«بحران تنهایی» دامنگیر خانواده های تک فرزند/ محرومیت از خواهر و برادر به چه قیمت!؟

طبق نظر روانشناسان و متخصصان حوزه جمعیت و خانواده تک فرزندی آسیبهای بسیاری را متوجه خانواده ها می کند بنابراین اگر والدین بدانند تک فرزندی چه آسیبهایی به زندگی امروز و فردای تک فرزندشان می زند، هیچ گاه نعمت داشتن برادر و خواهر را از او دریغ نمی کنند که حق و نیاز فرزندشان محسوب می شود.

به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، همه ضرب المثل "هر آنکس که دندان دهد، نان دهد" را شنیده ایم و مفهومش این است که خداوند بلند مرتبه، پروردگاری رزق و روزی دهنده بوده و همیشه و همه جا همراه و پشتیبان ماست. بنابراین هیچ وقت نباید ناامید شد و غصه چیزی را به خاطر رزق و روزی آن بخوریم. 

در آیه 6 سوره مبارکه هود هم به رزاق بودن خدا اشاره و آمده است: « وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ/ و هیچ جنبنده ای در زمین نیست جز آنکه روزیش بر خداست و خدا قرارگاه (منزل دائمی) و آرامشگاه (جای موقت) او را می‌داند، و همه احوال خلق در دفتر علم ازلی خدا ثبت است.» تفسیر این است که موجود زنده، حق تغذیه دارد و خداوند این حق را بر خود واجب کرده است. رزق ما به دست خداستو در برابر دیگران نباید گردن خم نکنیم و درباره‌ روزى، نه حرص بورزیم و نه بترسیم.

فرزند یکی از نعمت های الهی در زندگی است. حتما از زبان نزدیکان، آشنایان و دوستان شنیده اید که گفته اند آن قدر گرانی است که فرزند داشتن مشکل شده، هشتمان گرو نهمان است و وقتی در خرج و تربیت همین یک بچه مانده ایم چطور به فکر فرزند دوم باشیم.

امروزه برخی خانواده ها به بهانه های گرانی، شاغل بودن، دشواری تربیت و... به تک فرزندی روی آورده اند و برنامه و هدفی برای افزایش تعداد خانواده و خواهر و برادر برای فرزندشان نیستند. در حالی که روانشناسان و متخصصان حوزه جمعیت و خانواده معتقدند تک فرزندی آسیب های زیادی را برای والدین و فرزندشان به همراه دارد که در این گزارش سعی شده به معایب تک فرزندی و عواقب آن در آینده پرداخته شود. امید که روزنه ای برای برون رفت از تک فرزندی باز شود.

دکتر زهرا موحدی نیا پزشک و پژوهشگر جمعیت در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین با بیان اینکه خانواده ها احساس می کنند تک فرزندی نسخه بهتری برای زندگی شان است و بهتر می توانند فرزندشان را تربیت کنند، می گوید: خانواده ها دنیا را به پای تک فرزند خود می ریزند تا دنیای بهتری داشته باشند در حالی که پژوهش‌های غربی، علم روان شناسی و کارشناسان تربیت خانواده نظر دیگری دارند و تک فرزندی را دارای آسیب هایی می دانند.

«تنهایی» مهمترین آسیب تک فرزندی است

وی ادامه می دهد: آسیب تک فرزندی نخست به خود فرزند و در شخصیت و تربیت وی می رسد سپس آسیب ها گریبانگیر والدین می شود چرا که به دلیل داشتن یک‌ فرزند این تفکر وجود دارد که یک نفر است و آمال و آرزوهای آنها را محقق می کند و بر این اساس نیز اگر کوچکترین ناکامی ببیند مستعد این هستند که بیشترین میزان استرس، اضطراب و ناراحتی را تجربه کنند.

وی معتقد است مهمترین آسیب تک‌فرزندی، تنهایی و نداشتن هم بازی در تمام مدت است. شاید در مهد کودک ساعتی را با همسالان خود بگذراند اما وقتی به خانه برسد نهایتا تنهایی را باید تجربه کند. ممکن است پدر یا مادر با فرزندشان بازی کنند اما کارشناسان‌ تربیتی، اساسی ترین نیاز کودک را بازی و اساسی ترین رکن بازی را هم‌بازی می دانند که از جنس، دنیا  و هم تراز سنی بچه باشد.

