آیین‌های مردم نایین در روزهای پایانی ماه صفر
مردم نایین در روزهای پایانی ماه صفر با آیین‌ها و سنت‌های قدیمی به جا مانده از پیشینیان خود عشق و ارادت عمیق خود را به اهل بیت(ع) نشان می‌دهند و با امید اجر و قبولی عزاداری، سوگواری حسینی را پایان می‌دهند.
به گزارش خبرگزاری فارس از نایین، بسیاری از مسلمانان جهان، لباس سوگواری که در آغاز ماه محرم بر تن می‌کنند تا پایان ماه صفر بر تن دارند و در این دو ماه در غم و ماتم مصیبت اهل بیت(ع) به سوگواری می‌پردازند.
در سراسر ایران مراسم عزاداری، جلسات روضه و سینه‌زنی، دسته‌های زنجیرزنی و موکب‌های پذیرایی تا پایان ماه صفر ادامه دارد، چرا که در این ماه وقایع تلخی همچون ورود اسرا به شام، شهادت حضرت رقیه(س)، اربعین امام حسین(ع) و در روزهای پایانی، رحلت شهادت‌گونه پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع) قرار دارد و شیعیان داغدار مصیبت اباعبدالله الحسین(ع) و فرزندان ایشان هستند.
مردم شهرستان نایین در روزهای پایانی ماه صفر، آداب و رسوم خاصی را با جان و دل و با تمام وجود در برپایی عزاداری اهل بیت(ع) برپا می‌دارند.
آیین سنتی«چق‌چقه زنی یا سنگ زنی»
در این آیین، فرد چق‌چقه زن، در حالی که دو قطعه چوب به نام چق‌چقی را در دست دارد، همزمان با نوحه سرایی مداح که با آهنگ خاص و اشعار سنتی به نوحه خوانی می‌پردازد، این چوب‌ها را به هم می‌زند. «چق‌چقی» بیشتر از جنس چوب گردو در اندازه‌های متفاوت برای سنین مختلف به صورت دایره‌ای و با قطر ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر ساخته می‌شود.
سیدحجت الله موسی کاظمی، مداح این مراسم در گفت و گو با خبرنگار فارس اظهار کرد: مراسم «چق‌چقی زنی یا سنگ زنی» یکی از آیین‌های قدیمی جذاب و منحصر به فرد نایینی‌ها است که در طول ماه‌های محرم و صفر توسط هیأت محله محمدیه برگزار می‌شود.
وی افزود: این مراسم به طور ویژه در روز شهادت امام رضا(ع) در امامزاده سلطان سیدعلی(ع) این شهرستان برگزار می‌شود، همچنین هیأت محمدیه در ماه صفر این مراسم را در جوار حرم حضرت معصومه(س) نیز برپا می‌دارد.
موسی کاظمی تصریح کرد: در این مراسم مداح بر روی بلندی قرار گرفته و در ریتم‌های مختلف پنج ضرب، چهار ضرب، سه ضرب و دوضربِ تند و کند ابیات متفاوتی را می‌خواند، پایین پای مداح ۳ نفر از بزرگان هیأت می‌ایستند و با مردم که دور آنان حلقه زده‌اند یک مصرع خاص را تکرار می‌کنند.
این مداح خاطرنشان کرد: چق‌چقه زنی با قسم به ۱۴ معصوم شروع می‌شود و در ادامه به مصائب امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) می‌پردازد که «دخترِ بَدرُ الْدُجیٰ امشب سه جا دارد عزا، گاه می‌گوید حسین گاهی حسن گاهی رضا» نمونه شعری است که در ماه صفر خوانده می‌شود.
موسی کاظمی می‌گوید: این اشعار که ترکیبی از اشعار فارسی و عربی است را از پدرش سیدرضا آموخته که تنها مداح این آیین سنتی بوده و امسال اولین محرم و صفری است که جای این پیرغلام حسینی در بین مردم نایین خالی است.
شخصی که این اشعار را به دست پدرش رسانده تعریف کرده است که جدش در گذر راه متوجه گریه و زاری عده‌ای در خرابه می‌شود، خود را به آنجا رسانده و از گوشه خرابه می‌بینید که افراد با سنگ بر روی سر خود می‌زنند و خون سر آنان جاری شده است و هم نوا می‌خوانند: «اکنون سخن از کربُ َبلا گویم و گریم، از بی کسی آل عبا گویم و گریم» آن شخص همان موقع اشعار را حفظ کرده و بعداً خودش به آن ابیاتی اضافه می‌کند، طبق آن چه به آقای موسی کاظمی رسیده است این آیین حداقل به ۳۰۰ سال قبل برمی‌گردد.
