توافق جدید امنیتی-نظامی بین سومالی و ترکیه؛ چرا موگادیشو برای آنکارا مهم است؟

سومالی یکی از کشورهای آفریقایی است که از حیث فعالیت نظامی برونمرزی و همکاری دفاعی، برای ترکیه اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، توسعه روابط ترکیه و کشور آفریقایی سومالی، توجه کارشناسان و تحلیلگران راهبردی را به سوی خود جلب کرده است. با آن که حجم مبادلات تجاری بین ترکیه و سومالی، حتی کمتر از نیم میلیارد دلار است، اما دید و بازدید مقامات دو طرف و توجه سران و فرماندهان عالیرتبه امنیتی و نظامی ترکیه به این کشور بیشتر شده و سومالی یکی از کشورهای آفریقایی است که از حیث فعالیت نظامی برونمرزی و همکاری دفاعی، برای ترکیه اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.

تاریخچه روابط ترکیه و سومالی در دوران جدید، به مذاکرات سال 1978 میلادی باز می‌گردد که موجب برقراری روابط رسمی شد و سفارت ترکیه در موگادیشو در سال 1979 میلادی افتتاح شد، اما در سال 1991 به دلیل ناامنی و جنگ داخلی بسته شد.

بعدها و در 1 نوامبر 2011 میلادی، سفارتخانه ترکیه بازگشایی شد و اردوغان در مقام نخست وزیر ترکیه در 19 آگوست 2011 میلادی به سومالی سفر کرد. 

خشکسالی، فقر، فقدان زیرساخت‌های توسعه و نیاز مبرم به کمک‌های انسانی در سومالی، باعث شد که ترکیه در پوشش کمک‌های انسانی، حضور گسترده‌ای در این کشور آفریقایی پیدا کند و به فکر احداث پایگاه نظامی بیفتد. 

دولت سومالی، پیشنهاد اریتره برای احداث یک پایگاه نظامی مشترک در شاخ آفریقا را رد کرد اما به ترکیه اجازه داد که بزرگترین پایگاه نظامی برونمرزی خود را در سال 2018 با مساحتی حدود چهار کیلومتر مربع در سومالی احداث کند.

همچنین فرودگاه بین‌المللی موگادیشو و بندر موگادیشو در حال حاضر توسط شرکت‌های ترکیه‌ای اداره می‌شوند.

ارزش کل سرمایه گذاری شرکت‌های ترک در سومالی به 140 میلیون دلار رسیده است. گفته می‌شود تاکنون بیش از 1 هزار و 355 دانشجوی سومالیایی با دریافت بورس تحصیلی، در ترکیه درس خوانده‌اند.

بزرگترین سفارت ترکیه در جهان، سفارتخانه این کشور در موگادیشو است که در زمینی به وسعت 3 هکتار ساخته شده و زیرینای آن 10 هزار و 200 متر مربع است. این سفارتخانه به منظور مقابله با حملات تروریستی احتمالی، همچون یک دژ تسخیرناپذیر ساخته شده و نشان دهنده میزان اهمیت حضور ترکیه در سومالی است.

چرا سومالی برای ترکیه مهم است؟

طی سالیان گذشته، نفوذ در قاره آفریقا برای ترکیه تبدیل به یک مساله حیاتی و حیثیتی شده است. سومالی به دلیل موقعیت استراتژیک خود در شاخ آفریقا، مشرف به مسیرهای مهم کشتیرانی مانند تنگه باب المندب است که دریای سرخ را به خلیج عدن متصل می‌کند و به همین دلیل از اهمیت ژئوپلیتیکی قابل توجهی برخوردار است.

موقعیت سومالی در شاخ آفریقا، آن را به دروازه دریایی مهمی تبدیل کرده که در نقطه اتصال دریای سرخ و اقیانوس هند، به ترکیه امکان نفوذ می‌دهد. چرا که خط ساحلی این کشور در امتداد خلیج عدن برای خطوط کشتیرانی جهانی حیاتی است. سومالی همچنین از نظر منابع طبیعی از جمله شیلات، نفت و گاز طبیعی دارای پتانسیل گسترده‌ای است.

تاسیس پایگاه نظامی در سومالی به ترکیه اجازه می‌دهد که حفاظت از منافع استراتژیک خود در منطقه و تضمین امنیت مسیرهای مهم کشتیرانی و مقابله با تهدیدات دزدی دریایی را در اختیار داشته باشد.

همچنین تقویت همکاری دفاعی با سومالی و سایر کشورهای آفریقایی و در نتیجه تقویت نقش ترکیه به عنوان یک بازیگر کلیدی در امور امنیتی آفریقا، برای تیم دیپلماسی دولت اردوغان مهم است. اجرای برنامه‌های آموزشی و ظرفیت‌سازی برای ارتش سومالی، کلید نفوذ ترکیه در سومالی است.

سومالی یکی از کانون‌ها مهم فعالیت گروه‌های افراطی و تروریستی از جمله الشباب، گروه شبه نظامی وابسته به القاعده بوده است. در عین حال، سومالی دارای ذخایر بالقوه نفت، گاز طبیعی و منابع ماهیگیری است که آن را برای اکتشاف انرژی و فرصت‌های اقتصادی جذاب می‌کند. به همین دلیل، حضور ترکیه در سومالی فراتر از جنبه‌های نظامی صرف است و با سرمایه گذاری‌های اقتصادی در پروژه‌های زیربنایی، سود کلانی در بازسازی و توسعه سومالی به شرکت‌های ترک می‌رسد.

