زبان فارسی، میراث ایرانی که انگلستان در هند آن را نابود کرد

زبان و ادب فارسی در هند سابقه دیرینه‌ای دارد تا حدود دویست سال قبل و پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود، زبان فارسی نخستین زبان رسمی و زبان فرهنگی و علمی این کشور به‌شمار می‌رفت که با استعمار انگلستان این میراث کمرنگ شد.

به گزارش خبرنگار گردشگری خبرگزاری فارس، زبان فارسی در دوره غزنویان به هند راه یافت؛ با تاسیس امپراطوری گورکانیان در هندوستان به اوج پیشرفت خود رسید و زبان رسمی هند شد؛ شاعران بزرگی هم‌چون بیدل دهلوی، امیرخسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند و بخش‌های زیادی از تاریخ و ادبیات هند به این زبان نگاشته شده است؛ اما پس از استعمار، انگلیسی‌ها در سال ۱۸۳۲ میلادی، با اجبار زبان انگلیسی را جایگزین زبان فارسی کردند.

درباره پیشینه رواج زبان و ادب پارسی در شبه‌ قاره از مدارک تاریخی چنین برمی‌آید که در سده سوم هجری، برای نخستین بار هندوان فرصت یافتند تا با فارسی‌زبانان آشنایی دقیق پیدا کنند. پس از حمله سلطان محمود غزنوی به هندوستان در اوایل سده پنجم هجری زبان فارسی با ورود سپاهیان محمود در شبه قاره گسترش می‌یابد.

زبانی برای گسترش تمدن ایرانی

با راهیابی به هند در این دوران، بسیاری از حکما و دانشمندان تراز اول ایرانی در بسط و گسترش تمدنی به این دیار همت گماشتند و این سرزمین را به یکی از قطب‌های مهم تمدن ایران اسلامی مبدل ساختند؛ درباریان هند در این دوران به پارسی سخن می‌گفته‌اند و می‌نوشته‌اند. نمونۀ بارز این اندیشمندان، ابوریحان بیرونی است که با توجه به تسلطش بر زبان‌های رایج مناطق مختلف، آثار متعددی را در ترجمۀ هندی، سانسکریت، عربی و فارسی در کارنامه دارد و اثر ارزشمند «تحقیق ماللهند»،حاصل سفر او به شبه‌ قارۀ هند است.

حکومت پادشاهان مسلمان، به‌ویژه پادشاهان پارسی‌گوی هندوستان در سراسر شبه قاره را هم نباید از یاد برد، زیرا آنان با حمایت و پشتیبانی فراوان خود از علما، دانشمندان، سرایندگان، ادیبان، هنرمندان و سایر فرهیختگان موجب شکوفایی و رونق زبان فارسی شدند. زبان فارسی هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی و امیر خسرو دهلوی و اقبال لاهوری و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند.

برخی ‌از خاندان‌های ‌امرای نواحی مختلف هندوستان مانند پادشاهان‌ اودر در لکنهو و‌ امرای بهوپال و خاندان نظام دکن و خاندان والاجاهی مدراس و حتی ‌امرای میسور از جمله تیپوسلطان ‌اهتمام فوق‌العاده‌ای در پرورش ادب فارسی داشته و حتی تاریخ تیپو سلطان را به زبان فارسی نوشته‌اند. با تأسیس امپراتوری مغول هندوستان زبان فارسی به اوج پیشرفت خود در هند رسید و زبان رسمی هندوستان شد.

دومین زبان رسمی هند

زبان فارسی پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود، دومین زبان رسمی این کشور (در دوره گورکانیان زبان رسمی) و زبان فرهنگی و علمی بود. چون زمام امور از دست مسلمانان به دست انگلیسی‌ها افتاد، در دورانی که بریتانیا به هندوستان آمد در ابتدا با زبان فارسی مخالفتی نداشت و خود آن‌ها نیز به این زبان بها می‌دادند ولی  به تدریج سعی در تضعیف زبان فارسی کردند و این زبان را از بین بردند. اما در سال ۱۸۳۲ با زور انگلیسی را جایگزین فارسی کردند و چارلز تری ویلیان در سال ۱۸۳۶ زبان انگلیسی را به‌جای زبان فارسی رسمیت داد. بدین‌گونه زبان فارسی با وجود آنکه زبان بیان آثار خلاق علمی و ادبی به شمار می‌رفت و در تمام مراحل آموزش در برنامه‌ها گنجانده می‌شد تا حد یک زبان درج دوم تنزیل کرد و همسطح زبان‌های کهن سانسکریت و عربی شد و با گذشت زمان اردو جای فارسی را گرفت.

