گزارش/ صفر تا صد "نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان ایرانی"

با گذشت بیش از ۱۰ سال از اجرای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، آیین‌نامه جدید ارزیابی، جایگزین آیین‌نامه قبلی شده که نه تنها مدل کاملاً متفاوتی برای ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه کرده که نحوه حمایت از این شرکت‌ها را دستخوش تغییراتی کرده‌ است.

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، با گذشت بیش از 10 سال از اجرای قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» آیین‌نامه جدید ارزیابی و تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، جایگزین آیین‌نامه قبلی شده که نه تنها مدل کاملاً متفاوتی برای ارزیابی و دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه کرده که نحوه حمایت از این شرکت‌ها را نیز دستخوش تغییرات متنوعی خواهد کرد.

 اصلاحات ساختاری در نحوه ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان که همسو با سیاست‌های راهبردی نظام در حوزه جهش تولید و مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان است، نشان از عزم جدی دولت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در حمایت از توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری با نقش‌آفرینی همه بازیگران این حوزه دارد.

 آیین‌نامه جدید که اواسط اردیبهشت ماه امسال به تصویب «کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان» رسیده از سوم مرداد ماه جاری اجرایی شده است اما  برای آگاهی از چرایی و چند و چون آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، واکاوی روند تصویب و اجرای  قانون «حمایت از شرکت‌ها و ‌مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» ضروریست.

قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» شاهراه تحقق اقتصاد دانش‌بنیان

دهه 1380 آبستن تحولاتی جدی در عرصه علم و فناوری کشور بود. تولد ساختارهای جدیدی نظیر پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان و ظهور ادبیاتی جدید در عرصه ارتباط دانشگاه و صنعت در پیوند با تحولات پرشتاب عرصه فناوری و تأثیرات عمیق بر حوزه اقتصاد جهانی، زیست‌بوم جدیدی را نوید می‌داد که ایجاد ساختارها و سازوکارهای جدید قانونی را اجتناب‌ناپذیر می‌کرد. در همین راستا از اواخر دهه 1380 روند تهیه و تدوین قانونی حمایتی برای همراه کردن حرکت علم و فناوری کشور با اکوسیستم نوپای اقتصاد دانش‌بنیان آغاز شد.

قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در جلسه علنی پنجم آبان ماه 1389 مجلس شورای اسلامی تصویب و یک ماه بعد پس از تأیید شورای نگهبان توسط رئیس جمهور ابلاغ شد اما اجرای عملی آن پس از تدوین و تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون در 21 آبان ماه 1391 آغاز شد.

براساس ماده (3) آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات به منظور ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، آیین‌نامه ارزیابی و تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، تدوین و در اسفند ماه 93 به تصویب «کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان» رسید.

با گذشت حدود 12 سال از تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تغییر و تحولات سریع اکوسیستم دانش‌بنیان، بازنگری در این قانون را اجتناب‌ناپذیر می‌کرد و بر این اساس، قانون جهش تولید دانش‌بنیان در قالب  طرح به مجلس شورای اسلامی ارائه و در جلسه علنی 11 اردیبهشت ماه 1401 به تصویب رسید.

در مواد مختلف این قانون، تسهیلات متنوعی به منظور حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش­‌بنیان و توسعه اقتصاد دانش‌­بنیان درنظر گرفته شده است؛ همسو با تدابیر حمایتی پیش‌بینی شده در این قانون، اصلاحاتی ساختاری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت گرفت تا این معاونت در چارچوب جدید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، هماهنگی هرچه بیشتری با الزامات جدید اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان کشور داشته باشد.

در این شرایط تغییر مدل ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد ابزارهای جدید حمایتی در این حوزه از دید سیاستگذاران معاونت علمی دور نماند و آیین‌نامه جدید ارزیابی، دسته‌بندی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان از دل این نگاه متولد شد.

مشکلات و چالش‌های مدل قبلی ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان

از مهمترین کاستی‌های مدل قبلی ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان این بود که ارزیابی شرکت‌ها در دوره‌های دو یا سه ساله و به صورت مقطعیِ لحظه‌ای انجام می‌شد و مسیر رشد طی شده توسط شرکت در طول زمان در ارزیابی‌ها و حمایت‌ها در نظر گرفته نمی‌شد.

در حالی که برای شکل‌گیری یک اکوسیستم مناسب اقتصاد دانش‌بنیان باید مسیر رشد یک شرکت دانش‌بنیان از طریق سیاست توسعه‌ای زنجیره ارزش و نقش شرکت در آن زنجیره مدنظر قرار گرفته و حمایت‌ها با در نظر گرفتن روند رشد و بررسی برخط وضعیت شرکت بازطراحی و ارزیابی شوند.

