مستندی که قضاوت را در پرانتز می‌گذارد

تهران- ایرنا- نویسنده مستند «ضد» گفت: این مستند تا حدود زیادی قضاوت را کنار گذاشته است اما فراموش نکنیم که در هنگام نقد ناگزیریم در سمت و سویی بایستیم، چون اگر این اتفاق رخ ندهد، کارِ ما تبدیل به یک اثر میان‌مایه خواهد شد. علی نیکجو نویسنده فصل دوم مجموعه مستند ضد در گفت وگو با خبرنگار سینمایی ایرنا و در پاسخ به این پرسش که نگاه انتقادی به سبک زندگی مدرن از کجا نشات می‌گیرد، عنوان کرد: نه تنها به این موضوع خاص بلکه باید در تمام کارهایی که انجام می‌دهیم، رویکرد انتقادی را حفظ کنیم تا بتوانیم کلیشه‌های موجود که از فرهنگ و نسل‌های گذشته به زندگی امروز ما منتقل شده است، بشکنیم. این رویکرد همچنین باعث می‌شود بدیهیات را دیگر بدیهی فرض نکنیم، از زاویه جدید به آن‌ها نگاه کنیم و هر نکته‌ای را به راحتی نپذیریم. علی نیکجوضدوی ادامه داد: این مقدمه را گفتم تا به این مساله برسم که سبک زندگی ما با سبک زندگی برآمده از جهانِ غرب آمیخته شده است و این آمیختگی فرهنگی ایجاب می‌کند تا رویکرد انتقادی داشته باشیم. اگر چیزی مفید است حفظش کنیم و اگر چیزی مضر است آن را بدون تعارف و بدون اغماض کنار بگذاریم. به عقیده‌ من نداشتن رویکرد انتقادی، ریشه بسیاری از مشکلات امروز ماست. این نویسنده در جواب به این سوال که آیا این مستند با رویکرد انتقادی که نسبت به سبک زندگی مدرن در پیش گرفته، به دنبال قضاوت کردن بوده است یا نه، یادآور شد: تصور من این است که هر قسمت از این مستند در وهله‌ اول به تبیین سوژه پرداخته و چیزی را قضاوت نکرده است. یعنی این مجموعه مستند، از اصل و نسب و تاریخچه موضوعات صحبت می‌کند که در این بررسی تاریخچه، من فکر می‌کنم ضد تا حدود زیادی قضاوت را کنار گذاشته است اما فراموش نکنیم که در هنگام نقد ناگزیریم در سمت و سویی بایستیم، چون اگر این اتفاق رخ ندهد، کارِ ما تبدیل به یک اثر میان‌مایه خواهد شد.من فکر می‌کنم این مستند در بیشترِ قسمت‌هایش، به جمع‌بندی درباره سوژه‌ها می‌پردازد اما اینگونه هم نبوده است که دنیای غرب و سبک زندگی مدرن را همواره سیاه و تلخ نشان بدهد ضدمن فکر می‌کنم این مستند در بیشترِ قسمت‌هایش، به جمع‌بندی درباره سوژه‌ها می‌پردازد اما اینگونه هم نبوده است که دنیای غرب و سبک زندگی مدرن را همواره سیاه و تلخ نشان بدهدنیکجو افزود: من فکر می‌کنم این مستند در بیشترِ قسمت‌هایش، به جمع‌بندی درباره سوژه‌ها می‌پردازد اما اینگونه هم نبوده است که دنیای غرب و سبک زندگی مدرن را همواره سیاه و تلخ نشان بدهد. در حقیقت رویکرد کلی این بوده است که پس از برجسته‌سازی مواردی که مردم به سادگی از کنار آن رد می‌شوند، تاریخچه آن موضوع را بررسی و در برخی از مسایل رویکردی اتخاذ کند و بگوید آن چیزی که تبیین شد آیا خوب است یا بد؟ و چه اثرات مثبت و منفی در زندگی روزمره‌ ما دارد؟ نویسنده ضد با بیان اینکه او صرفا نویسنده اثر و سوژه‌یابی برعهده کارگردان بوده است، اظهار کرد: در حقیقت من تلاش کردم به برخی از سوژه‌ها در صورت نیاز خطوط محتوایی اضافه، و آن‌ها را کامل‌تر و دقیق‌تر کنم. به عنوان مثال در یکی از قسمت‌های این مستند مربوط به صنعت آب بسته‌بندی، ما تصمیم گرفتیم که علاوه بر تاریخچه، به تاثیر فعلیِ زیست‌محیطی این صنعت هم بپردازیم. برای این کار باید به آمار و ارقام رجوع و مصداق‌هایی را ذکر می‌کردیم که مخاطب، اصلِ موضوع را بهتر و دقیق‌تر درک کند. البته چگونگی پروراندن سوژه‌ها و اضافه کردن خطوط محتوایی، همیشه با نظر و مشورت کارگردان صورت گرفته است. ضدنیکجو با بیان اینکه تمام آنچه به نگارش درآورده، به مرحله اجرا رسیده است، توضیح داد: در فرآیند تولید حتما یکسری موارد کم و زیاد می‌شود که اجتناب‌ناپذیر است اما گروه تولید، تقریبا تمامِ آنچه که نوشتم را به بهترین نحو اجرا کردند.یکی از چالش‌های مهم ما این بود که به سوژه‌های ملموس و نه انتزاعی بپردازیم. در حقیقت ما تلاش کردیم موضوعاتی بحث برانگیز را انتخاب کنیم و طوری آن‌ها را به مخاطب عرضه کنیم که مصداق‌هایی قابل درک و قابل فهم داشته باشند یکی از چالش‌های مهم ما این بود که به سوژه‌های ملموس و نه انتزاعی بپردازیم. در حقیقت ما تلاش کردیم موضوعاتی بحث برانگیز را انتخاب کنیم و طوری آن‌ها را به مخاطب عرضه کنیم که مصداق‌هایی قابل درک و قابل فهم داشته باشندوی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه یکی از چالش‌های ساخت مستند آرشیوی، صرف نظر از حیطه نگارش، هماهنگی با بخش تصویریابی است، تصریح کرد: این بخش نیازمند همکاری دقیق و موثر بین تیم پژوهش، تولید و نویسندگی است که در مواردی کار را سخت می‌کند. این نویسنده افزود: یکی از چالش‌های مهم ما این بود که به سوژه‌های ملموس و نه انتزاعی بپردازیم. در حقیقت ما تلاش کردیم موضوعاتی بحث برانگیز را انتخاب کنیم و طوری آن‌ها را به مخاطب عرضه کنیم که مصداق‌هایی قابل درک و قابل فهم داشته باشند. نیکجو با بیان اینکه گستره وسیعی از آرشیو متنی و تصویری که روی فضای وب انگلیسی و اندکی هم روی وب فارسی وجود دارد، جزو منابع این مستند بوده است، خاطرنشان کرد: در این میان گروه سازنده حتی از یک خط خبری در یک سایت انگلیسی، مقاله‌ای تخصصی در یک سایت آمریکایی و... نگذشته است. البته این قضیه کار را اندکی با مشکل مواجه می‌کرد چراکه باید واژه‌ها، اصطلاحات و مفاهیم، برای درک مخاطب عام، ساده‌سازی می‌شد و این اتفاق نیازمند حذف و یا تعدیل برخی از موارد بود. مجموعه مستند ضد به تهیه کنندگی و کارگردانی محسن کریمیان که محصول مشترک مرکز مستند سوره و شبکه مستند است، روزهای دوشنبه ساعت ۲۱ از شبکه مستند پخش می‌شود. ضدمحسن کریمیان