روزگار وصال چون بگذشت! نگاهی به زندگی سراسر تلاش استاد عبدالکریم وصال

دکتر عبدالکریم وصال را می توان " پدر ژورنالیسم علمی نوین در ایران" دانست، دکتر وصال یک دانشمند و معلم وظیفه شناس بود و از بزرگترین و خردمندترین مردانی بود که حرفه پزشکی تاکنون به خود دیده است و جامعه پزشکی کشور بسیار دلتنگش می‌شوند. به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، وصال شیرازی نام و نسب یکی از خاندان‌های قدیمی و‌ هنری شیراز است. به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، وصال شیرازی نام و نسب یکی از خاندان‌های قدیمی و‌ هنری شیراز است.شجره این خاندان لااقل از دوران صفوی معلوم است و از همین دوران بعضی از اعضای این خاندان در امور دیوانی مشغول بودند و حتی به مقامات دبیری و استیفای دیوان نادرشاه افشار و کریم‌خان زند رسیدند، با این حال، مهم‌ترین و برجسته‌ترین فرد از خاندان وصال شیرازی، میرزا محمد شفیع (1197-1262 ق) بود که آرامگاه وی در مقبره الشعرای حافظیه است. او «میرزا کوچک» لقب داشت و «وصال» تخلص می‌کرد. وصال نامی بود که ابوالقاسم سکوت، از عرفای بزرگ شیراز، به او داده بود و این نام برای همیشه بر روی این خاندان باقی ماند. شش فرزند او؛ وقار، حکیم، داوری، فرهنگ، توحید و یزدانی نیز در علم و هنر راه پدر در پیش گرفتند به طوری که این خاندان در دوران قاجار به عنوان یکی از مطرح‌ترین خاندان‌های ادیب و هنرمند ایران شناخته می شدند. در سومین نسل از یزدانی، علی وصال متخلص به روحانی را می‌بینیم که شاعر و خوشنویس و ادیب و صاحب کتاب گلشن وصال در معرفی و شرح احوال و آثار خاندان وصال و رئیس انجمن ادب فارس به مدت ۳۰ سال بوده است و در جوار آرامگاه حافظ، در کوی خرابات و گوته در آرامگاه خانوادگی وصال، به خاک سپرده شده است. روحانی وصال با مهرالشریعه دستغیب ازدواج کرده و حاصل این وصلت پنج فرزند، چهار پسر و یک دختر بوده که همه اهل علم و ادب و هنر بوده و هستند. مرحوم دکتر  نورانی وصال که از اساتید دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز بود و واقف کتابخانه و مجموعه کم نظیر موزه وصال در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع و ساختمانی با تزییناتی شبیه به دوره زندیه و شاعر و پژوهشگر و گردآورنده کتابهای دیوان داوری و دیوان وقار و تصحیح دیوان حافظ و نویسنده کتاب های فرائدالسلوک و هزار مزار. مرحومه ماه منیر وصال، مدیر و بازرس مدارس شیراز در آن دوران. مهندس عبدالرحیم وصال، رئیس امور اداری دانشگاه شیراز و رئیس مجموعه موزه نارنجستان قوام  و نوازنده و رئیس مترجمان استان فارس. دکتر عبدالعلی وصال، دکترای علوم سیاسی و ساکن آمریکا و هنرمند و فعال در حوزه موسیقی و هنر و مرحوم دکتر عبدالکریم وصال، که از نام آوران عرصه علم پزشکی و رادیولوژی بود و در ۳۰ام بهمن ماه ۱۴۰۰ چشم از جهان فرو بست و ما می خواهیم در این گزارش، با وی و فعالیت هایش بیشتر آشنا شویم. عبدالکریم وصال، زاده بهار ۱۳۱۲ در خیابان حائری، بین خیابان وصال و قاآنی