ملک الشعرای حضرت رقیه(س) را بیشتر بشناسید+ فیلم

استاد میرزا علی اکبر خان ثقفی متخلص به «خرم» شاعر، موسیقیدان، غزلسرا و مرثیه سرای قزوینی است که به دلیل محبت و علاقه ویژه به حضرت رقیه سلام الله علیها و سرودن اشعار بسیار زیبا در رثای این بانوی سه ساله کربلا، به ملک الشعرای حضرت رقیه سلام الله علیها مشهور است.

به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، شهر قزوین با داشتن سبقه مهم تاریخی و موقعیت ممتاز جغرافیایی، یکی از شهرهای رجال خیز کشور در عرصه های دینی، سیاسی، ادبی، هنری و علمی بوده و نقش بسزایی در پرورش شخصیت های برجسته داشته است.

تاکنون مشاهیر بزرگی در عرصه های تاریخ، فرهنگ، ادب و سیاست از این شهر کهن برخاسته اند، به طوری که تعدد آنها در مقایسه با شهرهای بزرگ تر مایه شگفتی است. یکی از شخصیت های فاخر قزوین استاد ثقفی معروف به استاد خرم است که کمتر به معرفی این شخصیت فاخر و تاثیرگذار پرداخته شده است.

«میرزا علی اکبر خان ثقفی قزوینی» متخلص به «خرم» شاعر بلندآوازه، غزل‌سرای نغزگو، سخنور نکته سنج، ادیب توانمند، مرثیه و مدیحه سرای توانا و موسیقی‌دان متبحر استان قزوین است که در سال ۱۳۲۵ هجری شمسی متولد شد.

وی از سال ۱۳۳۸ سرودن را آغاز و تخلّص «خرّم» را برای خود برگزید و از محضر اساتیدی همچون مرحوم تقوی، مرحوم آیت الله عماد حاج سیّد جوادی و مرحوم حاج سیّد جلیل زرآبادی بهره برد. 

 این هنرمند فاخر قزوینی در بین مردم استان ناشناخته مانده که در این گزارش سعی شده به بیان برخی از ابعاد شخصیتی والای ایشان بپردازیم.

ویژگی های شخصیتی استاد خرم

استاد محمود باقری کارشناس موسیقی از دانشگاه هنر شیراز و از شاگردان استاد خرم قزوینی است که از سنین نوجوانی محضر ایشان را درک کرد و بیش از ۲۰ سال تلمذ در نزد ایشان، بهره‌ها برد. 

وی می افزاید: با واسطه‌های زیادی تلاش کردم که به کلاس آواز استاد خرم قزوینی راه یابم اما ایشان در پذیرش هنرجو سختگیر بود و سبک خاص خود را داشتند. به واسطه یکی از دوستانم که موسیقیدان هم بود در محضر استاد خرم قزوینی حضور یافتم.

این استاد موسیقی، استاد خرم قزوینی را شیفته و دلداده اباعبدالله الحسین علیه السلام و ملک الشعرای دربار حضرت رقیه سلام الله علیها دانست و تصریح کرد: استاد اشعار بسیار زیبایی در رثای امام حسین علیه السلام و حضرت رقیه سلام الله علیها سروده‌اند که باید گفت الهاماتی به ایشان می‌رسید که شاید باورپذیری آن برای خیلی‌ها سخت باشد اما اگر با ایشان ملاقات داشتید متوجه می‌شدید که بخش اعظمی از اشعار را ایشان در خواب می گفتند و سپس در بیداری آن اشعار را می‌نوشتند.

یادم است روزی ایشان گفت در خواب شعری را سروده بود که درد دل امام حسین علیه السلام با حضرت زینب سلام الله علیها بود: «زینب من سفر شام شنیدن دارد سر من بر سر نی جلوه دیدن دارد/ پای طفلان من از کهنه بپوشان به وفا عقب قافله ها بس که دویدن دارد/ منع لیلای جوان مرده مکن در ره شام داغ اکبر همه جا جامه دریدن دارد...»

استاد می‌گفت در خواب در محضر حضرت رسول و همه ائمه اطهار علیهم السلام به من گفتند که شعر بخوان، برخی به نثر شعر می‌گفتند و من به نظم شعر می‌گفتم که حضرت رسول و همه اهل بیت علیهم السلام گریستند و زمانی که از خواب بیدار شدم قلم به دست شدم و تند تند اشعاری را که در محضر حضرت رسول و دیگر ائمه اطهار علیهم السلام گفته بودم را نوشتم تا چیزی از قلم نیفتد.