این پزشک بر این باور است که والدین با داشتن یک فرزند مهم ترین رکن بازی را که خواهر و برادر است را از فرزند خود سلب می کنند و به تهیه بالاترین امکانات رفاهی روی می آورند اما کودکی که تک فرزند باشد تعامل با همسالان را به خوبی یاد نمی گیرد، شخصیت مستقل برایش ایجاد نمی شود و برای رسیدن به خواسته هایش تلاش نمی کند.

موحدی نیا ادامه می دهد: به دلیل اینکه تمام مدت به تک فرزند سرویس داده شده و خواسته هایش بلافاصله اجابت شده و تاخیر در اجابت خواسته نداشته، آسیب بسیار زیادی متوجه این فرزند می شود و تاب آوری اش کاهش می یابد که کاهش تاب آوری از کودکی تا نوجوانی و جوانی ادامه دارد و عواقب سنگینی برایش به همراه خواهد داشت.

به گفته وی، تاب آوری که در کودکی به خوبی برای بچه ایجاد  نمی شود آسیب ها را تازه در دوره نوجوانی مخصوصا  جوانی در ورود به اجتماع خود را نشان می دهد.

این پزشک اضافه می کند: وقتی تک‌فرزندی در جامعه گسترده باشد و جامعه پر از تک فرزندی هایی شود که آسیب دیده اند باید گفت که قدرت تعامل با همسالان و گروه ها را ندارند و در زندگی کاری با تجربه شکست مواجه و ناکامی و سپس سرخوردگی در آنها ایجاد می شود.

این پژوهشگر جمعیت اعتقاد دارد تک فرزندی که عمری همه چیز برایش فراهم بوده و به او گفته نشده که "بالای چشمت ابرو است" خودش می رود دنبال زندگی که انیس و مونس و تکیه گاه یک نفر است. چون به طور طبیعی آموزش ندیده که چگونه با یک نفر در سطح خودش تعامل کند مشکل ایجاد می شود و یکی از علل طلاق همین موضوع است چرا که یاد نگرفته یک جاهایی کوتاه بیاید و یک جاهایی به نفع دیگران  کنار برود.

موحدی نیا همچنین می گوید: در یک خانواده چند فرزندی به طور طبیعی در طول روز بارها اتفاق می افتد که فرزندان به نفع یکدیگر کوتاه می آیند و یا برای رسیدن به حق خود می جنگند. شاید دغدغه معیشت و اقتصاد حرف اول را بزند اما واقعا مسئله اینجاست که هزینه های ۳ و ۴ فرزند برابر با هزینه یک فرزند ضرب در ۳ و یا ۴ نیست. به تجربه، خانواده های چند فرزندی اذعان کرده اند که هزینه با وجود چند فرزندی سرشکن می شود و حتی یک سری از هزینه ها ممکن است، حذف شود. در خانواده چند فرزندی بچه ها تمام مدت با خودشان خلاقیت، بازی ها و سرگرمی هایی دارند که هرگز با امکاناتی که تک فرزند دارد به دست نمی آید چون روابط انسانی است و هر چقدر امکانات مادی و فیزیکی وجود داشته باشد، جای خواهر و برادر را نمی گیرد.

این پزشک بیان می کند: سبک زندگی خاصی در خانواده های چند فرزندی وجود دارد و این است که روحیه سازش و قناعت دارند و بهتر یاد می گیرند از امکانات موجودشان چگونه بیشترین استفاده را کنند، مدیریت مالی بهتری دارند و بهره وری را از امکانات موجود افزایش می دهند.

وی خاطرنشان می کند: جالب است بدانید در یک مقاله غربی آمده است خانواده های چند فرزندی روحیه تدبیر مالی، تدبیر اقتصادی، روحیه سازشی، قناعت و عدم مقایسه و چشم هم چشمی دارند و زمان و مجالی باقی نمی ماند که فرزندان مستمرا در چاه ویل تجمل گرایی و مقایسه با دیگران بیفتند. همچنین در خانواده های چند فرزندی به جای اینکه عقده هایی برای فرزندان ایجاد شود از والدین می آموزند که در مسیر صحیح زندگی نباید همیشه متوقع از اطراف باشند و با ایجاد بهره و سود برای دیگران با شادی درونی، رضایت و قناعت بزرگ می شوند.