شیراز است. تحصیلات ابتدایی  را در دبستان ابن سینا و نمازی گذراند و سپس به دلیل اینکه برادرش در دانشگاه تهران پذیرفته شده بود، همراه خانواده عازم تهران شد و دبیرستان را در تهران به پایان رسانید. علیرغم علاقه زیاد وی به رشته فیزیک، به دلیل شاخص بودن رشته پزشکی در آن دوران، در آزمون پزشکی شرکت کرد و در دانشگاه علوم‌پزشکی تهران پذیرفته شد و دو سال بعد به منظور تجربه محیط های جدید و کسب فرصت های علمی بیشتر، به کشور آلمان رفت و دوره پزشکی عمومی خود را در مونیخ به پایان رسانید. سپس به علاقه قدیمی خود پرداخت و در دانشگاه برلین لیسانس فیزیک گرفت و تا آخر عمر نیز می گفت من از اول هم به رشته فیزیک علاقه وافری داشتم و باید از اول در همین رشته تحصیل می کردم اما در آن زمان کسی شناخت کافی از رشته های علوم‌پایه نداشت. مرحوم عبدالکریم وصال، بسیار علاقه مند به علم و دانش بود و دوره دستیاری جراحی را در لندن، دوره دستیاری رادیولوژی را در بیمارستان های Virchowو neukoln و westend دانشگاه برلین و تخصص رادیولوژی خود را از دانشگاه برلین آلمان اخذ نمود. در سال های ۱۹۷۲م و ۱۹۷۳م استادیار رادیولوژی در دانشگاه ایالت مریلند و ایالت تنسی آمریکا بود و در آنما اجازه تاسیس مطب داشت، اما به ایران برگشت و از سال ۱۳۴۸، با رتبه دانشیاری استاد رادیولوژی دانشگاه شیراز شد. مرحوم عبدالکریم وصال، عضویت در هیأت ممتحنه دانشنامه تخصصی (بورد) رشته رادیولوژی از ابتدای تأسیس در ایران، بنیانگذاری و سردبیری مجله انگلیسی زبان علوم پزشکی ایران در فاصله سالهای ۱۳۴۹ تا ۱۳۸۲ (Iranian Journal of Medical Sciences)، عضو دائمی فرهنگستان علوم پزشکی کشور از سال ۱۳۷۰ تا کنون، رئیس هیأت تحریریه مجله انگلیسی زبان آرشیو علوم پزشکی ایران از سال ۱۳۷۷، عضو فرهنگستان علوم پزشکی شیراز (Archives of Iranian Medicine)، عضو آکادمی علوم نیویورک، کارشناس دفاع بیولوژیک از طرف سازمان دفاع غیرنظامی آمریکا در سال ۲۰۰۴ و عضویت مؤسس مرکز تحقیقات علوم پرتوی دانشگاه علوم پزشکی شیراز را در کارنامه خود دارد. دریافت نشان درجه یک دانش دریافت نشان درجه یک دانشدریافت نشان درجه یک دانشاین استاد دانشگاه بیش از ۴۰ مقاله در مجلات علمی بین‌المللی دارد و نشان درجه یک دانش را در سال ۱۳۹۱ دریافت نموده است. دکتر عبدالکریم وصال، پیشگام در حوزه رادیولوژی مدرن در شیراز و موسس بورد تخصصی رادیولوژی در کشور بوده است. خانواده وصال از نظر مالی و اقتصادی در شرایط بسیار خوبی بودند و دکتر وصال می گفت: پزشکی را برای خودش دوست دارم نه درآمدش! و هیچ‌وقت حتی یک روز هم به مطب و مطب داری فکر هم نکردم چون من عاشق دانشگاه و دانشجویانم بودم و علی رغم اینکه می توانستم مطب خصوصی داشته باشم، همیشه تمام‌وقت در خدمت دانشگاه ماندم. خیلی‌ها به حرفه پزشکی به چشم تجارت نگاه می‌کنند ولی اگر پزشکی حاضر شد باوجود محدودیت‌ها و کمبودها خودش را وقف آموزش و علم کند، کار مهمی کرده است. غزال وصال برادر زاده دکتر عبدالکریم وصال و دختر مهندس عبدالرحیم