهر ما شنوای آوازهایی در متر آزاد موسیقی شروه‌هایی هستیم که با توجه به خاستگاه جغرافیایی‌شان تقسیم‌بندی می‌شوند و وجه تسمیه آن‌ها بر اساس اقلیمشان است.
حق‌پرست با اشاره به نام شروهها و خاستگاه جغرافیایی‌شان افزود: شروه شُنبه‌ای، دشتیاتی، تنگستان و تنگسیری و ... می‌باشد اما بیشتر تمرکز شروه‌های استان ما در دشتستان و دشتی است البته در سایر نقاط استان هم شروه اجرا می‌شود.
کارشناس موسیقی استان بوشهر عنوان کرد: شروهها با مقدمه آوازی از مثنوی‌خوانی و نظامی‌خوانی شروع و در آواز افشاری خواننده و شروه‌خوان خود را برای اوج شروه آماده می‌کند. البته گاهی دنباله‌خوانی‌ها و یا اصطلاح بومی آن «دو من دویی» کردن‌ها ببین شروه‌خوانان اجرا می‌شود.
رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر در خصوص لالایی اظهار کرد: در سراسر ایران می‌توانیم لالایی مادران را شنونده باشیم اما لالایی در موسیقی بوشهر با توجه به بخش اعظم موسیقی ما و گره خوردن با موسیقی مذهبی یک لالایی خاص، گوش‌نواز و تاثیرگذار است
وی ابراز کرد: برای مثال لالایی که برای حضرت علی اصغر(ع) در ایام ماه محرم خوانده می‌شود از تاثیرگذارترین لالایی‌ها است.
حق‌پرست در خصوص شباهت بین لالایی و شروه گفت: لالایی‌ها مادر سرودها و مادر خوانده‌هایی است که توسط مادران اجرا می‌شود و نمی‌شود آن را در تقسیم‌بندی شروهها جا داد.
البته بدون تردید آواهای بوشهری در یک مراوده از هم تأثیر گرفته و تأثیر پذیرفته‌اند و همین تکامل مسبب غنای بیشتر موسیقی در بوشهر است.
حماسه حق‌پرست؛ رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر
همان‌گونه که نوشته شد موسیقی بوشهر همچون سایر موسیقی فولکلور ملل مختلف از تولد تا مرگ از بزم تا رزم و از سور تا سوگ همواره در اغلب شئون فرهنگی و اجتماعی مردم دریا دل این خطه حضور دارد. خون مردمان بوشهر با موسیقی عجین شده و فرقی نمی‌کند در چه سن و سالی باشند همه آن را مادرزادی بلدند.
یکی از دلایلی که موسیقی تیتراژ مختارنامه ماندگار شد همین عجین شدن موسیقی با روح خواننده می‌باشد که از مشخصه‌های اصلی شعر و آوا در استان بوشهر می‌باشد؛ به عبارت دیگر موسیقی با روح هنرمند ممزوج می‌شود و آثاری که تولید می‌شوند به فاخرترین کارهای موسیقی می‌ماند.
نمونه بارز این این همبستگی موسیقی مذهبی بویژه عزاداری‌های ماه محرم و صفر است.
با این همه ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نزدیک شدن ماه محرم در آینده‌ای نزدیک ما شاهد ضیافت موسیقایی مذهبی همراه با شور و شعور خواهیم بود. در این ایام مهمان خوان موسیقی بوشهر باشید.
منابع:
موسیقی بوشهر در عصر باستان؛ محسن شریفیان - سیدقاسم یاحسینی
سنگستان جلد یک؛ عبدالحسین احمدی ریشهری
اهل ماتم؛ محسن شریفیان
پایان خبر/