تبیین چگونگی طلب حاجات از درگاه الهی در دعای سیزدهم صحیفه سجادیه

امام سجاد (ع) در دعای سیزدهم صحیفه سجادیه، در فراز‌هایی راه و رسم دعا و طلب حاجت را یاد ما داده است. پنجم شعبان، روز ولادت با سر سعادت سید ساجدین (ع)، پیام دهنده نبرد حق علیه باطل است که ما ایشان را بیشتر به سبب دعا‌ها و مناجات در قالب صحیفه سجادیه می‌شناسیم. کتابی که به ما آداب چگونگی بیان حاجاتمان را در محضر الهی تعلیم می‌دهد و مفهوم امید را عالمانه در کنار مقام تسلیم برابر اوامر الهی ترسیم می‌نماید. بدین خاطر شاید یکی از سوالات مهم در ذهنمان این باشد که چرا با وجود دعا‌های بسیار خواسته مان مورد اجابت قرار نگرفت؟ این موضوع در صحیفه سجادیه (۱) با عنوان «دعای طلب حوائج» طی بیست و پنج فراز تبیین و یا به عبارتی بهتر، تعلیم داده شده است. اکنون ما در این نوشتار با تقسیم مهم‌ترین مطالب مناجات سیزدهم صحیفه به چهار بخش اصلی، سوال مذکور را پاسخ دهیم. اللهم یا مُنْتَهَی مَطْلَبِ الْحَاجَاتِ اللهم یا مُنْتَهَی مَطْلَبِ الْحَاجَاتِاللهم یا مُنْتَهَی مَطْلَبِ الْحَاجَاتِ(خدایا! ای نهایت درخواست و تقاضای نیازها) (خدایا! ای نهایت درخواست و تقاضای نیازها)(خدایا! ای نهایت درخواست و تقاضای نیازها)اولین جملات هر دعای صحیفه حضرت سجاد (ع) به طور معمول با واژه اللهم، رب یا الهی آغاز می شود که حاکی از فقر و تنگدستی دائمی بشر است (۲) سپس متناسب با مضمون مناجات، امام مدح و ستایش خداوند را قلم می‌زنند که در دعای سیزدهم ما می‌توانیم آنان را در قالب صفات بخشنده و غنی همانند «یا مَنْ عِنْدَهُ نَیلُ الطَّلِبَاتِ وَ یا مَنْ لَا یبِیعُ نِعَمَهُ بِالْأَثْمَانِ وَ یا مَنْ لَا یکدِّرُ عَطَایاهُ بِالامْتِنَانِ وَ یا مَنْ یسْتَغْنَی بِهِ وَ لَا یسْتَغْنَی عَنْهُ» مشاهده کنیم (۳). سپس ایشان از ذکر صلوات جهت توسل به اهل بیت (س) استفاده می‌کنند تا به یکی از شرایط استجابت دعا‌های مسلمانان اشاره کنند و آنرا تعلیم دهند(۴) و در ادامه دوباره امام به رابطه خالق و مخلوق می‌پردازند که این در قالب امید به رحمت الهی بیان می‌شود. یا مَنْ لَا تَنْقَطِعُ عَنْهُ حَوَائِجُ الْمُحْتَاجِینَ یا مَنْ لَا تَنْقَطِعُ عَنْهُ حَوَائِجُ الْمُحْتَاجِینَیا مَنْ لَا تَنْقَطِعُ عَنْهُ حَوَائِجُ الْمُحْتَاجِینَ(ای کسی که رشته حوائج نیازمندان از او قطع نمی‌شود) (ای کسی که رشته حوائج نیازمندان از او قطع نمی‌شود)(ای کسی که رشته حوائج نیازمندان از او قطع نمی‌شود)ما در مناجات امام سجاد (ع) همیشه با یک عبارت ثابت هم روبرو هستیم و آن مبنی بر امید به رحمت الهی و عدم یاس از درگاه الهی است که این از عبارات کاربردی در دعای سیزدهم نمایان است: «فَمَنْ حَاوَلَ سَدَّ خَلَّتِهِ مِنْ عِنْدِک، وَ رَامَ صَرْفَ الْفَقْرِ عَنْ نَفْسِهِ بِک فَقَدْ طَلَبَ حَاجَتَهُ فِی مَظَانِّهَا، وَ أَتَی طَلِبَتَهُ مِنْ وَجْهِهَا» «پس کسی که ترمیم کمبود و شکاف زندگی‌اش را از تو بخواهد و تغییر تهیدستی و فقرش را از تو درخواست کند، محقّقاً حاجتش را از جایگاه اصلی‌اش خواسته؛ و به دنبال درخواست و