وصال و مدیر نگارخانه وصال شیرازی است که در صحبت با خبرنگار فارس گفت: بیش از چهل سال با عمویم، دکتر عبدالکریم وصال همسایه دیوار به دیوار بودیم و من از نظر روحی و عاطفی بسیار به ایشان نزدیک بودم. علاقه به یادگیری، راز موفقیت استاد علاقه به یادگیری، راز موفقیت استادعلاقه به یادگیری، راز موفقیت استادوی ادامه داد: راز موفقیت استاد این بود که وی بسیار علاقه مند به یادگیری و علم آموزی بود و همیشه کتابی در دست مطالعه داشت و در منزل شخصی خود بیش از ۵۰ هزار جلد کتاب داشت و دیوان شعر برادر خود، مرحوم نورانی وصال را گردآوری و چاپ کرد. غزال وصال در مورد روحیات عموی خود گفت: استاد تک‌بعدی نبود، در همه زمینه ها مطالعه و فعالیت داشت، وی هنرمندی قابل و موسیقی شناس  و علاقه مند به موسیقی کلاسیک و پیانیستی با ذوق بود و از موسسین و عضو هیات مدیره بیمارستان مرکزی شیراز هم بود. مدیر نگارخانه وصال شیرازی در ادامه به معرفی تاثیرگذارترین فرد زندگی‌ دکتر وصال پرداخت و گفت: دکتر وصال همیشه می گفت، من در دوران دبیرستانم در شیراز معلمی داشتم که تاثیر زیادی در زندگی من داشت و الگوی نافذی برای من بود، معنویتی که با علم روز عجین بود، او معلم عربی‌ام، آقای مشکسار بود ولی آن‌قدر در بحث فیزیک قوی بود که از او کمک می‌گرفتم و آن‌قدر خاکی و بی غل و غش بود که به دل آدم می‌نشست، یک استاد باید الگوی معنوی شاگردانش باشد، بعضی از استادها با رفتار و منش خودشان می‌توانند تاثیر گذار باشند. وی همچنین در بیان عوامل اصلی شکل گیری شخصیت استاد از قول خود ایشان گفت:زنده یاد دکتر عبدالکریم وصال همواره تاکید می‌کرد که " در موفقیت من و شکل گیری آن، علاقه شخصی‌ام حرف اول را می‌زند و بعد شرایط محیطی خوبی که داشتم، من ۵۰ سال پیش به آلمان رفتم که قطب علمی و صنعتی آن روزهای اروپا بود و حتی هم اکنون هم بهترین تجهیزات پزشکی ساخت این کشور است و این‌ها خیلی در شکل‌گیری شخصیت یک آدم نقش دارد ولی تلاش و پشتکار خودم هم بود، زیرا من در تمتم عمرم عاشق خواندن و درس دادن بودم و حتی الآن که بیشتر از ۸۰ سال دارم هنوز عاشق تدریس هستم و همیشه هم سعی کردم علم و فناوری کشور خودم در رشته رادیولوژی هم پای جهان پیش رود. من هیچ‌وقت مطب شخصی نداشتم در تمام این ۵۰ سال، تمام وقت در خدمت دانشگاه بودم و فقط به آموزش دانشجویان پرداختم." غزال وصال در پایان به عضویت دائمی دکتر وصال در فرهنگستان علوم پزشکی کشور اشاره کرد و گفت: عمویم هدایایی را که از طرف فرهنگستان فرستاده می شد را نمی پذیرفت و آنها را تحت عنوان "جایزه دکتر وصال" اختصاص داده بود به دانشجویانی که کار تحقیقی ویژه ای انجام داده باشند. عبدالکریم وصال: "من محیط مناسبی داشتم و علاقه و پشتکار خودم هم کمک کرد و من فقط یک‌چیزی می‌گویم، به پزشکی به چشم محل درآمد نگاه نکنید." دکتر رامین وصال، تنها فرزند مرحوم عبدالکریم وصال است که با خبرنگار فارس به صحبت نشست. وی درباره ازدواج پدرش گفت: پدرم در سن ۴۵ سالگی دریکی از فرودگاه‌های امریکا با مادرم