باقری با بیان اینکه استاد خرم در غزل دست توانایی داشتند و حتی اگر نیاز می‌دیدند که هجو بگویند و دست به قلم ببرند زیبا و توانمند هجو می گفتند، بیان کرد: دایره لغات وی بسیار زیاد و مطالعه فراوان داشت و در خصوص حضرات اهل بیت علیهم السلام و اباعبدالله الحسین علیه السلام فوق العاده مطالعه داشتند و به معنای کامل، آگاه و توانمند بودند.

پهن شدن سفره ای از پاچه و سنگک در محرم

وی با اشاره به اینکه استاد خرم قزوینی در ۱۲ روز اول محرم در منزل خود سفره‌دار بود و صبح‌ها حد فاصل بین ساعت ۷ صبح تا ۹ و ۱۰ صبح سفره ای پهن بود و بعضاً تا ساعت ۱۲ برای ایشان مهمان می‌رسید و پذیرایی می‌کرد، اذعان کرد: ایشان هر شب به نیت یکی از آل الله علیهم السلام پاچه‌هایی که از مدت‌ها قبل تهیه و در یخچال نگهداری می‌کرد را می پختند و صبح‌ها سفره‌ای از پاچه، نان سنگک و نارنج برپا بود و استاد در بالای دیگ دمی می‌گرفتند، می‌خواندند و همه بهره می‌بردند که امسال هم این محفل در منزل ایشان از سوی عزیزانی که در منزل ایشان رشد و نمو کرده اند، پابرجاست؛ حس و حال اهل بیتی در هیچ محفل و هیئتی مانند محفلی که در منزل استاد خرم برگزار می‌شد یافت نمی‌شود چرا که محفلی خاص و فوق العاده ارزشمند بود.

وی وجوه زندگی استاد خرم قزوینی را متفاوت دانست و تصریح کرد: این استاد با موزیسین‌های بزرگی همچون بنان، کسایی، عبادی و با علمای تراز اول همچون آیت الله بهجت، مرعشی نجفی، علامه طباطبایی، علامه قزوینی و آخوند مستبصر قزوینی و بسیاری از شعرای تراز اول همچون شفیعی کدکنی، هوشنگ ابتهاج و اسلامی ندوشن زیست کرده و حتی با شاملو بسیار حشر و نشر کرده بود. برای ایشان چیزی به نام یک قالب و دایره بسته ذهنی وجود نداشت و همواره در فکر همنشینی با افراد باسواد و توانمند در زمینه علم، هنر، ورزش، دین و موسیقی بود و این مسائل در وجودش تبلور داشت و در فضای زیبای آفرینش، خلاقیت و آرامش زندگی می‌کرد که باید گفت ایشان را نمی‌توان با هیچ یک از تفکرات حال حاضر و قالب‌های بسته ذهنی مقایسه کرد.

این استاد موسیقی بهره نبردن از استاد خرم قزوینی به عنوان یک مرجع کامل در زمینه فرهنگ و هنر و ادب را ضعف سیستم مدیریت فرهنگی و هنری کشور و غافل ماندن از چنین استاد برجسته‌ای را سبب خسران و بهره نبردن جامعه عنوان کرد و افزود: در حال حاضر موسیقی‌هایی ساخته و پخش می‌شود که بعضا سخیف و فاقد ارزش و فهم هنری است، در واقع «استاد» مظلوم واقع نشد بلکه با صلابت زندگی کرد. ایشان امام حسین علیه السلام را خیلی دوست داشت و در تمام سال حسینی بود. در قلب استاد حسینیه برپا بود و هر زمان که اراده می‌کرد برای امام حسین علیه السلام و به ویژه حضرت رقیه سلام الله علیها اشک می‌ریخت.

وی افزود: اشعاری که ایشان در خصوص مصایب اهل بیت علیهم السلام و مقوله عاشورا می سرود بیانگر یک نیت خالص در پشت جریان ها و اشراف ایشان بر مسائل و مطالعه بسیار وسیعی از مقاتل مختلف بوده است. 

ایشان معتقد بود هنر این است که کاری کنید دیگران نمی‌توانند آن را انجام دهند. حتی ایشان می‌گفت غزل‌های من باید به غزل حافظ بچربند یعنی با کمال افتادگی، متانت و خضوع و خشوع بسیار سر بر آستان اهل بیت علیه السلام پایین داشت و مثل برخی از افراد امروزی نبود که هنوز غوره نشده، مویز شده و هنوز راهی نرفته‌اند و کاری نکرده‌اند غرور آنها چندین متر جلوتر از آنها وارد می‌شود. بنابراین استاد را باید فراتر از این‌ها شناخت و بعدها در مورد ایشان سخن خواهند گفت.