خواهشش، از راه صحیح و درستش آمده». از این رو به دنبال آن علت رجاء دائم را در توکل به خداوند متعال بیان می دارند و در واقع برای آن یک رابطه علت و معلولی ترسیم می نمایند که حاکی از همان اصل حضور فقیر بر آستان غنی بالذات است (۵) حُسْنِ تَقْدِیرِک لِی فِی جَمِیعِ الْأُمُورِ حُسْنِ تَقْدِیرِک لِی فِی جَمِیعِ الْأُمُورِحُسْنِ تَقْدِیرِک لِی فِی جَمِیعِ الْأُمُورِ(با سرنوشت خوبی که در تمام امور برایم رقم می‌زنی، کارساز من باش) (با سرنوشت خوبی که در تمام امور برایم رقم می‌زنی، کارساز من باش)(با سرنوشت خوبی که در تمام امور برایم رقم می‌زنی، کارساز من باش)یکی از ویژگی‌های مهم و کلیدی مناجات امام سجاد (ع) همانا اظهار به مقام رضا و تسلیم برابر حکمت الهی است که ایشان در جملات پایانی خود به آن اقرار می کنند و به مسلمانان این اصل وجودی را گوشزد می کنند: «َو تَوَلَّنِی بِنُجْحِ طَلِبَتِی وَ قَضَاءِ حَاجَتِی وَ نَیلِ سُؤْلِی قَبْلَ زَوَالِی عَنْ مَوْقِفِی هَذَا بِتَیسِیرِک لِی الْعَسِیرَ وَ حُسْنِ تَقْدِیرِک لِی فِی جَمِیعِ الْأُمُورِ» «و با برآورده شدن تقاضایم و روا شدن حاجتم و رسیدن به مطلبم؛ پیش از برخاستن از جایم و با آسان ساختن مشکلم و با سرنوشت خوبی که در تمام امور برایم رقم می‌زنی، کارساز من باش.». وَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی عَنْک وَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی عَنْکوَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی عَنْک(و امیدم را از حضرتت قطع مکن) (و امیدم را از حضرتت قطع مکن)(و امیدم را از حضرتت قطع مکن)امام سجاد (ع) در سرتاسر صحیفه اصل اعتماد به خداوند قادر را یکی از شرایط استجابت دعا عنوان می دارند. با تشریح این اصل، ما بایست به خیریت تمام وقایع پیش رویمان ایمان و همیشه آن را به خود متذکر شویم. چنانکه امام علـی (ع) در نامـه‌ای بـه فرزندشان امـام حسن (ع) می‌فرمایند: ... " تاخیر در اجابت دعا تو را مأیوس نگردانـد، زیـرا اولاً، بخـشش بـه مقدار نیت انسان عطا می شود. ثانیاً، ممکن است بهتر از آنچه را خواسته ای به تو عطا کند. ثالثاً، ممکن است آنچه خواسته‌ای، باعث هلاک تو باشد و چون خدا خیر تو را می خواهد آن را به تو نداده است... "(۶)منابع: ۱-صحیفه سجادیه، دعای شماره سیزدهم، سایت دانشنامه اسلامی https://wiki.ahlolbait.com۲- مقاله بررسی اسلوب دعایی در صحیفه سجادیه، مجتبی ترکاشوند و حمیدرضا مرادی لقمان و اژدر شمخانی، مجله سراج منیر سال ۸، شمارة ۲۷، تابستان ۱۳۹۶، ص ۱۵۴.۳- همان، ص ۱۵۳.۴- مقاله ادب دعا در صحیفه سجادیه، فریبا مهری، مجله رشد آموزش معارف اسلامی تابستان ۱۳۹۱ شماره ۸۵، ص ۵.۵- مقاله مبانی اخلاقی در صحیفه سجادیه، منصور پهلوان، مجله سفینه، ۱۳۸۴، شماره ۸، ص ۸۱.۶- مقاله جلوه‌های عرفانی دعا در صحیفه سجادیه، دکتر مهدی ابراهیمی، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، زمستان ۱۳۸۳، ص .۹ باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری قرآن و عترت باشگاه خبرنگاران جوانفرهنگی هنریقرآن و عترت