این مدلِ ارزیابی بدون توجه به ماهیت متفاوت شرکت‌ها اعم از نوپا، متوسط و بزرگ و تولیدی و خدماتی صرفاً بر موضوع سطح و پیچیدگی فناوری تمرکز داشت و بسیاری از شاخص‌ها و ویژگی‌های کسب و کارها از قبیل ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، اشتغال‌آفرینی، ارتقاء بهره‌وری و نظایر آنها، مغفول مانده بود.

از طرف دیگر حمایت از شرکت‌ها متناسب با نیاز واقعی آنها و براساس سطح بلوغ و رشد شرکت‌ها صورت نمی‌گرفت و اثربخشی حمایت اندازه‌گیری نمی‌شد.

کاستی دیگر این مدل، کم‌توجهی آن به اولویت‌ها و مشارکت سایر بازیگران زیست‌بوم از جمله ستادهای توسعه فناوری و پارک‌های فناوری بود.

در واقع رویکرد حاکم بر نظام قبلی ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها، ایجاد فضای حمایتی ویژه برای شرکت‌های فناوری‌محور و رویکرد حاکم بر نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و حمایت از فعالیت‌های نوآورانه با هدف ایجاد اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری با نقش‌آفرینی همه بازیگران بود.

نظام قبلی ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر ارزیابی فناوری و تسلط بر فرآیند توسعه محصول بود و شاخص‌هایی مثل تحقیق و توسعه (شناسنامه فناوری)، تسلط (عمق داخلی‌سازی) و سطح فناوری (پیچیدگی فناورانه) را مورد توجه قرار می‌داد حال آن که در نظام جدید ارزیابی، شاخص‌های جدیدی مثل هزینه تحقیق و توسعه، اشتغال تخصصی، میزان رشد فروش، صادرات و نوآوری هم  به شاخص‌های قبلی افزوده شده‌اند.

راهبرد اصلی در تغییر رویکرد نظام ارزیابی، توجه به شاخص‌های ورودی و خروجی به جای توجه صرف به شاخص‌های فرآیند تولید است. به این ترتیب برای هر حوزه علاوه بر شاخص‌های عمومی، شاخص تخصصی (ترجیحاً ناظر بر خروجی‌ها) تعیین ‌می‌شود مثلاً در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعداد کاربر در برنامه‌های کاربردی (اپلیکیشن‌ها)، حجم قرارداد با دستگاه‌ها، تعداد کاربر خارجی و تعداد نیروهای تحصیل‌کرده و میزان هزینه‌های تحقیق و توسعه هم در نظر گرفته می‌شوند.

در مدل جدید برای هر شرکتی که به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری مراجعه کرده و دانش‌بنیان شناخته می‌شود، برنامه رشدی با همکاری خود شرکت تدوین شده و با حمایت‌ها و ابزارهایی که از طریق قانون جهش تولید دانش‌بنیان ارائه می‌شود و همچنین حمایت‌های معاونت علمی از شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها در مسیر رشد قرار می‌گیرند. به این صورت نظام جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در رشد بهتر هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.

همچنین مبتنی بر برنامه رشد هر شرکت، ارزیابی‌های فناورانه و اقتصادی انجام شده و با یک سازوکار امتیازبندی، امتیازهای فناوران اقتصادی را درنظر گرفته و از همه جهات شرکت‌ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم که این امر مسیر را برای مردمی‌سازی و دانش‌بنیان شدن اقتصاد هموار می‌کند.

در گذشته باتوجه به سطح فناوری و تسلط شرکت‌ها بردانش فنی، شرکت‌های دانش‌بنیان به سه دسته نوع یک، نوع دو و نوع سه تقسیم می‌شدند که شرکت‌هایی که سطح تسلط بیشتری را داشتند از حمایت‌های بیشتری برخوردار می‌شدند.

در دسته‌بندی‌‌های جدید، شرکت‌ها به سه دسته تقسیم‌بندی می شوند که شرکت‌های نوپا، شرکت‌های فناور و شرکت‌های نوآور خواهند بود.

منطق دسته‌بندی جدید برای شرکت‌های دانش‌بنیان

1. حدود 60 درصد از شرکت‌های تأییدشده به عنوان دانش‌بنیان، دارای فروش بسیار پایینی بوده و نیازمند حمایت‌های ویژه برای تمرکز بر حل مشکلات عملکردی محصول خود و کسب قابلیت‌های کسب‌و‌کاری هستند.

2. تمرکز اصلی فعالیت گروهی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه تولید محصولات فناورانه است و از نظر کسب و کاری هم قابلیت رشد و تبدیل شدن به شرکت‌های بزرگ آینده را دارند.

3.تعدادی از شرکت‌های متقاضی، تنها بخشی از فعالیت خود را به تولید محصولات/خدمات مبتنی بر فناوری یا نوآوری اختصاص داده‌اند یا در فرآیند تولید خود نوآوری‌های فناورانه قابل توجهی خلق کرده‌اند.

