کدام بناها زودتر به ثبت ملی می رسند؟

پژوهشگر میراث ناملموس با بیان اینکه چهار تکیه و حسینه شمیران ثبت ملی شده است، گفت: بناها هرچه قدیمی تر باشند زودتر ثبت می شوند.

 به گزارش گروه جامعه خبرگزاری فارس، مراسم افتتاح نمایشگاه و نشست «آیین‌های عاشورایی تهران با نگاهی ویژه به شمیران» با هدف پاسداشت و معرفی مواریث ملموس و ناملموس عاشورایی اعم از آیین‌ها و تکیه‌های ثبت ملی شده منطقه شمیران در مجموعه نیوی ران برگزار شد. 

این مراسم با حضور احمد مسجدجامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیژن مقدم مدیر این مجموعه و جمعی از پیرغلامان و محبین اهل بیت منطقه شمیرانات و سایر علاقه مندان در تالار آبی این مجموعه برگزار شد. 
 
پیوند مردم با آیین های عاشورایی ناگسستنی است

بیژن مقدم مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران گفت: این برنامه به سبک تمام برنامه ‌هایی که برای امام حسین (ع) برگزار می شوند به صورت جمعی و با همکاری تکایای مختلف شمیران، شهرداری منطقه و مجموعه کاخ گلستان انجام شده است. 

وی ادامه داد: این مراسم از جنس خود جهت پیوند ما با سایر مجموعه‌هایی که در منطقه داریم جدید است و مجموعه نیاوران به تمام منطقه به خصوص اهالی آن تعلق دارد.  یکی از رسالت های مجموعه های فرهنگی تاریخی که بخشی از میراث فرهنگی کشور تلقی می‌شوند حفاظت، تبیین و معرفی میراث ناملموس فرهنگی کشور است و بخش مهمی از این فرهنگ، فرهنگ عاشورایی است، چیزی که به هیچ عنوان امکان جدایی آن از فرهنگ عمومی مردم ما وجود ندارد و پیوند آن با مردم روز به روز قوی تر و مستحکم تر می شود و کسی نمی تواند مردم را از این فضاها و بوی رهای عمومی دور کند. 

وی خاطر نشان کرد: پیوند مردم با آیین های عاشورایی ناگسستنی است و ما وظیفه داریم که فعالیت هایی در این جهت انجام داده و علاوه بر معرفی آیین‌های منطقه، تا حد ممکن آن ها را درمعرض نمایش نیز قرار دهیم.   

تکایا منشا انسجام اجتماعی هستند

احمد مسجد جامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از این مراسم اظهار کرد: تکایا محصول یک تاریخ است، درواقع بهتر است به آن ها بگوییم تکیه موزه؛ در تکیه نیوی ران تابلوهای خط، خوشنویسی، آثار شمایلی و نقاشی های قهوه خانه ای بسیار فاخر و برجسته وجود دارد که نشان از فرهنگ مردم منطقه دارد. 

وی توضیح داد: با نگریستن به تکیه نیوی ران شاهد آن هستیم که به لحاظ معماری و رنگ در ۱۸۰ سال پیش سازه ای به این استواری و قامت چگونه به این نقطه رسیده است و با این نگاه معمارانه و محاسبات فنی مهندسی متوجه می شویم که چه کارهای ارزشمندی انجام شده است. 

وی ادامه داد: شکل و نوع بنا و اشیا با تمام نشانه‌هایی که بر روی آن کار شده یک دایره‌المعارف هستند و تجلی فرهنگ (شعر و نوشته‌ها) و هنر (ترکیب رنگ و فرم و شکل و اندازه‌ها) در این آثار دیده می‌شود. 

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان گفت: برگزاری آیین‌ها سبک و اصول مخصوص خود را دارند، مثلا برپایی چادرها قاعده و پروتوکل‌های مخصوصی داشته و یا در رنگ‌بندی تعزیه لباس وی لیا سبز، اشقیا قرمز و بلاتکلیف‌ها زرد بوده است. فلسفه این رنگ‌ها در ۴۰۰ سال پیش در مقایسه با کاربردهای امروزی همچون چراغ راهنمایی کاملا اصولی بوده و از این دست ریزه کاری‌ها بسیار وجود دارد. 

وی تصریح کرد: در دوره جدید گرفتار ذوق‌زدگی شدیم و بسیاری از بناهای قدیمی تخریب و  بناهای نو جای آن را گرفته‌اند؛ استفاده از تجهیزات روز خوب است اما نباید منجر به از بین رفتن سازه ها و نمادهای گذشته مان شوند. تکایا با وضو و روضه و زیارت عاشورا بنا نهاده شده اند و پشت ساخت آنها خاطره وجود داشته که اگر از بین روند تاراج خاطرات شهر و شمیران است. 