به اذعان این استاد موسیقی، هر جا ذکر امام حسین علیه السلام است بدانید که نام خرم قزوینی هم است چرا که لحظه ای فارغ از نام امام حسین علیه السلام نبود و زندگی نکرد و در طول سال اشک هایش برای امام حسین علیه السلام جاری بود.

تعزیه خوانان قزوین مدیون استاد خرم هستند

رضا زمانی که از تعزیه خوانان و مداحان قزوین است و از سال ۶۸ به همراه برادران خود در کلاس های آواز استاد خرم قزوینی شرکت کرده، در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین گفت: بیشتر تعزیه خوانان نامی قزوین تمام گوشه های تعزیه را که اجرا می کنند استاد خرم به آنها تدریس کرده و اینکه در کشور بیشتر از تعزیه خوانان قزوین انتخاب می شدند باید گفت مدیون تدریس استاد خرم هستند.

وی افزود: هرکسی در خیمه امام حسین علیه السلام به گونه ای دنبال صفا و دم گرفتن است که استاد خرم در ایام محرم به حسینیه تاریخی آسیدجمال قزوین می رفت و می گفت می خواهم خادمی کنم و در خدمت عزاداران باشم و برای عزاداران چای بریزم. استاد زیاد به فکر شعرخوانی و اجرا نبود و مداحان، بیشتر اشعار ایشان را اجرا می کردند. 

این استاد تعزیه ادامه داد: استاد خرم محبت و علاقه ویژه ای به حضرت رقیه سلام الله علیها داشتند و اشعار بسیار خوبی هم در رثای این خانم سه ساله سروده اند و روز تشییع پیکر ایشان همین بیت شعر زیبا «فریاد واحسینا پر شد در آن حوالی طفلان به گریه گفتند جای رقیه خالیست» هم خوانده شد.

زمانی بیان کرد: استاد خرم بعضی شبها بعد از کلاس ما را به شام دعوت می کرد و به نیت اهل بیت علیهم السلام ولیمه هم می داد و در ایام محرم هم صبحانه پاچه می داد.

وی افزود: استاد برجسته و هنرمند خرم قزوینی در قزوین مظلوم واقع شده و پرداختن به ابعاد شخصیتی و احیای یاد و نام ایشان ضروری است و تعزیه خوانان مدیون درس هایی هستند که در تعزیه از این هنرمند فاخر آموخته اند.

این تعزیه خوان بیان کرد: همه هنرمندان دارای یک شخصیت خاصی هستند که آنها را از دیگر افراد جامعه متمایز می‌کند. استاد خرم با داشتن قلبی رئوف و دیدی بسیار باز، یکی از هنرمندانی بودند که علاوه بر تبحر در عرصه شعر و موسیقی در تعزیه هم حرف های بسیار برای گفتن داشتند و راجع به مسائل مذهبی به ویژه امام حسین علیه السلام عرق و دیدگاه خاصی داشتند. شاید بیشتر موسیقی دان ها زیاد در این مسیر رشد و نمو نکنند و خود را نشان ندهند اما یکی از ویژگی های منحصر به فرد استاد خرم توجه به مسائل مذهبی و اهل بیت علیهم السلام بوده است.

زمانی افزود: استاد خرم معتقد بود موسیقی، مدیون هنر تعزیه است چرا که در یک مقطعی از زمان که موسیقی اجرا نمی‌شد و یا به فراموشی سپرده شده بود این هنر تعزیه بود که در گوشه و کنار کشور و به ویژه در محلات برگزار می‌شد و سبب می‌شد گوشه‌های آوازی حفظ شود؛ اگر دو ساعت با استاد در کلاس آموزش آواز داشتیم ایشان ۴ ساعت صحبت می‌کردند یعنی دو ساعت راجع به موسیقی و دو ساعت هم به بیان اخلاق و ارائه اطلاعات در زمینه مسائل مختلف می پرداخت. برخی اوقات که به شرح حال زندگی این هنرمند زبردست می‌اندیشم گریه‌ام می‌گیرد که چرا این هنرمند در قزوین این قدر مظلوم واقع شده بود.

«استاد خرم» نزدیک ترین شاعر به حافظ در قرن حاضر بود

علی فرمانی که متولد ۷۳ است و از سن ۹ سالگی شعر می سراید، از ۱۸ سالگی به صورت رسمی نزد استان خرم رفته بود، در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین اظهار کرد: تقریبا ۱۰ سال پیش برای یادگیری آواز به همراه دایی ام نزد استاد خرم رفتم گرچه در گفتار کمی مشکل داشتم اما علاقه بسیاری به آواز داشتم که در آن تاریخ، استاد نپذیرفت. 

