مرز «پیشرفت» و «توسعه» در شعار سال ۱۴۰۱

نامگذاری سالها رویه ایست که در سنوات گذشته با ابتکار رهبر انقلاب نهادینه شده است، به گونه‌ای که با مطالعه طولی و تحلیل حوزه معنایی و دلالت آن ها می توان اولویت ها، نیازها و جهت‌گیری‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشور را تحلیل کرد. به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، علی باقر طاهری‌نیا استاد دانشگاه تهران طی یادداشتی نوشت: نامگذاری سالها رویه ایست که در سنوات گذشته با ابتکار رهبر فرزانه و حکیم انقلاب نهادینه شده است، به گونه‌ای که با مطالعه طولی و تحلیل حوزه معنایی و دلالت آن ها می توان اولویت ها، نیازها و جهت‌گیری‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشور را تحلیل کرد. این نام ها یا شعارها هرچند خاستگاه شان نیازهای اولویت‌دار کشور است لیکن ماهیت فرهنگی و نرم دارد و برای این که منشاء اثر و ایجاد تحول در جامعه شود باید به باور درونی تبدیل و در زمره فرهنگ عمومی نهادینه شود. پس از انتشار بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در بیست و دوم بهمن سال ۱۳۹۷ که در آن رهبر معظم راه حل مشکلات را در سیاست های اقتصاد مقاومتی، درون زا و اقتصاد مولد و دانش بنیان و مردمی برشمردند معظم‌له شعار سال ۱۴۰۱ را با نگاهی نو و متفاوت به مقوله تولید انتخاب و معرفی کردند. ایشان فرمودند: "امسال من تولید را می خواهم مطرح کنم منتها یک رویکرد جدید، یک چهره جدید از تولید را می خواهم مطرح کنم و آن عبارت است از تولیدی که دارای دو خاصیت باشد اشتغال آفرین باشد و دانش بنیان به این ترتیب شعار سال ۱۴۰۱ اینگونه شد "تولید ملی، دانش بنیان، اشتغال آفرین". ملاحظه مورد نظر نگارنده در این یادداشت که تحت عنوان مرز پیشرفت و توسعه در شعار سال ۱۴۰۱ منتشر می‌شود تامل در انتخاب واژگان، ترتیب و چیدمان آنها در این شعار است. "تولید ملی" ترکیب نخست و اولویت صدرنشین این شعار برخاسته از رویکرد اقتصاد مقاومتی است که رهبر معظم انقلاب آن را راه حل مشکلات کشور می‌دانند و اساس کار را درون زایی اقتصاد می‌دانند و این امر در پرتو رونق تولید ملی محقق خواهد شد نه تبدیل شدن به بازار فروش کالاهای وارداتی بیگانه انگونه که در سال‌های منتهی به انقلاب شکوهمند اسلامی ژنرال ویلیامسون رییس هیات مستشاران نظامی امریکا در ایران می گوید: " ایران مرکز معامله خوبی بود. این کشور بوفه بازرگانان نام گرفته بود این بوفه بوفه بسیار بسیار خوب بود. " ترکیب "دانش بنیان" رهاورد دانش و تجربه بشر است پس از دوران اقتصاد کشاورزی یا اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و عبور از اقتصاد صنعتی و اقتصاد پساصنعتی دوره جدیدی تحت عنوان اقتصاد دانش بنیان فرا رسید این عبارت که نخستین بار در سال ۱۹۹۶ توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی به کار گرفته شد ناظر به روی کرده تازه‌ای در حوزه توسعه اقتصادی است. بنابراین ایده تغییر رویکرد از کشاورزی و صنعت به دانش بنیان برای اقتصاد تجربه ایست که در بستر تجارب جهانی کسب شده است و تعبیریست که در "ادبیات توسعه" معنا پیدا می کند و الزامات و اقتضاءات خود را دارد و پر واضح است که در مواجهه با تجارب جهانی و دستاوردهای فناورانه دنیا باید هوشمندانه اقدام کرد و ضمن بهره گیری از ان دستاوردها نباید ارزشها و اقتضائات بومی و ملی خود را فراموش کرد. تولید محصول دانش بنیان افزون بر صرفه اقتصادی از کیفیت بهتر و ارزش رقابتی بیشتر برخوردار است و اینها برای  هر اقتصادی متغیر موثر تلقی می شود. در اقتصاد دانش بنیان انچه اصالت دارد عبارتست از کاربرد فناوری در عرصه های مختلف صنعتی و اقتصادی. نکته برجسته و مهم که در تبیین