اهمیت توافق دفاعی جدید ترکیه و سومالی

توافقنامه چارچوب همکاری دفاعی و اقتصادی که بین ترکیه و سومالی در 8 فوریه 2024 امضا شد حاوی پیام‌های مهمی از بسیاری جهات است.

حسن شیخ محمود رئیس جمهور سومالی این توافق را بهترین توافقی که تاکنون انجام داده‌اند توصیف کرد. توافقنامه امضا شده توسط یاشار گولر وزیر دفاع جمهوری ترکیه و عبدالقادر محمد نور همتای سومالیایی وی در آنکارا در 21 فوریه 2024 میلادی، در روزهای گذشته، به تصویب پارلمان و شورای وزیران سومالی رسید. علاوه بر این، این توافقنامه باید به تصویب مجلس ترکیه نیز برسد. 

مقامات ترکیه به دنبال آن هستند تا روابط سومالی و اتیوپی را نیز به نحوی تحت تاثیر خود قرار دهند. اخبار غیر رسمی حاکی از این است که ژنرال یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه، آشکارا از همتای سومالیایی خود خواسته، در صورت تمایل برای امضای توافقنامه امنیتی دریایی با اتیوپی یا تلاش برای تاسیس یک پایگاه مشترک، حتماً از نظرات کارشناسی و مشورتی ترکیه نیز استفاده شود. 

ابعاد امنیتی و اقتصادی موافقتنامه

دکتر تونچ دمیرتاش از تحلیلگران اندیشکده مطالعات سیاسی و اقتصادی ستاو نزدیک به حزب حاکم ترکیه، توافقنامه امضا شده بین دولت‌های آنکارا و موگادیشو را به عنوان تضمین امنیت سومالی و صلح منطقه‌ای قلمداد کرده است. 

دمیرتاش به این اشاره کرده که حضور ترکیه در سومالی، هم از سوی مردم و هم از سوی مقامات رسمی پذیرفته شده است. این وضعیت، به حضور ترکیه در سومالی مشروعیت می‌دهد.

این تحلیلگر نزدیک به حزب حاکم ترکیه، مدعی شده که مردم سومالی، دیدگاه خوبی نسبت به حضور ترکیه دارند اما از احتمال حضور امارات متحده عربی نگران هستند و آن را بر نمی‌تابند.

وی در ادامه نوشته است: «این توافق مزیت اقتصادی متقابل را نیز به همراه خواهد داشت و در راستای اصل برد- برد در سیاست ترکیه در آفریقا است و دارای ابعاد امنیتی و اقتصادی نیز می‌باشد».

دولت ترکیه برای تعمیق نفوذ خود در سومالی، بازسازی بخش‌های انتظامی و امنیتی این کشور را بر عهده گرفته و از راه آموزش افسران و درجه داران در هر دو بخش بریگادها و گارد ساحلی، با یک توافق جدید 10 ساله، آموزش کلیه نیروها و تامین تسلیحات آنها را عهده‌دار شده است.

در عین حال، بر اساس تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد در نوامبر 2022، ترکیه در زمره کشورهای معاف از تحریم تسلیحاتی اعمال شده علیه سومالی است. در نتیجه، عملاً بازار جدیدی برای فروش محصولات صنایع دفاعی ترکیه ایجاد شده است.

ترکیه قبلاً فقط از پشتیبانی زمینی و هوایی در سومالی برخوردار بود. اما با توافق جدید، عناصر نیروی دریایی ترکیه اکنون نقش کلیدی در سومالی خواهند داشت. به عبارت دیگر ترکیه از این به بعد با هر سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی در سومالی حضور خواهد داشت. 

یکی دیگر از ابعاد مهم تلاش‌های آزمندانه ترکیه برای رقابت با دیگر کشورها در سومالی و سایر کشورهای آفریقایی، این است که بر اساس توافق جدید، ترکیه حق دارد از مداخلات غیرقانونی خارجی در منابع دریایی سومالی ممانعت کند. به عنوان مثال، حضور ترکیه فرصتی را برای ایجاد وضعیت قانونی در مواجهه با صید غیرقانونی کشتی‌های چینی در آب‌های سومالی فراهم می‌کند. 

دولت اردوغان امیدوار است به دنبال تداوم همکاری دفاعی و امنیتی با سومالی، در آینده ای نزدیک، علاوه بر بخش‌های فرودگاهی، بندرگاهی، شیلات، احداث زیرساخت‌های جدید بخش انرژی سومالی را نیز در دست بگیرد. 

به نظر می‌رسد در جریان توسعه روابط ترکیه و سومالی، به نحوی شاهد تکرار تاریخ هستیم. چرا که پانصد سال پیش، نیروی دریایی عثمانی به منظور مقابله با دریانوردان پرتغالی در سواحل سومالی حضور داشت و حالا هم ترکیه در این سرزمین، به دنبال محکم کردن جای پای دفاعی و اقتصادی است.

انتهای پیام/