ضرورت اجرای طرح‌های کنترل سیل در حوضه‌های بالادست/ طراحی شبکه‌های جمع‌آوری، هدایت و استحصال آب‌های سطحی در اصفهان
استان اصفهان با شدیدترین اثرات کم آبی مواجه است و ۱۰۰ درصد مساحت استان نیز تحت تاثیر کم آبی قرار دارد، یکی از موضوعات مهم در فصل سرد سال مدیریت رواناب و سیل به منظورجلوگیری از خسارات احتمالی و همچنین ارائه راهکار برای جمع‌آوری، هدایت و استحصال آن برای مقابله با بحران کم‌آبی است.
به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، امروزه به دلیل دخالت‌های بی رویه در بسیاری نقاط بدون سابقه سیل، طغیان‌های بزرگی مشاهده می‌شود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد، از جمله می‌توان به ساخت و ساز و اشغال بخش‌هایی از دشت سیلابی که باعث کاهش ظرفیت طبیعی رودخانه می‌شود، اشاره کرد.
به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب می‌رود، گسترده‌تر می‌شود. شهرسازی‌ها و نابودی پوشش گیاهی باعث کاهش مقدار نفوذ آب و افزایش رواناب سطحی می‌شود. حجم زیاد رواناب از یک طرف بر بزرگی طغیان می‌افزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود می‌آورد که با برجای گذاشتن آن‌ها ظرفیت بستر اصلی رودخانه کاهش می‌یابد.
یکی از راهکارهایی که می‌تواند به ذخیره آب، کاهش رواناب و مدیریت سیلاب کمک کند استفاده از سیستم‌های استحصال آب باران است.جمع‌آوری آب باران می‌تواند کمک زیادی به تأمین بخشی از نیازهای آبی مناطق خشک مانند ایران کند. در این میان توجه به فرآیند استحصال آب باران روشی مطمئن و مناسب در راستای افزایش میزان آب قابل دسترس در واحد سطح اراضی بوده که ضمن تقلیل اثرات نامطلوب خشکی و خشکسالی در نهایت منجر به حصول مزایای استفاده بهینه از رواناب در مصارف مختلف خواهد شد.
آب گرفتگی معابر از جمله مشکلات برخی شهرهای کشور هنگام بارش باران است. بسیار دیده شده است که با چند ساعت بارش متناوب باران عبور و مرور در شهرها با اختلال مواجه شده است این درحالی است که با رعایت برخی نکات شهرسازی می‌توان ضمن برطرف کردن این مشکل و حتی جلوگیری از بروز سیلاب، از هدر رفت آب در کشور جلوگیری کرد.
استان اصفهان با وسعت ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار در قلب فلات مرکزی ایران اقلیمی خشک و نیمه خشک دارد و دست‌کم در دو دهه گذشته به دلیل سوء مدیریت‌ها، توسعه ناپایدار و تغییرات اقلیمی به شدت درگیر بحران آب بوده و برای جبران بخشی از کمبود منابع آبی بر اساس سیاست‌های وزارت نیرو مجبور به اجرای طرح‌های انتقال آب شده است.
آبگرفتگی با حجم زیاد در برخی معابر سطح شهر اصفهان
پدیده آبگرفتگی در فصل بارندگی با حجم زیاد در برخی معابر سطح شهر اصفهان موضوعی است که مدت‌هاست مشکلاتی را برای شهروندان و مدیریت شهری ایجاد کرده و با وجود طرح‌های موقتی که در سال‌های گذشته توسط شهرداری اجرا شده، اما به دلیل عدم شیب‌بندی مناسب خیابان‌ها تأثیر زیادی در هدایت آب‌های سطحی نداشته است. جهت رفع این مشکل طرح مطالعات طراحی شبکه‌های جمع‌آوری، هدایت و استحصال آب‌های سطحی و سیلاب‌های شهری کلانشهر اصفهان توسط شهرداری در حال انجام است و پیش‌بینی شده تا پایان سال ۱۴۰۱ به اتمام برسد.
این گزارش به آخرین وضعیت طرح مطالعاتی شهرداری اصفهان برای هدایت آب‌های سطحی و اهمیت آن در شهر اصفهان با توجه به خشکسالی دو دهه اخیر پرداخته است.
شهرهای امروزی سازگاری خود را با روان آب‌ها در حوضه‌های آبریز از دست داده‌اند
محمد رفیعی کارشناس آب در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درخصوص جمع‌آوری آب‌های سطحی گفت: تجربه خشکسالی‌ها همواره از تلخ‌ترین پدیده‌های اقلیمی برای مرگ پوشش گیاهی و به مخاطره افتادن حیات موجودات به شمار می‌رود، اما گاهی در پی نزول رحمت الهی، حوادث دیگری مانند جاری شدن سیل و آبگرفتگی معابر و حتی منازل گریبانگیر جامعه شهری و روستایی می‌شود که حکایت از نقص برنامه‌ریزی و عدم پیش‌بینی روش‌های فنی و مهندسی برای هدایت سیلاب‌ها و رفتار مدیریت شده با پدیده‌های جوی دارد.