زبان دیوانی

در رابطه با میزان نفوذ زبان فارسی در هند، علیرضا قزوه، شاعر و نویسنده،  رایزنی اسبق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی‌نو به خبرنگار فارس گفت: زبان فارسی در زمان حمله  محمود غزنوی وارد هند شد و به تدریج زبان دیوانی و اداری آنجا شد، در دوره پادشاهی ترکان هم بیشتر این زبان بیشتر رواج پیدا کرد. زبان فارسی سابقه ۸۰۰ سال حضور در هندوستان را دارد، شاعران، تاریخ‌نویسان ، دبیران و... همه به زبان فارسی می‌نوشتند؛ عقدنامه، پیمان‌نامه و وصیتنامه همه به زبان فارسی بود حتی دستور پادشاهان به زبان فارسی بوده است.

انگلیسی‌ها دشمن زبان فارسی

وی ادامه داد: تا دوره بابریان هم وضعیت به همین شکل بود ولی در اواسط دوره بابریان با ورود کمپانی هند شرقی انگلیسی‌ها سعی در تضعیف این زبان کردند. آن‌ها در ابتدا به خاطر قدرت زبان فارسی سعی در همراهی با آن‌ کردند، حتی دیوان شعر شاعران فارسی را برای جلب اعتماد چاپ می‌کردند؛ آن‌ها به تدریج زبان اردو را رواج دادند، اما بعد از ۱۵۰ سال زبان فارسی و اردو را از رواج انداخته و زبان انگلیسی راترویج دادند. انگلستان به زمان نیاز داشت تا طی چند مرحله زبان فارسی را از رواج بیندازد،  آن‌ها بخشنامه کرده و به جای فارسی، زبان رسمی را انگلیسی اعلام کردند، در مقطی با کسانی که فارسی حرف می‌زدند برخورد شد با این وجود هنوز این زبان در هند وجود دارد.

قزوه افزود: اما تعداد این افرادی که فارسی تکلم می‌کنند به شدت کم شده است، کسانی که در دانشگاه‌ها زبان فارسی هم بسیار کم شده، حتی در مدارس این زبان از رواج افتاده است، اخیراً تلاش شده که در کنار دروس انتخابی زبان فارسی را هم بگنجانند. تعداد شاعران زبان فارسی در هند بسیار کم شده ولی در این چند سال تلاش شده است که تعداد شاعران افزایش داشته باشد. 

باید پشتیبان این میراث باشیم

رایزن فرهنگی اسبق ایران در هند گفت: در حال حاضر وضع زبان فارسی در هندوستان و پاکستان زیاد خوب نیست. در پاکستان با وجود چهره‌ای مثل اقبال لاهوری هنوز شعر فارسی وجود دارد. اگر کمپانی هند شرقی نبود زبان فارسی اولین زبان زنده دنیا بود، بزرگترین ضربه به زبان فارسی را انگلیسی‌ها زدند. در اوایل ورود کمپانی هند شرقی آن‌ها اصلاً نمی‌توانستند به دربار پادشاهان راه پیدا کنند، در دوره‌ پادشاه جهانگیر آن‌ها مدت‌ها منتظر اجازه برای ورود به دربار بودند، ولی به تدریج در پوشش تجارت  به هند نفوذ کردند، اما کار اصلی آن‌ها این بود که زبان فارسی از بین برود.کمپانی هند شرقی پول بسیار زیادی از مردم هند برد.

قزوه در ادامه گفت:  وضعیت زبان فارسی در هند خوب نیست، همیشه ارتباطات و تجارت است که زبان را رواج می‌دهد. حتی به علت کم بودن تعداد دانشجو زبان فارسی دپارتمان‌های دانشگاه‌ها توسط روسای دانشگاه خرید و فروش می‌شود و زبان‌های دیگر را جایگزین زبان فارسی می‌کنند، باید سرمایه و فکر در کنار هم برای زبان فارسی خرج شود و حتی کارهای سیاسی جنبه فرهنگی داشته باشد و اولین دغدغه ما در هندوستان این زبان باشد. تسلط انگلیس بود که زبان فارسی را در هند و پاکستان تضعیف کرد، آن‌ها در قرن ۱۷ و ۱۸ با برنامه‌ریزی به هند وارد شده و فرهنگ خود را گسترش دادند. برای پیشرفت زبان فارسی،  اقتصاد، فرهنگ را پشتیبان کند؛ باید نسبت به فرهنگ خود غیرت داشته باشیم و آن را به تدریج در آنجا گسترش بدهیم.

پایان پیام/