ناامیدی در کمین تک فرزندها

متین سادات نصری که کارشناس ارشد رشته روانشناسی، در گفت وگو با خبرنگار فارس در قزوین می گوید: تاثیر اجتماعی سبب شده سبک زندگی مردم تغییر یابد. در این بین محیط اجتماعی هم بسیار تاثیر گذار است و خانواده ها احساس می کنند بهتر است فرزند کمتری داشته باشند و از نظر عاطفی، روانی، احساسی و تربیتی بیشتر می توانند رسیدگی کنند، ولی این نظریه مثبتی نیست چرا که اگر بچه ها در کنار هم بزرگ شوند قطعا تاثیراتی روی هم می گذارند.

نظر وی طبق بررسی اثرات تک فرزندی در نظریه های روان شناسی این است: تک فرزندها جایگاه برتری و قدرتی که در خانواده دارند از دست نمی دهند و همیشه کانون توجه باقی می مانند. به دلیل اینکه زمان بیشتری را با والدین خود سپری می کنند برخی از آنها زودتر جا می افتند و رفتارها و نگرش های بزرگسالان را از خود نشان می دهند. اما وقتی که از محیط خانه خارج و به مدرسه می روند متوجه می شوند که کانون توجه نیستند و باید برای جلب توجه تلاش کنند. بنابراین اگر مهارت ها، رقابت کردن ها و با دیگران تقسیم  نکردن ها را نیاموزند و بدون شروط خاص، کانون توجه والدین خود باشند احتمالا سخت ناامید می شوند.

این روانشناس معتقد است برخی تک فرزندها به دلیل جایگاه رهبری و مدیریتی که از والدین آموخته اند خود را در معرض کانون توجه قرار می دهند و تلاش می کنند حکومت خود را حفظ کنند. اگر سبک‌های تربیتی بر اساس نظام های تقویت و پاداش و جاهایی هم محرومیت باشد شرایط خوبی ممکن است تک فرزندی داشته باشد که در اکثر تک فرزندها این رفتار مهم را نمی بینیم.

نصری در خصوص چند فرزندی توضیح می دهد: فرزندان تعامل، تعاون و مشارکت را یاد می گیرند و بسیاری از مسائل از دوش والدین ساقط می شود. از سویی بچه ها در برابر هم یک سری وظایف را انجام می دهند و مشارکت کردن می تواند موثر باشد.

بر اساس این گزارش، از ۴ سالگی به بعد کودکان بازی های مشارکتی و تعاملی را یاد می گیرند و اگر فاصله سنی کودکان کمتر باشد بهتر وسایل خود را به اشتراک می گذارند. اما تک فرزند زمانی که بزرگتر می شود به دلیل اینکه بدون تلاش مورد توجه قرار گرفته احساس گوشه گیری در جامعه می کند.

این روانشناس که با تک فرزندی موافق نیست و وجود ۳ تا ۴ فرزند را برای بهتر شدن شرایط مدیریت خانواده بهتر می داند، می‌گوید: چند فرزندی کار والدین را راحت تر می کند، خیلی از هزینه ها در خانواده ها وجود نخواهد داشت و از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه تر است.

این روان شناس تک فرزندی را حاصل تغییر فرهنگ‌ در جامعه می داند و می گوید: در دهه های گذشته فیلم هایی مورد اقبال مردم قرار می گرفت که ستاره فیلم، تک فرزند بود و در طرح واره های شصتی و هفتادی شکل گرفته که تبلیغات تلویزیون و پخش آگهی بازرگانی مبنی بر تک فرزندی یا دو فرزندی بر اذهان مردم تاثیر گذار بوده است. 

نصری فرزند آوری را در سلامت خانواده موثر و یک هدف جدید برای یک خانواده سالم ذکر می کند و ادامه می دهد: اگر فرزند را به عنوان سرمایه اجتماعی و حمایت اجتماعی و متعلق به خودمان بدانیم، می توانیم رویش حساب باز کنیم و سرمایه گذاری کنیم. چند فرزندی در سلامت خانواده بسیار تاثیر گذار خواهد بود و خانواده ها را  سالم تر می کند.

امید است والدین کمی بیشتر به فکر تک فرزندشان باشند و اگر واقعا فرزندشان را دوست دارند و آینده برای آن ها مهم است، باید حق طبیعی فرزندشان یعنی داشتن خواهر و برادر را برایش فراهم کنند و تنهایی را برای او رقم نزنند که تبعاتش دامن فرزند و خودشان را می گیرد.

پایان پیام/