پلی میان سیاست و تاریخ

تهران- ایرنا- علاقه دکتر احمد گل‌محمدی به فعالیت در میدان میان‌رشتگی تاریخ  و سیاست نه از سر تفنن که از سر دغدغه، ضرورت و انگیزه‌مندی پدید آمده بود. اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در تلاش است تا در سلسله مطالبی یاد و اثر استادان و پژوهشگران ایران اسلامی را که بر اثر بیماری کرونا از دنیا رفتند، زنده کند. در همین ارتباط در گزارشی پژوهشی با عنوان «مترجمی که در علم سیاست معلم هم بود» به بررسی حیات علمی و آثار دکتر «احمد گل‌محمدی» پرداخته شد. مترجمی که در علم سیاست معلم هم بود«احمد گل‌محمدی»* دکتر «علیرضا ملائی‌توانی»  عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مطلب ذیل را در مورد ایشان تحریر کرده است؛ «علیرضا ملائی‌توانی»مرحوم احمد گل‌­محمدی در حوزه مسائل مهم و بحث­‌انگیز علوم انسانی از جمله هویت، فرهنگ، دولت، جهانی­‌ شدن و روش‌­شناسی و فلسفه تاریخ تفکر و تحقیق می­‌کرد. او اساسا شخصیتی میان­‌رشته‌­ای بود و در بسیاری از حوزه‌­های مرتبط با رشته دانشگاهی­‌اش سررشته داشت. برجسته‌­ترین قلمرو فعالیت میان­‌رشته‌­ای او دانش تاریخ و دانش سیاست بود که در این نوشتار به کوتاهی از آن یاد می­‌شود. علاقه او به فعالیت در میدان میان­‌رشتگی تاریخ  و سیاست نه از سر تفنن که از سر دغدغه، ضرورت و انگیزه­‌مندی پدید آمده بود. چنان که از همان زمان تحصیل در دوره­‌های کارشناسی ارشد و دکتری علوم سیاسی به میدان سندپژوهی کشانده شد. او سال­‌ها در مرکز اسناد ریاست­‌جمهوری (نخست­‌وزیری سابق) و سپس در مرکز اسناد انقلاب اسلامی به فعالیت در حوزه اسناد پرداخت. به تدریج از چنان ورزیدگی و مهارتی برخوردار شد که به راستی می‌­توان وی را یک سندشناس، سندخوان و سندپژوه متبحر دانست. به جرات می­‌توان گفت، چنین تخصصی در چنان سطحی که او آموخته بود تنها اندکی از استادان علوم انسانی ایران از آن بهره داشتند. ثمره تلاش او در این راه هم انتشار چند مجموعه از اسناد تدوین شده درباره برخی از شخصیت­‌ها و جریان‌های سیاسی معاصر و نیز ارائه سخنرانی‌­های تخصصی و بیان تجربه­‌های علمی وی در این میدان است. افزون براین بخشی از خدمات او در قالب فهرست‌­نویسی اسناد در مراکز آرشیوی یاد شده برجای مانده است که هم اکنون مورد استفاده محققان قرار می­‌گیرند. علیرضا ملائی‌توانی استاد پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی علیرضا ملائی‌توانی استاد پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیعلیرضا ملائی‌توانی استاد پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیسطح دیگری از علاقه و پیوند دکتر گل‌­محمدی با دانش تاریخ به ترجمه کتاب بسیار مشهور «ایران بین دو انقلاب» اثر یرواند آبراهامیان باز می‌­گردد. کتابی که بیش از همه موجبات شهرت او و همکارش محمدابراهیم فتاحی را فراهم آورد. هم ترجمه روان، دقیق و وفادار به متن کتاب و هم ناشر معتبر و خوشنامش و هم شمارگان بالا، تجدید چاپ­‌های مکرر و نیز توزیع خوب این کتاب باعث شد بسیاری از ایرانیان از این رهگذر با تاریخ معاصر کشورشان آشنا شوند. این کتاب یکی از پرخواننده‌­ترین متن­‌هایی است که دانش‌­آموختگان تاریخ با آن سروکار دارند و این بی­‌گمان یکی دیگر از خدمات شایسته دکتر گل‌محمدی به هم­وطنانش است. دقت و وسواس او و همکارش در این ترجمه ستودنی است. کاش فرصتی می­‌یافت و خاطرات و تجربه­‌های خود را در این باره باز می­‌گفت. چند خاطره کوتاهی که برای نگارنده این نوشته تعریف کرد نشان می­‌داد که نوعی پژوهش نیز چاشنی این ترجمه بوده است. «ایران بین دو انقلاب» اثر یرواند آبراهامیانمحمدابراهیم فتاحیاز دیگر فعالیت­‌های تاریخی او تدریس تاریخ معاصر در برخی از گروه­‌های تاریخ از جمله گروه تاریخ دانشگاه الزهرا و نیز ایراد سخنرانی­‌های گوناگون برای اهالی تاریخ در سمینارها و نشست‌­های تخصصی بود. همراهی و همکاری این استاد وارسته با تاریخ­دانان و تاریخ­‌خوانان افزون بر بهره‌­مندی دانشجویان از توان و تخصص وی، موجب یک رشته بحث‌­های نظری به ویژه درباره مفهوم «تاریخ سیاسی» شد. از این جهت او پیشگام و گشایشگر راهی تازه بود. زیرا به موضوعی اندیشید و از آن آشنایی‌زدایی کرد که بسیاری تصور می‌کردند مفهومی بدیهی است. اما ایشان با همان وسواس و دقت خاص خود هم پیچیدگی‌ها، ظرافت‌­ها و ابعاد این مفهوم را نشان داد و موجب تداوم این بحث­‌ها در سایر مجامع علمی از جمله پژوهشگاه علوم انسانی شد. چنانکه دکتر عبدالرحمان حسنی­‌فر این بحث­‌ها را در شکل، قالب و محتوایی دیگر ادامه داد و در قالب کتابی مستقل منتشر کرد. «تاریخ سیاسی»در این میان، شاید مهم‌ترین خدمت دکتر گل­‌محمدی به دانش‌­آموختگان تاریخ ورود قدرتمندان‌ه­اش به قلمرو مباحث نظری و روش­‌شناختی تاریخ باشد که هم در قالب سخنرانی، گفتگو و نشست تخصصی و هم در قالب ترجمه کتاب­‌های ارزشمند نتایج خود را بروز داد و بسیاری از تشنگان این مباحث را سیراب کرد. او در عرصه فلسفه علم تاریخ و روش­‌شناسی تاریخی آثار مهمی از مایکل استنفورد، سی. بی مکالا و استوارت هال را به فارسی برگرداند. این ترجمه­‌های گویا و روان از متن­‌های سخت، بخشی دیگر از توانمندی و مهارت او را نشان می­‌دهد و دقیقا مبتنی بر شناخت نیازهای علمی نسل حاضر است و در نتیجه، تاثیرگذاری عمیقش را بر فرایند گسترش مباحث معرفت‌­شناسی تاریخی در ایران بازتاب داده است. بنابراین دکتر گل‌­محمدی هر گاه در حوزه مسائل تاریخی سخن می­‌گفت، با مخاطره‌­ها و حساسیت‌­های اظهارنظر علمی در این رشته آشنا بود. در نتیجه، چنان سنجیده، هوشمندانه و دقیق اظهار نظر می­‌کرد که تاریخ­دانان سخنان او را جدی، اثر گذار و سودمند می­‌شمردند. روانش شاد، یاد و خاطره‌­اش گرامی­ باد.