4. برخی شرکت‌های بزرگ صنعتیِ غیر دانش‌بنیان، علاقمند به کیفیت و نوآوری در حوزه تولید و کسب و کار خود هستند و ظرفیت تبدیل شدن به پیشران‌های بازار برای زیست‌بوم دانش‌بنیان را دارند.

دسته‌بندی جدید شرکت‌های دانش‌بنیان

1. دانش‌بنیان نوپا: شرکت‌های فعال در حوزه تحقیق، طراحی و توسعه محصولات و خدمات فناورانه که هنوز از نظر کسب و کاری و اقتصادی به بلوغ کافی دست پیدا نکرده‌اند و در مراحل اولیه رشد خود هستند.

در آیین‌نامه جدید برای این شرکت‌ها، حمایت‌های خاصی در نظر گرفته شده و با استفاده از سایر ذینفعان اکوسیستم فناوری و نوآوری مانند ستادهای توسعه فناوری، پارک‌های علم و فناوری و سایر نهادهای پشتیبان دانش‌بنیان‌ها، برنامه‌های رشد برای این شرکت‌های نوپا تدوین می‌شود تا طی دوره‌ای پنج ساله به شرکت‌های فناور تبدیل شده یا از شمول شرکت‌های دانش‌بنیان خارج شوند.

2. دانش‌بنیان فناور: شرکت‌­های فعال در حوزه تولید و توسعه کالاها و خدمات فناورانه و نوآورانه که از نظر کسب و کاری و اقتصادی به بلوغ کافی دست پیدا کرده‌­اند، در صورت داشتن تولید تجاری حداقل یک کالا/خدمت دانش‌­بنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیارهای کالا و خدمات دانش‌بنیان، درآمد عملیاتی بیش از 50 میلیارد ریال،  سهم کمتر از 50 درصدی فروش کالاها/خدمات دانش‌­بنیان شرکت از فروش کل شرکت و ارائه برنامه رشد و تأیید گزارش سالانه پیشرفت آن از سوی دبیرخانه، شرکت دانش‌بنیان فناور شناخته می‌شوند.

همانطور که موضوع توسعه فناوری برای این شرکت‌ها اهمیت دارد، شاخص‌های اقتصادی آنها نیز به صورت خاص پیگیری شده و تلاش می‌شود از بین این شرکت‌های فناور، شرکت‌هایی که به‌عنوان ابرشرکت‌ها شناخته می‌شوند توسعه یابند تا لکوموتیو سایر شرکت‌های نوپا شده و بتوانند آنها را در زنجیره ارزش خود جای بدهند.

3. دانش‌بنیان نوآور: شرکت‌­های فعال در حوزه تولید و توسعه کالاها و خدمات فناورانه که از نظر کسب و کاری و اقتصادی به بلوغ کافی دست پیدا کرده‌­اند، در صورت داشتن تولید تجاری حداقل یک کالا/خدمت دانش‌­بنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیارهای کالا و خدمات دانش‌بنیان، درآمد عملیاتی بیش از 50 میلیارد ریال، سهم حداقل 50 درصدی فروش کالاها/خدمات دانش‌­بنیان شرکت از فروش کل، اشتغال حداقل 10 نفر نیروی بیمه شده تمام وقت در شرکت و ارائه برنامه رشد و تأیید گزارش سالانه پیشرفت آن از سوی دبیرخانه شرکت دانش‌بنیان نوآور شناخته می‌شوند.

آغاز فرایند ارزیابی دانش‌بنیان‌ها با همکاری 5 پارک علم و فناوری

بنابر اعلام معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر نظام جدید ارزیابی و حمایت در گام نخست و به صورت پایلوت با همکاری پنج پارک علم و فناوری توانمند از سوم مرداد ماه جاری آغاز شده که به تبع آن با اعمال نظام جدید ارزیابی و دسته‌بندی شرکت‌ها، احیاناً تغییراتی در کارتابل اغلب شرکت‌های دانش‌بنیان مشاهده خواهد شد که فرصت لازم برای رفع ابهام‌ها و تکمیل اطلاعات در اختیارشان قرار خواهد گرفت.

با گذشت حدود یک هفته از اجرای رسمی  آیین‌نامه جدید ارزیابی و حمایت از مؤسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان، بازخوردهایی که از زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور دریافت می‌شود حکایت از استقبالگرم و خوش‌بینی فعالان این زیست‌بوم به بهبود شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان دارد و به نظر می‌رسد روند علمی و کارشناسانه طی شده در روند تدوین آیین‌نامه جدید به خوبی به ثمرنشسته است. امید که در روند اجرای این آیین‌نامه نیز با پایش دقیق فرایندها و توجه جدی به بازخوردها و نظرات فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان شاهد برکات عملی این اصلاح ساختاری در نظام ارزیابی و حمایت از مؤسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان باشیم.

انتهای پیام/