وی افزود: سپس به تهران و محضر عبدالوهاب شهیدی از اساتید آواز که جزو سه استاد نخست آواز کشور هستند، رفتم. به من گفت از لهجه ات مشخص است که بچه قزوین هستید، اگر دنبال علم موسیقی هستید نزد اکبر ثقفی بروید. ماجرای قبول نکردن استاد را بیان کردم که استاد شهیدی با استاد خرم تماس گرفت و قبول کرد شاگرد ایشان شوم.

فرمانی که هفت سال به طور مستمر در نزد استاد خرم در زمینه آواز و اشعار آیینی مشغول به کار بود، بیان کرد: استاد خرم تقریباً ۷۵ سال عمر کرد و از سن ۲۳ سالگی مدرس آواز بود و در طی ۵۲ سال شاگردان بسیاری تحویل جامعه داد. در طول ۵۲ سال آموزش آواز، با قطعیت تمام عرض می‌کنم ۵۲ هزار تومان هم از شاگردانش دریافت نکرد و تمام آموزش‌های ایشان رایگان بوده است. من شاهد بودم که استاد خرم برای خیلی از افراد که از نظر مالی مشکلات داشتند با توجه به آموزش ساز سه تار، برای آنها رایگان ساز تهیه می‌کرد و به صورت رایگان به آنها آموزش می داد.

وی افزود: استاد خرم از شاگردان شیخ جعفر آقا شهیدی بود که در کتاب «لاله‌هایی از ملکوت»، عموم خاطراتی که نقل شده به نقل از استاد خرم قزوینی است. استاد خرم شاعر آیینی و غزلسرا است که به گفته اساتید شعر همچون هوشنگ ابتهاج و استاد شفیعی کدکنی نزدیک‌ترین غزل سرا به حافظ در قرن حاضر است. از نظر بنده، استاد خرم از لحاظ فنی در حد اعلی و از نظر لطافت و زبان روز بودن، سرآمد شعرای قزوین است.

فرمانی به مطلب جالبی از استاد خرم در ایام ماه محرم پرداخت و توضیح داد: این استاد از سال ۶۹ تا سال گذشته از روز سوم محرم که منتسب به خانم حضرت رقیه سلام الله علیها است به مدت ۱۰ روز یعنی تا سوم امام حسین علیه السلام، آقایان را صبحانه دعوت به صرف پاچه می‌کرد. روزانه ۱۱۰ عدد عدد پاچه پخت می‌شد و برای صبحانه آقایان حضور می‌یافتند. دو سال پخت پاچه‌ها با من بود، زمانی که ۱۱۰ عدد پارچه در خانه در منزل استاد پخت می‌کردم ۲۰۰ نفر می‌آمدند و تناول می‌کردند و کم هم نمی‌آمد و استاد خودشان شعرهایی را که قبلاً سروده بودند را می‌خواندند. روضه خیلی مختصری هم برقرار بود که با زمزمه این شعر که «فریاد وا حسینا در آن حوالی پر شد طفلان به گریه گفتند جای رقیه خالیست» حضار دم می‌گرفتند که امسال هم این رسم استاد خرم به حمایت خانواده و برخی از شاگردانش به همان سبک سال‌های گذشته برپا است. 

وی افزود: استاد خرم به ملک الشعرای خانم حضرت رقیه سلام الله علیها مشهور است و بیشتر اشعار ایشان در مدح این خانم سه ساله کربلا است. در ایام اربعین هم شاید می‌توان گفت ۳ میلیون زائر با این بیت شعر که "فریاد وا حسینا پر شد در این حوالی طفلان به گریه گفتند جای رقیه خالیست" دم می‌گیرند و می‌خوانند. استاد خرم در ساعتی که می‌خواستند فوت کنند، خواب بود که از خواب بیدار شد و این بیت شعر را با صدای بلند خواند و دو تا سه دقیقه بعد، جان به جان آفرین تسلیم گفت.

به گزارش فارس، استاد خرم آخرین بازمانده نسل اساتید مکتب موسیقی عصر قدیم و شاگرد بی بدیل نخبگان عرصه آواز و ترنم داوودی، ستاره درخشان میدان تعزیه سالار شهیدان اباعبدالله الحسین علیه السلام است که در پاییز سال گذشته به ملکوت اعلی پیوست.

پایان پیام/