مراسم «حسین سرورِ ما»
از آنجا که بعد از شهادت امام حسین(ع) ۳نفر از مردان کوفه بر علیه قاتلان امام قیام می‌کنند، در آخرین شب ماه صفر در حسینیه پادرخت محمدیه مراسمی با عنوان «حسین سرور ما» برگزار می‌گردد که در این مراسم سه نفر در یک سمت و تعداد زیادی در طرف دیگر مقابل آنان قرار می‌گیرند.
ابتدا این سه نفر با شعر و خطابه به طرفداری امام می‌پردازند: «حسین سرور ما، امام و رهبر ما، در کربلا شهید است، پس خاک بر سر ما؛ زهرا به محشر آید با حوریان سیَه پوش، پیرهن حسین را افکنده برْ سرِ دوش» و افراد رو به رو هم متقابلاً جواب می‌دهند که در این میان هر از گاهی به آنان حمله‌ور می‌شوند، در پایان این سه نفر توسط گروه دشمنان محاصره شده و کشته می‌شوند.
پخت آش در پایان ماه صفر
از رسومات خاص شهرستان نایین در ماه صفر پخت آش نذری به همت مردم در شب شهادت امام حسن مجتبی(ع) است که این آش در محله محمدیه، شهر بافران و شهر نایین با حجم زیادی پخته شده و صبح زود در میان عزاداران توزیع می‌شود.
«آش چهل دیگ»
علی نایبی، سرپرست اجرای پخت این آشِ نذری به خبرنگار فارس، گفت: قریب به نیم قرن با حمایت‌های مردمی مراسم پخت آش نذری که معروف به «چهل دیگ» است در جوار امامزاده حیدر و امامزاده حسن(ع) نایین انجام می‌شود که در شام غریبان شهادت امام حسن(ع) و رحلت پیامبر اعظم(ص) و آستانه سالروز شهادت امام رضا(ع) این آش پخته می‌شود.
وی با اشاره به افزایش تعداد ۸۳ دیگ در این مراسم، افزود: از حدود پنج دیگ شروع کردیم و امروز با حمایت‌های مردمی و مسؤولان به ۸۳ دیگ رسیده است. برای پخت این آش نذری افزون بر ۱۰۰۰ کیلوگرم گوشت، ۱۲۰۰ کیلوگرم گندم، ۱۴۰۰ کیلوگرم حبوبات، ۳۰۰ کیلوگرم برنج نیم دانه، ۲۴ هزار لیتر آب و دو تریلر چوب استفاده می‌شود.
نایبی تصریح کرد: در پخت این آش بیش از ۲هزار نفر از مردم شهرهای مختلف کشور مشارکت می‌کنند و در پایان مراسم آش بین بیش از ۲۰ هزار نفر توزیع می‌شود.
رسومات مردم «محمدیه»
مردم محله محمدیه برای طبخ آش نذری از یک هفته قبل، مواد و وسایل لازم را تهیه کرده و در روز ۲۷ صفر خانم‌های این محله به پاک کردن گندم و حبوبات و خرد کردن گوشت و پیاز مشغول می‌شوند.
رضا قاسمی از اهالی محمدیه در گفت و گو با خبرنگار فارس، اظهار کرد: مردان محله محمدیه برای طبخ آش نذری آخر صفر به آماده کردن جایگاه طبخ آش، شستن دیگ‌ها و جمع کردن هیزم‌ها مشغول شده و در ظهر همان روز آتش پخت این آش نذری را روشن می‌کنند.
وی ادامه داد: این آش در محله پشتکوهه در مکانی معروف به «مسجدچو» طبخ می‌شود که در شب شهادت امام حسن(ع) هیأت به این جایگاه آمده و مردم به عزاداری می‌پردازند در پایان مراسم با هم زدن آش، حاجات خود را از کریم اهل بیت(ع) می‌خواهند.
این آش بیش از ۲۰۰ سال است در این محله پخت می‌شود و مردم ارادت خاص به برپایی این سنت دارند.
آیین سنتی «عَلِم چورانّی»
یکی از سنت‌های قدیمی که برای پخت این آش انجام می‌شود مراسم عَلِم چورانّی است که عَلِم به معنای «عَلَم و بیرق» و چورانی به معنای «چراغانی» و کنایه از روشنی و آتش و پخت و پز است که مراد از هر دو کلمه علم کردن آتش و روشنایی برای پخت و پز نذری می‌باشد.