شعار سال باید مورد توجه قرار گیرد عبارت است از ترکیب "اشتغال آفرین" به گمان نگارنده دقت در دلالت این تعبیر مرز میان توسعه و پیشرفت را مشخص می کند. رهبر فرزانه انقلاب فرمودند: "همه تولید ها اشتغال آفرین است تنها بعضی از تولید ها با اینکه سرمایه گذاری اش انبوه است لیکن اشتغال آفرینی اش آن چنان نیست." به این ترتیب اگرچه تولید عادتا منجر به ایجاد اشتغال می‌شود ولی وقتی تولید دانش بنیان شد بیش از آنکه اشتغال آفرینی اولویت داشته باشد استفاده از فناوری‌های نوین موضوعیت دارد و ماهیت فناوری‌های نوین عبارت است از کاهش یا حذف مداخله های انسانی در فرآیند و چرخه تولید. اگر چه تولید دانش بنیان گاهی خود به ایجاد فرصت های شغلی نوپدید منجر می شود لکن در بهترین حالت تولید دانش بنیان بدون دخالت دست و مداخله انسان انجام می‌شود و این به معنای کیفیت برتر و صنعتی تلقی می‌شود که سودآوری بیشتر و بهره وری بیشتر برای سرمایه‌گذار در پی خواهد داشت و اینها اموری است که در منطق سرمایه‌داری و اصالت منفعت فرد معنا و اصالت دارد حال آنکه در "ادبیات پیشرفت" یعنی همان که با آموزه‌های دینی و عزم ملی ما سازگاری دارد کلید واژه دیگری وجود دارد که از عیار بالا و نقش تعیین کننده ای برخوردار است. در حالیکه در فرهنگ دینی ما کسب روزی حلال یک فضیلت است و تلاش برای کسب معاش خانواده مثل مجاهدت در راه خداست " الکاد لعیاله کالمجاهد فی سبیل الله " تولید بیشتر و استفاده از فناوری و دانش بنیان بودن باید منجر به ایجاد اشتغال مناسب هم بشود و اساسا نظام اقتصادی کشور اسلامی باید بتواند با ایجاد فرصت شغلی مناسب به کسب روزی حلال توسط افراد جامعه کمک کند به این ترتیب اگر در جوامع غربی و در "ادبیات توسعه و اقتصاد دانش بنیان"، کسب منفعت بیشتر و استفاده از فناوری و حذف فرصت شغلی اولویت داشته باشد بدون تردید در "ادبیات پیشرفت و اقتصاد دانش‌بنیان اشتغال آفرین" نه تنها حذف فرصت شغلی و مداخله دست انسان اصالت ندارد بلکه اقتصاد دانش‌بنیان باید اشتغال آفرین هم باشد. با این نگاه تنها وقتی استفاده از فناوری به جای دست پسندیده است که فرصت جایگزین و جدید شغلی هم برای انسان فراهم کند. حاصل سخن اینکه نیاز امروز اقتصاد کشور و راه برون رفت از وضع موجود و حرکت پرشتاب به سمت پیشرفت اقتصادی اجتماعی فرهنگی کشور عبارتست از رونق تولید ملی و استفاده حداکثری از ظرفیت دانش‌بنیان و اهتمام جدی به ظرفیت اشتغال آفرینی آن. به این ترتیب شعار سال ۱۴۰۱ در واقع حاصل جمع بهره‌مندی از دستاوردهای دانش بشر به علاوه توجه به ارزشهای بومی و ملی است. در این شعار تولید ملی عنصریست که موتور محرک چرخه اقتصادی و ایجاد فرصت های شغلی پایدار خواهد بود و این امر در بستر بهره گیری از فناوری و دانش روز انهم مشروط به ظرفیت اشتغال افرینی انست و امید است که در چنین شرایطی متولیان امر بویژه وزارت علوم تحقیقات وفناوری دو کارویژه مهم زیر را در این برهه در دستور کار خود قرار بدهد: نخست صیانت از مفهوم و دلالت دانش بنیان بودن. رهبر معظم انقلاب از اینکه در سال جاری شرکت های فعلی و قدیمی برای بهره بردن از حمایت های مالی و قانونی تنها نام خود را به دانش بنیان تغییر بدهند ابراز نگرانی فرمودند و این نگرانی مهم نیاز به اعمال نظارت دقیق و کارشناسانه دارد که به گمان نگارنده مجموعه ای نظارتی با محوریت وزارت عتف می تواند این مسولیت را به خوبی ایفا نماید. دوم توجه جدی و عملیاتی به علوم کاربردی و کاربست فناوری در اقتصاد و صنعت نباید، علوم محض و دانش های نظری را از یکسو و پیامد های فرهنگی و اجتماعی "توسعه اقصاد دانش بنیان" را از سوی دیگر به حاشیه براند. که البته تفصیل و تحلیل این امر مجال دیگری می طلبد. انتهای پیام/