وی افزود: روش استحصال آب باران یکی از منابعی است که در همه دنیا از آن استفاده می‌کنند؛ در مناطق غرب و جنوب استان اصفهان که بیلان آبی خوبی دارد، می‌توانیم با به‌کارگیری روش‌های استحصال باران و تغذیه مصنوعی منابع آب زیرزمینی، از آن‌ها استفاده کنیم.
رفیعی با بیان اینکه با سرمایه‌گذاری روی مدیریت روان‌آب‌ها و سیلاب‌هایی شهری که گاهی اوقات وقوع آن را در شهر اصفهان نیز شاهد هستیم، می‌توان از این منابع بهره‌برداری کرد، افزود: بیشتر روان‌آب‌های انتقال یافته از پشت‌بام‌ها به معابر شهری به دلیل آسفالت بودن معابر تبخیر می‌شود و شهرداری‌ها باید برنامه‌ای برای انتقال این آب‌ها به سفره‌های زیرزمینی داشته باشند تا بر اثر آن، چاه‌هایی که از آن‌ها برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود، آب مورد نیاز را داشته باشند.
این کارشناس آب تصریح کرد: به سبب تغییر روش شهرسازی در عصر جدید معابر شهری به سطوحی نفوذناپذیری تبدیل شده و در نتیجه شهرهای امروزی سازگاری خود را با روان آب‌ها در حوزه‌های آبریز از دست داده‌اند.
وی با بیان اینکه اگر می‌خواهیم میراث‌های آبی مانند قنات‌ها و مادی‌ها باقی بمانند باید نقشی در شهرسازی نوین برای آن‌ها تعریف کنیم، عنوان کرد: در زمان حاضر کاربری برخی مادی‌ها در شهر در حال از بین رفتن است که باید آن‌ها را در موضوع سازگاری با روان‌آب‌ها وارد کنیم.
رفیعی بیان کرد: عدم توجه به طراحی مناسب شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی در مناطق شهری پیامدهای نامطلوبی از جمله آبگرفتگی معابر، کانال‌ها، مشکلات زیست محیطی، ترافیک، تخریب و نظیر آن را به همراه دارد.
این کارشناس آب تصریح کرد: ساخت بند، حوضچه‌ها و جمع‌آوری سیلاب در مخازن، ساخت جوی‌ها و مسیل‌هایی برای جمع‌آوری آب‌های سطحی در شهرها از روش‌های هدایت سیلاب و آب‌های سطحی است تا با اجرای آن‌ها نه تنها از بروز خسارت جلوگیری شود، بلکه بتوان آب را به سمت مخازن ذخیره نیز هدایت کرد.
طراحی شبکه‌های جمع‌آوری، هدایت و استحصال آب‌های سطحی در اصفهان
امیرحسین خسروی مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اصفهان با اشاره به اقدامات شهرداری اصفهان در هدایت آب‌های سطحی در هنگام بارندگی اظهار داشت: تا چند دهه قبل که هنوز وضعیت بارش در شهر اصفهان در حد نرمال بود، سیاست‌ها بیشتر بر دفع سیلاب و روان‌آب هنگام بارش بود، ولی با کاهش نزولات جوی رویکرد جمع‌آوری و استحصال آب‌های سطحی به منظور بهره‌برداری مجدد در آبیاری فضای سبز یا سایر کاربردها تغییر پیدا کرد.
وی اضافه کرد: در سال ۱۴۰۰ برای رسیدگی علمی و فنی به این موضوع، قرارداد مطالعات طراحی شبکه‌های جمع‌آوری، هدایت و استحصال آب‌های سطحی و سیلاب‌های شهری کلانشهر اصفهان منعقد شد و امیدواریم تا پایان سال ۱۴۰۱ از نتایج این پروژه که عمدتا تعریف فاز صفر پروژه‌های عمرانی برای استحصال روان‌آب‌های شهر اصفهان است، بهره‌برداری کنیم.