عضو اسبق شورای اسلامی شهر تهران توضیح داد: در این تکیه‌ها نباید میراث و سابقه دست بخورد، استفاده از ابزار روز خوب است اما هنر و معماری آن نباید دست بخورد؛ چراکه تکایا هرکدام یک موزه، تاریخ، خاطره، میراث و فرهنگ هستند و نباید از بین روند. تکایا منشا انسجام اجتماعی هستند و مردم اعم از غنی و فقیر را کنار یکدیگر قرار می‌دهند و از بین برنده طبقات اجتماعی هستند. 

 همچنین در این برنامه نشستی با حضور مهرشاد کاظمی پژوهشگر و تهران پژوه، سید مهدی اعرابی شمیران پژوه و مرتضی رضوان فر پژوهشگر میراث ناملموس برگزار و آثار میراث ملموس و ناملموس عاشورایی شمیران مورد بررسی قرار گرفت.

تکیه ها قلب تپنده هر روستا و محله ای در شمیران هستند

 سید مهدی اعرابی، شمیران پژوه در این نشست به بررسی ویژگی‌های تکیه‌ها، حسینیه‌ها و سایر بناهای مذهبی منطقه شمیران و ارتباطات و قرابت این بناها پرداخت و اظهار کرد: تکیه ‌ها قلب تپنده هر روستا و محله ای در شمیران و جلوه گاه تمام احساسات آیینی مردم بوده است. با مطالعه روابط و اثاری که از تکیه ها بدست آمده مشخص می شود که این روابط به تقویت بنیان خانواده ها کمک کرده. 

وی ادامه داد: طی بررسی تکیه ها متوجه می شویم که در گذشته بین تکایای مختلف منطقه ارتباط وجود داشته که شامل «وی ین، درکه، فرحزاد و ونک»، «امامزاده قاسم، جماران و دربند»، «تجریش (تکیه بالا و پایین) و دزاشیب»، «چیذر، دزاشیب و تجریش (بالا و پایین)»، «حصاربوعلی، کاشانک و نیوی ران»، «ازگل، اراج، دارآباد و لویزان» و «جماران و حصارک» می شود. 

وی افزود: سه نوع مکان مذهبی در شمیران برای اجرای مراسم محرم داریم، وی ل تکیه، دوم تکیه حسینیه شامل درکه، وی ین، فرحزاد، ونک، کاشانک، رستم اباد، جماران، چیذر، سوهانک و امامزاده قاسم و بخش سوم هم که از آغاز به نام حسینیه ساخته شده اند همچون حسینیه شیرازی ها، حسینیه جماران، حسینیه لرها و غیره. 

وی توضیح داد: نقش‌هایی که در مراسم محرم در تکیه وجود داشته نقش‌های واقعی می‌باشند که آدم‌های عادی آن را انجام می‌دهند که شامل نوحه خوان‌ها، میان داران (که افرادی خوش بیان و قوی بودند)، روضه خوان‌ها، ذاکرین، علم‌کشان و علم‌داران، حجله‌کشان، نخل‌کشان، سقاها با مشک‌هایشان، معین البکا، ریش سفیدها و تعزیه خوان‌ها است.  عزاداری‌ها در شمیران دارای عناصر عشق، اعتقاد، شور و حرکت، کسب هویت و تعمیق آثار و مفاهیمی مثل وقف هستند. 

اصیل ترین عناصر هویتی و مذهبی در شمیران وجود دارد

مرتضی رضوان فر پژوهشگر میراث ناملموس در بخش دیگری از این نشست اظهار کرد: هرچه مدرنیته و غرب گرایی آمده وی ل از شمیران شروع شده و بعد به محله های دیگر و شهرستان ها رفته؛ با این وجود اصیل ترین عناصر هویتی و مذهبی و مردمی را در اینجا می بینیم. 

وی با برشمردن تعداد بناهای تکیه ها و حسینه های ثبت ملی شده شمیران توضیح داد: این آثار شامل 4 بنای اثر فرهنگی تاریخی «تکیه تجریش» به شماره ۱۱۲۱۵ در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳، اثر فرهنگی تاریخی «تکیه دزاشیب به شماره ۱۲۲۱۸ در تاریخ ۳۰ تیرماه ۱۳۸۴، اثر فرهنگی تاریخی «تکیه «نیوی ران به شماره ۱۱۲۰۳ در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳ و اثر فرهنگی تاریخی «حسینیه جماران» به شماره ۱۸۵۳ در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۷۶ است که تصوی یر و اطلاعات مربوط به آن ها در بخشی از نمایشگاهی که همزمان با این برنامه برپا شده به نمایش گذاشته شده است. 