بعضی هم معتقدند کلمه «چورانی» مرکب از «چو به معنای چوب» و «را» و «نی به معنای نیست، نبود و نیاز» است که در طول زمان با تغییرات گفتاری و لهجه‌ای، به این شکل درآمده است و برخی هم معتقدند ریشه در زبان فارسی دری یا اوستایی دارد.
در این مراسم کودکان در محلات به راه می‌افتند و با خواندن شعر «عَلِم عَلِم چورانًی، یَک سُکَچو دراِنداز، نذری حسین و عباس» مردم را دعوت به نذر چوب برای پخت آش می‌کنند که سکچو به معنای حداقل اندازه و وزن یک تکه چوب به اندازه چوب کبریت بوده و مراد این است که هر کس به اندازه توانش حتی به اندازه ناچیز در این امر خیر مشارکت داشته باشد.
ابوالقاسم محمدی از اهالی محمدیه در گفت و گو با خبرنگار فارس، گفت: در زمان گذشته سوخت و تأمین آن از دشوارترین و مهمترین نیازهای خانواده‌ها و جامعه بوده است که بیشتر از سوخت‌های طبیعی و بهره‌برداری از طبیعت مثل بوته‌ها و درختچه‌های بیابانی و صحرایی و مقدار کمی از درختان و باغات تهیه می‌شده است.
وی افزود: به همین دلیل نذر چوب بسیار اهمیت داشته و کودکان برای تأمین سوخت این نذری، مردم را فرامی‌خوانند که با گذشت زمان مردم علاوه بر چوب مواد اولیه آش مثل گندم و حبوبات را نیز در این مراسم به کودکان می‌دهند.
این آیین سنتی هم اکنون تنها در محله محمدیه به قوت خود باقی مانده و کودکان همچنان این میراث گذشتگان خود را حفظ کرده‌اند.
اشک ماتم در غروب خورشید هشتم
همزمان با فرا رسیدن سالروز شهادت شمس الشموس امام علی بن موسی الرضا(ع) مساجد و قدمگاه امام رضا(ع) شهر بافران یکپارچه عزادار این امام همام شده و روضهخوانی و عزاداری در این مکان‌های معنوی برگزار می‌شود.
برنامههای روز شهادت حضرت رضا(ع) در بافران، از ساعت ۷ صبح با قرائت زیارت نامه امام رضا(ع) در قدمگاه آن حضرت(ع) برگزار و سپس هیأت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی با ذکر مصیبت به مسجد هفت تن، قدمگاه امام رضا(ع) و مسجد حضرت فاطمه(س) این شهر حرکت کرده و سپس در حسینیه بافران به اقامه عزا می‌پردازند.
در ادامه مراسم مردم بافران در آیین و سنت قدیمی به جا مانده از پیشینیان خود دور تا دور حسینیه حلقه ماتم تشکیل داده و با قرائت اذکار، عشق و ارادت خود را به اهل بیت(ع) نشان می‌دهند.
توزیع آش نذری بین ۱۵ هزار نفر، تعزیه خوانی شهادت امام رضا(ع) و تشییع و گل باران نمادین امام رضا(ع) از جمله مراسم مردم بافران در روز ۳۰ صفر است.
خداحافظی با دو ماه محرم و صفر در بافران
مجتبی پوربافرانی عضو هیأت عزاداران حسینیه بافران در گفت و گو با خبرنگار فارس، بیان کرد: در پایان مراسم روز آخر صفر، مراسم الوداع با ماه محرم و صفر در شهر بافران برگزار می‌شود که در این مراسم با خواندن اشعاری به انوار پاک چهارده معصوم(ع) توسل و پس از آن دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن به صورت مشترک و به پیروی از یک نوحه‌خوانی آهنگین به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.
وی افزود: در این مراسم نخل ماتم نماد عزاداری در کویر در میان حسینیه نهاده می‌شود و مردم عزادار یک صدا جمله «الوداع الوداع،ای شه کربلا» را تکرار می‌کنند و در پایان نخل ماتم را حرکت می‌دهند و مردم عزادار درپی آن سه بار برگرد جوار شهدای گمنام میان حسینیه می‌گردند و آن گاه نخل را به داخل شبستان حسینیه می‌برند و زیارت وارث را قرائت می‌کنند و بدین گونه مراسم عزاداری دو ماه محرم و صفر با درخواست اجر سوگواران پایان می‌پذیرد.
پایان پیام/ ۶۳۱۳۰