خسروی با اشاره به اقدامات شهرداری اصفهان در فصل تابستان و پاییز مرتبط با مدیریت روان‌آب و سیلاب‌های شهری که تا حد زیادی شهر را در مقابل سیلاب و روان‌آب‌های مقاوم خواهد کرد، گفت: پیگیری و رفع عیوب موارد آبگرفتگی مناطق، مکان‌مندسازی زیرساخت‌های موجود در سطح شهر، بازدید و لایروبی سپتیک‌ها، کانل‌ها، جوی‌ها، مادی‌ها و چاه‌های جذبی احداث شده توسط شهرداری، احداث سپتیک، کانال و حفر چاه جذبی و لوله‌گذاری در نقاط مستعد خطر اصلاح شیب در معابر و مکان‌های پرخطر و دارای سابقه آبگرفتگی از جمله اقدامات شهرداری برای مدیریت روان‌آب‌ها بوده است.
مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه از ابتدای سال تا ۱۵ آذرماه حدود ۸۰۰ چاه جذبی در مناطق ۱۵ گانه حفر شده است، عنوان کرد: لایروبی بیش از ۲۰۰ چاه، احداث بیش از ۸ هزار متر کانال و لوله‌گذاری جدید و اصلاح شیب بیش از ۳۸۰ نقطه و احداث بیش از هزار و ۶۰۰ متر سیل‌بند در نقاط حادثه‌خیز از دیگر اقدامات پیشگیرانه در سطح شهر در راستای جلوگیری از روان آب و سیلاب انجام شده است.
آماده‌باش نیروها و تجهیزات خدمات شهری مناطق برای مقابله با بحران‌های احتمالی
مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری اصفهان با اشاره به آماده‌باش نیروها و تجهیزات خدمات شهری مناطق جهت مقابله با بحران‌های احتمالی خاطرنشان کرد: با توجه به تغییر اقلیم و بارش‌های کوتاه مدت و شدیدی که طی فصول بهار و تابستان در استان‌های یزد، تهران، فارس، سیستان و بلوچستان و کرمان شاهد بودیم، سیلاب‌های ناشی از تغییر اقلیم آنقدر قوی بود که با هیچ یک از بارش‌های قبلی قابل مقایسه نبود و مدیریت شهری و شهروندان را دچار مشکل کرد و از این بابت باید زیرساخت‌های مدیریت سیلاب در شهر اصفهان تا حد زیادی تقویت شود.
تمام مساحت استان تحت تأثیر کم آبی قرار دارد
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اصفهان گفت: در استان با شرایط کم بارشی مواجه هستیم و تمام مساحت استان تحت تأثیر کم آبی قرار دارد و تاثیرات آن اُفت آب های زیرزمینی و خشک شدن رودخانه زاینده‌رود بوده است.
وی با بیان اینکه ۹۹ درصد از تالاب گاوخونی خشک است و هیچ آبی در آن نیست و بیم آن می‌رود که به زودی به یک کانون گرد و غبار تبدیل شود، افزود: به صورت ویژه در تابستان ۱۰۰ روز، روز ناسالم به دلیل خیزش کانون‌های گرد و غبار داشته‌ایم.
شیشه‌فروش با بیان اینکه گاهی بارش‌های فصلی اتفاق می‌افتد که منجر به آب گرفتگی و سیل می‌شود، ادامه داد: سیلاب مرداد ماه امسال در استان بیش از هزار میلیارد تومان خسارت در بخش‌های مختلف وارد کرد و به منظور پیشگیری از مخاطرات آبگرفتگی و سیل و اینکه بتوانیم در شرایط کم آبی همین میزان روان آب را جمع‌آوری کنیم، طرح‌هایی در حوزه شهری و برون شهری در حال اجرا است.
ضرورت اجرای طرح‌های کنترل سیل در حوضه‌های بالادست استان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه در حوزه برون شهری وظیفه منابع طبیعی است که اجرای طرح‌های آبخیزداری را انجام دهد، افزود: در استان مطالعات آبخیزداری در همه حوزه‌ها انجام شده و نیاز است ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار سازمان منابع طبیعی کشور به اصفهان برای اجرای طرح‌های کنترل سیل در حوضه‌های بالادست در اردستان، خوربیابانک، نایین، شرق اصفهان، کاشان و آران و بیدگل اختصاص دهد و لازم است اجرای طرح‌های آبخیزداری با هدف تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و پیشگیری از سیل در این مناطق اجرا شود.
وی با بیان اینکه در حوزه شهری به همه شهرها ابلاغ کرده‌ایم که مطالعات جمع‌آوری و استحصال روان آب‌ها را انجام دهند، بیان کرد: وقتی مطالعات تکمیل شد باید اجرای طرح‌ها انجام شود.
شیشه‌فروش ادامه داد: در ۵۰ درصد از ۱۱۴ شهر استان این طرح‌ها مطالعه و در حال تکمیل است و مابقی در حال مطالعه است و نتایج این مطالعات این است که روان‌آب‌های ناشی از بارش‌های فصلی اتفاق که می‌افتد، شهرها بتوانند آن را جمع آوری کنند و ضمن تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و پیشگیری و کنترل فرونشست زمین، در هنگام بارندگی از آب گرفتگی در شهر جلوگیری شود.