آشنا شد، مادرم ایرانی بود ولی آنجا زندگی می‌کرد و بعد از آشنایی با پدرم به ایران آمد و ثمره زندگیشان من هستم که متولد سال ۱۳۶۷ و فارغ التحصیل رشته پزشکی و رزیدنت جراحی قلب هستم. اصل زندگی هر فرد محصول محیط و علاقه شخصی است اصل زندگی هر فرد محصول محیط و علاقه شخصی استاصل زندگی هر فرد محصول محیط و علاقه شخصی استرامین وصال از علائق پدر هم گفت: پدرم همیشه به دنبال علم بود و هر روز ساعت ها کتاب های غیر پزشکی می خواند و معتقد بود که اصل زندگی آدم محصول محیط و علاقه شخصی‌اش است و هر کجای دنیا که فرصت علم آموزی فراهم شود، باید از آن استفاده کرد. از رامین وصال خواستم که نظر دکتر وصال درباره وضعیت پزشکی در شیراز را بیان کند، او گفت: پدرم می گفت زمانی که ما کارمان را شروع کردیم جای خیلی چیزها خالی بود که ما آن‌ها را پر کردیم و الآن دیگر آن خلاها وجود ندارد. ما کسانی مانند دکتر ملک حسینی را داریم؛ پیوند اعضا را همدوش با مهم‌ترین مراکز دنیا انجام داد و این کار کمی نیست. متاسفانه من شاگردانی داشتم که هنوز درسشان تمام نشده به فکر مطب و درآمد بودند! وی ادامه داد: پدرم درباره رشته رادیولوژی هم می گفت رشته ما درآمدزا است ولی اگر کسی بخواهد با این نگاه اقتصادی وارد رادیولوژی شود، خشت اول را کج گذاشته و اصلاً نباید وارد شود، اگر کسی به دنبال پول است برود سراغ بازار و مغازه‌داری چون پزشکی محل پول درآوردن نیست، من در تمام این شصت سال یک‌بار به جنبه‌های مادی این رشته فکر نکردم و پزشکی را جزئی از هنر می‌دانم. او همچنین علت برگشتن استاد از اروپا را از زبان خودش این‌گونه بیان کرد: پدرم می گفت؛ خواست خودم بود که حتماً برگردم و عامل دیگری که در آن مقطع مشوق خیلی‌ها برای برگشت شد، مسئولینی بودند که به‌شدت فارغ‌التحصیلان خارج از کشور را برای برگشت ترغیب می‌کردند و انصافاً هم شرایط خیلی مناسبی را برایشان مهیا می‌کردند و همین حمایت‌ها سبب شد که خیلی‌ها برگردند. من هم هیچ‌وقت در فکر این نبودم که بمانم، ۱۴ سال در اروپا و آمریکا بودم و تحصیلاتم که تمام شد برگشتم. وی از قول استاد، ادامه داد: زمانی که من برگشتم وضعیت پزشکی خیلی نابسامان بود اما درست همان زمانی بود که دولت می‌خواست شیراز را تبدیل به قطب پزشکی کشور کند و دانشکده پزشکی شیراز در حال تبدیل شدن به یکی از قوی‌ترین مراکز آموزشی منطقه بود. دولت می‌خواست شیراز را به‌عنوان یک الگو در تمام منطقه و کشور معرفی کند، وقتی برگشتم بخش رادیولوژی را در دانشگاه شیراز تاسیس کردم و خیلی دوست داشتم آن چیزهایی که در اروپا دیده بودم را اینجا به وجود بیاورم و با این هدف شروع کردم و آخرین تکنولوژی را به ایران آوردم که البته دانشگاه شیراز هم خیلی حمایت می‌کرد تا بتواند به‌عنوان الگو در کشور معرفی شود. رامین وصال ادامه داد: وقتی از پدرم می پرسیدم؛ تعداد متخصصانی که تربیت کردید چقدر است؟ می گفت: "تعداد رادیولوژیست‌هایی که زیر نظر من درس خواندند و فارغ‌التحصیل شدند را یادم نیست ولی ۷ تا ۸ نسل را آموزش دادم و در عمر بیش از ۸۰ سالی که دارم، در حدود ۶۰ سال است که پزشکم و در این مدت فقط آموزش تخصصی رادیولوژی داشتم و خوشبختانه توانستم چیزهایی که در خارج یاد گرفته بودم را به ایران منتقل کنم و چندین نسل رادیولوژیست تربیت کنم." وی می‌گفت الگوسازی‌های ما از ریشه ایراد دارد چون الگوسازی از دوران مدرسه چشمه می گیرد. پسر دکتر وصال همچنین افزود: بارها از پدرم پرسیدم که اگر به گذشته برگردید، بازهم پزشک می‌شوید؟ وی می گفت: "من اگر به گذشته برگردم، اصلاً پزشکی نمی‌خواندم و حتماً فیزیک می‌خواندم یا یکی از رشته‌های علوم پایه را چون فکر می‌کنم رشته‌های علوم پایه بیشتر به درد مملکت می‌خورد تا پزشکی و رشته‌های تخصصی مهندسی و علت انتخاب رادیولوژی هم شاید این بود که رادیولوژی به رشته‌های علوم پایه نزدیک‌تر بود و حد واسط علوم پایه و بالینی بود و همین مرا جذب کرد. دنیای غرب با همه زرق و برقش متعلق به ما نیست دنیای غرب با همه زرق و برقش متعلق به ما نیستدنیای غرب با همه زرق و برقش متعلق به ما نیسترامین وصال در پایان به نکته جالبی اشاره کرد و افزود: وقتی از پدر می پرسیدم از اینکه برگشتید پشیمان نشدید؟ می گفت: "سوال خیلی خوبی است، چون این سوال برای همه پیش می‌آید، من در زمینه زبان استعداد خاصی دارم و به ۶ زبان حرف می‌زنم، در جوامع غربی موضوع مهمی وجود دارد؛ اینکه دنیای غرب با تمام زرق‌ و برق و امکاناتی که دارد مال ما نیست و من در تمام سال‌هایی که آنجا درس می‌خواندم این را حس داشتم و فکر می‌کردم که اگر بالاترین مناصب اجرایی را هم به من بدهند باز اینجا مال من نیست و من فقط غریبه‌ای هستم که دارم تمام توان و نیرویم را برای پیشرفت کشور بیگانه هزینه می‌کنم.ته دل اروپایی‌ها یک نازیسم می‌دیدم که نگاه خوبی هم به خارجی‌ها نداشتند." با دکتر فرخ حبیب‌زاده، رئیس آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان، به سبب نزدیکی و قرابتی که با زنده یاد دکتر عبدالکریم وصال داشته، به صحبت نشستم. حبیب زاده انگیزه اصلی مرحوم وصال برای تأسیس IJMS در سال 1970و پذیرفتن مسئولیت بیش از دو دهه سردبیری آن را اینگونه بیان کرد: انگیزه اصلی و علاقه او برای سردبیری مجله lJMS، همانطور که خودش بیان می‌کرد، از سال‌های اقامتش در اروپا سرچشمه می‌گرفت، زمانی که به نام دانشمندان، نویسندگان، مؤسسات و کشورهای آن ها در فهرست مرجع فصول و مقالات کتاب های علمی توجه می کرد و بر خلاف چیزی که از تاریخ علم در کشور ایران و پیشینه تمدن و دانشمندان ایرانی و سرامد بودن دانشمندانی چون ابوعلی سینا، جرجانی و خوارزمی و غیره و خدمات فراوان آنها به علم و دانش فرا گرفته بود، نام و نشانی از ایران و دانشمندان ایرانی در فهرست کتابها و مراجع علمی مشاهده نمی کرد، بنابراین برای او روشن شد که چگونه جریان علم که در طول قرون متمادی از خاورمیانه به دنیای غرب بود، در گذشت زمان معکوس شده است و هم اکنون لازم است برای بازیابی جایگاهی که در دنیا داشتیم، چرخ های زنگ زده پژوهش و تحقیقات علمی را به حرکت درآوریم. وی ادامه داد: