ابعاد مختلف قیام ۱۵ خرداد/ «خط سرخ شهادت» سرآغاز یک انقلاب شد

سمنان- قیام ۱۵ خرداد را یکی از مهمترین نقاط عطف در شکل گیری انقلاب اسلامی می‌دانند رویدادی که نشان داد خط سرخ شهادت، راهی است که هیچ قدرتی نمی تواند جلوی آن را بگیرد.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در منابع رسمی آمده است «تجمع و راهپیمایی مردم برخی از شهرهای ایران در اعتراض به دستگیری امام خمینی. تظاهرات در قم، تهران و ورامین به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند دستگیری امام خمینی به‌خاطر سخنرانی او در مدرسه فیضیه علیه محمدرضا پهلوی شاه وقت ایران بود. در این سخنرانی حکومت وقت به حکومت یزید تشبیه شده بود. امام خمینی، به‌دلیل کشته شدن جمعی از مردم، این روز را برای همیشه عزای عمومی اعلام کرد از این‌رو ۱۵ خرداد در تقویم جمهوری اسلامی ایران تعطیل رسمی است.»

اما آیا این همه آن چیزی است که ۱۵ خرداد را به یکی از بزرگترین تحولات ایران بدل کرد؟ برای بررسی خط سرخ قیام ۱۵ خرداد ابتدا باید به انقلاب سفید اشاره کرد انقلابی که یک واژه من درآوردی بود زیرا نه معنای انقلاب می‌داد و نه سفید بود! تصویب لایحه انجمن‌های ولایتی و ایالتی توسط مجلس دست نشانده و در نهایت حمله به فیضیه و شهادت طلابی که برخی شأن از بالای پشت بام حوزه به پایین انداخته شدند، همگی سرآغاز ۱۵ خرداد بود.

شرایط ۱۵ خرداد

یک کارشناس مسائل تاریخی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه ۱۵ خرداد را باید با شرایط آن روزگار شناخت، گفت: شاه در اوج استیصال قرار داشت و تلاش می‌کرد تا با انقلاب سفید همه چیز را به نفع پهلوی تغییر دهد چرا که روحانیت به مردم آگاهی بخشیده بود از سوی دیگر مصدق نشان داده بود که می‌توان بر شاه هم غلبه کرد و ملی گراها هم دل خوشی از شاه نداشتند چرا که کشور را دو دستی تقدیم بیگانگان می‌کرد.

محمد رضا شاه حسینی با بیان اینکه در این شرایط بود که مردم مانند انبار باروت شده بودند، ابراز کرد: شاه فردی خودکامه بود و به احدی اطمینان نداشت، حتی بیماری خود را از فرح دیبا مخفی کرده بود که مبادا اگر بداند او به زودی خواهد مرد علیه او کودتا کند، لذا اصلاً خبر نداشت که در جامعه چه می‌گذرد او اصلاً نمی‌دانست که مردم چقدر از او روی برگردانده‌اند و لذا به یک اشتباه بزرگ دست زد و آن هم دستگیری آیت الله خمینی (ره) بود.

وی با بیان اینکه کبریت به باروت مردم را خود شاه زد، افزود: شاه شاید فکرش را هم نمی‌کرد که امام (ره) این میزان طرفدار و هواخواه داشته باشد زیرا آن زمان مانند امروز نبود و بسیاری از مردم تا دهه ۵۰ حتی تصویر امام را هم ندیده بودند اما این دم مسیحایی ایشان بود که این چنین نفوذ می‌کرد. ما واقعاً در قبال ۱۵ خرداد جفا کرده‌ایم. مردم امروز از ۱۵ خرداد یک خیابان در سمنان و شاهرود و تهران می‌شناسند در صورتی که حق مطلب درباره این امر بیان نشده است.

کاریزمای امام (ره)

این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه امام خمینی (ره) کاریزمای خود را نه از تبلیغات، نه از رسانه و نه از تریبون‌های تلویزیونی و … می‌گرفت بلکه این شخصیت امام (ره) بود که در مردم نفوذ کرده بود، ابراز کرد: امام به عنوان یک مرجع عالیقدر به راحتی با یک منبر که آن زمان یکی از معدود راه‌های تبلیغ بود، تمام تلاش‌های یک مجلس و دولت دست نشانده و یک دربار را خنثی و بی اثر می‌کرد.

شاه حسینی با بیان اینکه البته نباید از نقش ملی‌گراها، نهضت آزادی و جبهه‌های مقابل شاه نیز به راحتی گذشت چرا که آنان هم نقش مؤثری در مبارزه علیه شاه داشتند اما باید بپذیریم که سیاسیون همواره به دنبال قدرت بودند، گفت: مردم می‌دیدند که امام حرف مردم و اسلام را می‌زند لذا دم مسیحایی ایشان این چنین اثرگذار بود.

وی با بیان اینکه امام خمینی (ره) روز عاشورا سال ۴۲ حتی با اعلام قبلی برای سخنرانی در مدرسه فیضیه قم حاضر شدند، افزود: ایشان در سخنرانی خود به صراحت شاه وقت را مورد انتقاد قرار داد آن هم در وضعیتی که نیروهای امنیتی و انتظامی حکومت پهلوی در حالت آماده‌باش کامل بودند لذا ما با یک فرد معمولی روبرو نیستیم.