اجرای بیش از ۶۰ طرح برای ایمن‌سازی روستاها
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اضافه کرد: در اثر بارندگی در اردیبهشت ماه امسال آب باران در سپاهان‌شهر جاری و از پل سرازیر شد و در مردادماه نیز خساراتی را به شهرهای استان وارد کرد.
وی خاطرنشان کرد: طرح مطالعات و هدایت و جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر اصفهان ۹۰ درصد پیشرفت فیزکی دارد و از نتایج آن اجرای طرح‌هایی در مناطق ۱۵ گانه است تا آب گرفتگی ایجاد نشود.
شیشه‌فروش با اشاره به ایجاد و تقویت سیل‌بندها عنوان کرد: بنیاد مسکن موظف است با همیاری دهیاری‌ها، روستاها را در مقبل سیل ایمن کند که در سال‌های گذشته بیش از ۶۰ طرح از جمله ایجاد پل، سیل‌بند اجرا شده و روستاها را ایمن کردند.
شناسایی ۱۷ روستای پر خطر در استان اصفهان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه داد: پژوهش‌گاه سوانح طبیعی کشور در یک بازدید و بررسی ۶ ماهه از اصفهان و انجام بازدیدهای فنی از روستاها، ۱۷ روستای پر خطر از لحاظ سیل و مخاطرات دیگر را شناسایی کردند و مقرر شد اعتباراتی در طول سه سال و هر سال ۱۵ میلیارد تومان اختصاص پیدا کند.
وی با بیان اینکه دهیارها مسؤول مدیریت بحران در روستاها هستند، گفت: ۸۰۰ دهیاری در استان اصفهان داریم و با همکاری بنیاد مسکن موظف شدند در راستای پیشگیری و کنترل وقوع سیل مطالعاتی را انجام دهند.
شیشه‌فروش با بیان اینکه آب منطقه‌ای موظف است رودخانه‌ها را پایاش کند، تصریح کرد: در حال حاضر در ۳ هزار کیلومتر از رودخانه‌ها مطالعات فاز یک حریم بستر انجام شده و در ۸۰۰ کیلومتر نیز ساماندهی رودخانه‌ها انجام شده است و مقرر شده امسال آب منطقه‌ای طرح‌های ساماندهی رودخانه‌ها را در مناطق مختلف اجرایی کند و حریم بستر رودخانه‌ها را تکمیل کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه استان اصفهان مواجه با شدیدترین اثرات کم آبی است و ۱۰۰ درصد استان تحت تاثیر کم آبی قرار دارد، خاطرنشان کرد: حجم سد زاینده‌رود کاهش چشمگیری دارد و ۳۶۰ روستا با تانکر آبرسانی می‌شود، در این شرایط برای استان بسیار مهم است در زمانی که بارندگی می‌شود بتواند این آب را مهار و از آن استفاده کند.
وی بیان کرد: از سازمان برنامه بودجه کشور، وزارت نیرو و سازمان منابع طبیعی کشور درخواست داریم که به استان اعتباراتی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری، تکمیل طرح‌های احداث سدها و کنترل سیل و اجرای طرح هایی که در حوزه روستا و شهرها مطالعه شده است، اختصاص دهند.
مدیریت سیلاب و روان‌آب‌ها، نیاز دیروز و ضرورت حیاتی امروز
به گزارش فارس، توسعه شهرنشینی و دست‌اندازی بشر به طبیعت، پیامدها و معضلات زیادی به همراه دارد که از بین رفتن اراضی طبیعی و کشاورزی و نفوذناپذیر شدن خاک از مهمترین آن‌ها است.
افزایش نفوذناپذیری خاک، تهدید سیلاب را در پی دارد که گاه با یک بارندگی، خسارات سنگینی به بار آمده و رواناب در معابر شهری به حرکت درمی‌آید، اما همین رواناب اگر به مسیر صحیح استحصال هدایت شود، می‌تواند سرمایه پایدار آبی و مرهمی بر زخم خشکسالی باشد.
مهار و مدیریت سیلاب و روان آب‌ها در نقاط کم باران و خشک ضرورتی است که پیشینیان با شیوه‌های مختلف صدها سال پیش تدابیری برای آن اندیشیده بودند و اکنون می‌توان با اصلاحاتی از آن به عنوان ظرفیتی عظیم در آبادانی شهرها و روستاها استفاده کرد.
پایان پیام/۶۳۱۰۱/آ/