عبدالکریم وصال تلاش کرد تا زیرساخت های لازم برای انجام و انتشار تحقیقات علوم پزشکی را ایجاد کند و اگرچه بسیاری از مردم بر این باور بودند که چون زبان علم، انگلیسی است، پس مانع بزرگی برای انتشار نتایج تحقیقات و درک بهتر مطلب توسط مجامع بین المللی به شمار می آید، اما او تصمیم گرفت که IJMS را به زبان انگلیسی منتشر کند تا ثابت کند که این مانع قابل رفع است، چون در تسلط به زبان انگلیسی بی همتا بود. زنده‌یاد عبدالکریم وصال مشوق جوانان در عرصه کسب علم بود زنده‌یاد عبدالکریم وصال مشوق جوانان در عرصه کسب علم بودزنده‌یاد عبدالکریم وصال مشوق جوانان در عرصه کسب علم بودبنیانگذار و سردبیر سابق مجله بین‌المللی طب‌کار و محیط زیست، ادامه داد: او می دانست که رقابت با مؤسسات تحقیقاتی غربی برای داشتن سهمی از تولید علم در جهان، یک نبرد سخت است اما محققان کشور را تشویق کرد که بر روی پژوهش، مطالعه و انتشار آثار خود در مورد بیماری های شایع در ایران و خاورمیانه، به عنوان مثال، تالاسمی، لیشمانیوز و کیست هیدلاتید، تمرکز کنند، زیرا معتقد بود که اغلب تحقیقات انجام شده در کشورهای توسعه یافته در کشورهای در حال توسعه قابل استفاده نیستند. مشاور سردبیر مجله لانست، افزود: در واقع، وصال با اعتقاد به اینکه ترویج پژوهش و نگارش علمی تنها راه برون رفت از وضعیت موجود است، ایده تمرکز بر پزشکی جغرافیایی، را مأموریت و چشم انداز اصلی مجله IJMS و همچنین بسیاری از مجلات دیگر که پس از آن راه اندازی شدند، قرار داد. حبیب زاده با بیان این مطلب که دکتر وصال در راه اندازی دو مجله علوم پزشکی معتبر دیگر نیز مشارکت فعال داشته، گفت: نشریه رسمی فرهنگستان علوم پزشکی ایران و مجله رادیولوژی ایران نیز با همت وصال تاسیس شد. ما جزء آخرین نفرهای نسلی هستیم که پزشکی را برای پزشکی دوست داشتیم نه برای درآمدش! وی ادامه داد: دکتر وصال در زمینه های مختلف به جامعه پزشکی و تحقیقات علوم پزشکی در ایران کمک زیادی کرد و تلاش و پشتکار او در دفتر مجله بی نظیر بود به طوری که برای درج یک مقاله علمی ساعت ها وقت می گذاشت و بیش از ۵ مرتبه آن را مرور می کرد. او استعداد شگفت انگیزی در زبان شناسی داشت و به چهار زبان مسلط بود و بسیار شیوا می نوشت و علاقه وافری به طیف گسترده ای از رشته های علمی، از پزشکی و علوم اعصاب گرفته تا اخترفیزیک و کیهان شناسی و بیو شیمی داشت و در سالهای پایانی عمر خود بیشتر به مطالعه تاریخ علم و طب سنتی در نقاط مختلف جهان می پرداخت، او همیشه مشتاق یادگیری چیزهای جدید بود. حبیب زاده در پایان اظهار داشت: معتقدم دکتر عبدالکریم وصال را می توان " پدر ژورنالیسم علمی نوین در ایران" دانست، دکتر وصال یک دانشمند و معلم وظیفه شناس بود و از بزرگترین و خردمندترین مردانی بود که حرفه پزشکی تاکنون به خود دیده است و بسیار دلتنگش می شویم. در ۳۰ام بهمن ماه ۱۴۰۰، پیکر زنده یاد دکتر عبدالکریم وصال در آرامگاه خانوادگی وصال، در جوار مزار حافظ به خاک سپرده شد. روحش شاد و راهش پر رهرو باد. انتهای پیام/ن