بسیج مردمی

یک مورخ محلی استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به آثار ۱۵ خرداد می‌گوید: بسیج گسترده مردمی به معنای خاص و هدفمند آن هم زیر پرچم مذهب در این وسعت علیه نظام شاهنشاهی دو هزار و ۵۰۰ ساله یکی از مهمترین آثار قیام ۱۵ خرداد است که به دشمنان و معاندان دین خدا و حتی پهلوی‌ها و طاغوتیان خیلی مسائل را آموخت.

محسن عزیزیان با بیان اینکه قدرت مذهب به وسیله بسیج گسترده مردمی و مقاومت در قیام ۱۵ خرداد به رخ کشیده شد، ابراز کرد: به نظر بسیاری کارشناسان شاه فکرش را نمی‌کرد که یک مرجع بتواند این چنین قدرت اجماع مردم را داشته باشد از سوی دیگر با چند سخنرانی ماهیت فریبکارانه شاه را برملا سازد و مردم به این نتیجه برسند که می‌توان با شاه هم مبارزه کرد.

وی با بیان اینکه مردم با ۱۵ خرداد به این باور رسیدند که رژیم شاه را هم می‌توانند در هم بشکنند، ابراز کرد: وقتی امام (ره) فرمودند که سربازان من در گهواره‌ها هستند کسی نفهمید ایشان چه می‌گویند تا اینکه بهمن ۵۷ فرا رسید. لذا این نشان می‌دهد که امام با چه روحیه و چه الهامات معنوی این جریان عظیم را رهبری کردند.

عدم وابستگی

این مورخ در پاسخ به سوالی درباره علل شاخص شدن ۱۵ خرداد بیان کرد: یکی از مهمترین ویژگی‌های ۱۵ خرداد عدم وابستگی به قدرت‌های خارجی بود ما سابقاً برای مثال توده را داشتیم که وابسته مستقیم و مجری اوامر شوروی و چپ گراها بود یا مائوئیست ها را داشتیم که همین رویه را داشتند اما قیام مردمی به رهبری امام نه شرقی بود و نه غربی، بلکه برای خدا و مردم صورت گرفت و همین امر نیز رمز موفقیت آن است.

عزیزیان انگیزه‌های الهی را دیگر وجه تمایز ۱۵ خرداد دانست و تصریح کرد: جریانات سیاسی مثلاً چپ‌ها یا ملی گراها نهضت آزادی‌ها و مجاهدین و … برای قدرت می‌جنگیدند کمااینکه بعداً هم مشخص شد که به دنبال قدرت و کابینه و… هستند اما چه کسی می‌تواند بگوید که ۱۵ خرداد مثلاً برای به دست آوردن یک وزیر در کابینه بود؟ قیام ۱۵ خرداد ریشه الهی داشت.

وی با بیان اینکه قیام ۱۵ خرداد نه تنها وابسته به هیچ قدرت و کشوری نبود بلکه حتی فراتر، سبب شد تا مردم نسبت به نفوذ بیگانگان در کشور حتی هوشیارتر نیز شوند، افزود: این یکی از مهمترین ویژگی‌هایی بود که درباره قیام ۱۵ خرداد می‌توان اشاره کرد.

مرجعیت شیعی

کارشناس مسائل دینی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه قیام ۱۵ خرداد جایگاه مرجعیت را به رخ دشمنان و به ویژه پهلوی و طاغوتیان کشید، بیان کرد: ۱۵ خرداد در واقع مردم را وارد فاز دیگری از مبارزه علیه رژیم شاه کرد.

حجت الاسلام محمد حسین پور با بیان اینکه ۱۵ خرداد باعث شد تا مردم به این ایمان قلبی برسند که می‌توانند در برابر شاه بایستند، ابراز کرد: این تأثیر کلام امام (ره) بود که جهاد تبیین را از همان موقع در دستور کار خودشان داشتند جهادی که بیانگر است، مبین است، بشیر و نذیر است و برای مردم روشنگری می‌کند در واقع امام (ره) آگاهی بخشی می‌کردند و همین امر سبب شد تا شاه ایشان را به خیال خام خود دستگیر کند.

وی با بیان اینکه دستگیری امام (ره) خشم مردم را برافروخت، افزود: ۱۵ خرداد و آن جفایی که در حق امام خمینی (ره) شد یک نتیجه مهم دیگر هم داشت و آن اینکه مردم به واقع فهمیدند که حکومت اسلامی را می‌خواهند که در ادامه این قیام، مبارزات را تشدید کردند تا اینکه در نهایت شاه سرنگون شد. این نقش امام (ره) در انقلاب اسلامی ایران است.

هسته‌های مردمی

این کارشناس مسائل دینی با بیان اینکه امام خمینی (ره) با استواری خود در ۱۵ خرداد حتی این حس جنبش را در وجود روحانیان و طلبه‌ها و … نیز بیدار کرد، گفت: شاید تا قبل از آن بسیاری طلاب بودند که در اندیشه‌های سیاسی حضور داشتند اما بروز آن را در حوزه علمیه میسر نمی‌دیدند اما از ۱۵ خرداد به نوعی کنشگری سیاسی از سوی طلاب و روحانیان شکل جدی تری به خود گرفت.

حسین پور با بیان اینکه همین نقش بیدارگری، روشن گری و تبیین گری بود که سبب شد تا هسته‌های مردمی به رهبری روحانیان در کشورمان شکل بگیرد، افزود: مساجد از ۱۵ خرداد به بعد بود که به صورت رسمی و جدی تری به پایگاه‌های مبارزه علیه طاغوت بدل شد.