وی آثار میراث ناملموس عاشورایی منطقه شمیران را که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند 3 آیین عنوان کرد و افزود: «هنر اجرایی تعزیه خوانی در تکیه تجریش» به شماره ۶۱۷ در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۹۱ ، «هنر اجرایی تعزیه خوانی در تکیه نیوی ران» به شماره ۶۱۸ در تاریخ ۲۲ آذر و «آیین نخل گردانی در تکیه بزرگ محله حصار بوعلی» به شماره ۲۸۳۷ در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ از جمله مواریث یاد شده هستند که در نمایشگاه جنبی این نشست معرفی شده‌اند. 

وی با بیان ویژگی هایی که موجب ثبت ملی یک بنا می شود توضیح داد: درخصوص بناها هرچه قدیمی تر باشند زودتر ثبت می شوند؛ این بنا باید ملجا و مبدا اتفاق یا حادثه مهم در سبک معماری باشد که بتوان در فهرست آثار ملی به ثبت رساند.  اما در بخش میراث ناملموس یا غیر مادی به این‌ها کار نداریم و تفویت‌ها مهم است؛ بر اساس تعاریف بین‌المللی تفویت باعث گفتگو و صلح است و تشابه اختلاف ایجاد می‌کند. به دلیل اینکه جهان یکسره به سمت غربی شدن پیش می‌رود به تفویت‌ها اهمیت می‌دهیم.  

رضوانفر افزود: کل بشر در حال یک شکل شدن است و همین امر موجب بی ارزشی می شود، در نتیجه افراد برای حفظ هویت اسلحه به دست می‌گیرند. میراث فرهنگی ناملموس به این دلیل ثبت می‌شوند تا این تفویت‌ها که هویت ما هستند ماندگار شوند و از بین نروند؛ این تفویت‌ها و تنوعات با هدف حفظ و جوی دانگی ثبت می‌شوند. 

مطالعه سفرنامه سیاحان موجب آشنایی بیشتر با آداب و رسوم مردم در گذشته می شود

مهرشاد کاظمی پژوهشگر و تهران پژوه نیز در دیگر بخش نشست با بیان سفرنامه هایی از سیاحان خارجی که در ایام مختلف و محرم به کشورمان سفر می کردند اظهار داشت: از دوره صفویه قالب سیاحانی که به ایران می آمدند اروپایی بودند. اینان مشاهدات خود را درخصوص بناها، آداب، رسوم، فرهنگ و آیین های مردم ما نوشته و مستند کرده اند؛ و چون تاریخ نگاران ما برایشان امری عادی و روزمره بود توجهی به ثبت آن نمی کردند.

وی با بیان این که سیاحان جزئیات خیلی خوبی از آیین‌های عاشورایی و محرم نوشته و ثبت کرده اند توضیح داد: تانکوانی فرانسوی در دوره فتحعلی شاه قاجار به ایران آمده و شرح کامل همراه با جزئیات تعزیه بیان می‌کند و غذاها، لباس‌ها، نوحه‌ها، آیین و احساسات مردم و... را با جزئیات ثبت کرده و خیلی خوب مراسمی که در تهران بوده را شرح می‌دهد. در سفرنامه ای دیگر سرویلیام وی زلی انگلیسی شرح کامل مراسم محرم و تعزیه را با جزئیات کامل بیان می کند که مطالعه این سفرنامه‌ها می‌تواند ما را بیشتر با آن آیین و رسوم آشنا کند. 

بر اساس این گزارش همزمان با این نشست نمایشگاهی در 3 بخش برگزار شد. بخش نخست آثاری از گنجینه موزه های نیوی ران با محتوای مذهبی شامل پرده قهوه خانه ای، نقاشی های شمایلی، اشیایی که آیات بر روی آنها حک شده و... است. 

بخش دوم مجموعه ای از عکس و سند تکایای شمیران متعلق به آرشیو مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان است که در آن آیین ها و بناهای تکیه های شمیران که در دوران قاجار توسط عکاسان آن زمان ثبت شده بوده به نمایش گذاشته شد. 

بخش سوم هم معرفی تکایا و حسینیه های منطقه شمیران است؛ که تعدادی از این بناها و آیین ها هم در فهرست میراث ملموس و ناملموس ملی ثبت شده اند. در این بخش آثاری نیز که متعلق به تکیه های منطقه بودند به نمایش گذاشته شد. 

اجرای پرده‌خوانی با موضوع واقعه کربلا توسط مرشد ابوالفضل ورمزیار از روی پرده قهوه خانه ای که موضوع آن واقعه عاشورا بوده و متعلق به مخزن کاخ موزه اختصاصی می باشد و شعرخوانی با موضوع واقعه عاشورا توسط دانیال خلج دیگر بخش این برنامه بود. 

نمایشگاه و نشست «آیین های عاشورایی تهران با نگاهی ویژه به شمیران» با همکاری مجموعه فرهنگی تاریخی نیوی ران، معوی نت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه یک، تکایای شمیران و مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان برگزار شد.

پایان پیام/