در نشستی علمی مطرح شد: هیأت سیاسی نشد بلکه از بدو تأسیس سیاسی بود

یک عضو هیأت علمی دانشکده معارف اسلامی گفت: هیأت در طول تاریخ سیاسی نشد، بلکه از ابتدا توسط ائمه اطهار علیهم السلام سیاسی تأسیس شد و در واقع، آن حضرات دشوارترین و حساس‌ترین مسائل سیاسی را در روضه بیان می‌فرمودند.

به گزارش خبرگزاری فارس، دومین پیش نشست تخصصی همایش علمی هیأت و آیین‌های مذهبی، تحت عنوان «هیأت و سیاست در بستر تاریخ» با حضور حجت‌الاسلام سیدمحمدصادق کاظمی عضو هیأت علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام برگزار شد.

حجت‌الاسلام کاظمی در این نشست گفت: دستگاه خلافت از همان ابتدا و پس از غصب حکومت اهل بیت علیهم‌السلام، تا انتهای دوران امامت امام حسن عسکری علیه‌السلام و شروع غیبت، نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام حساسیت بسیار بالایی داشت. به همین خاطر، آن حضرات به شدت در تقیه بودند و حتی زمانی که حکومت در دست امیرالمؤمنین علیه السلام بود، آن حضرت تقیه می‌کردند تا جایی که فرمودند اگر می‌خواستم این اصلاحات را انجام دهم، جز قلیلی از شیعیانم کسی اطرافم باقی نمی‌ماند. اهل بیت علیهم‌السلام حتی نسبت به اصحاب خود تقیه داشتند و این مسئله هم در روایات انعکاس یافته است.

پرتکرارترین روش جمع بین روایات متعارض، تقیه‌ای دانستن آنهاست

کاظمی ضمن بیان برخی روایات در باب اهمیت تقیه، اظهار کرد: تقیه به میزانی جدی است که با وجود آن که در دوران امام صادق علیه‌السلام برای مقطعی اوضاع بهتر گشت و کمی از فشار خفقان برداشته شد، وقتی چند نفر در مسجد پیش پای آن حضرت از جای خویش برخاستند، مورد توبیخ ایشان قرار گرفتند و امام صادق علیه‌السلام فرمودند با این نوع رفتارها، روشن می‌شود که از دوستداران و اطرافیان من هستید. این روایت مشهور که «اَلتَّقِیَّةُ دِینِی وَ دِینُ آبَائِی وَ لاَ دِینَ لِمَنْ لاَ تَقِیَّةَ لَهُ» تقیه دین من و دین پدران من است و کسی که تقیه ندارد، دین هم ندارد نیز، از جمله روایاتی است که اهمیت و ضرورت تقیه در عصر ائمه اطهار علیهم السلام را نشان می‌دهد. همچنین باید توجه داشت که شاید پرتکرارترین روش جمع بین روایات متعارض، تقیه‌ای دانستن روایات و قائل بودن به این مطلب است که شأن صدور یک روایت، تقیه بوده است و امام معصوم علیه السلام، نظر واقعی خودشان را بیان نفرموده‌اند.

معارف ناب اهل بیت علیهم السلام چگونه باید منتقل می‌شد؟

کاظمی با اشاره به این که در مقابل حرمت اذاعه، وجوب کتمان را داریم، گفت: در روایات می‌بینیم که اهل‌بیت علیهم‌السلام در برابر اذاعه، روی کتمان تأکید داشته‌اند. به همین خاطر هم هست که بعضی، کسی مثل عمر بن حنظله که در باب ولایت فقیه، روایت نقل کرده است را متهم کرده‌اند، زیرا که او به نسبت برخی از راویان دیگر، تعداد کمتری روایت نقل کرده است. اما باید توجه داشت که دلیل این مسئله، آن بوده است که این شخص نمی‌توانسته دائماً روایات سیاسی اهل بیت علیهم‌السلام را نقل کند وگرنه دستگاه خلافت به او حساس می‌شد. حال در چنین فضایی که امامان معصوم علیهم‌السلام نمی‌توانستند سخن بگویند و اینگونه تحت فشار بودند، آن حضرات به چه نحو باید اختلاف خود با خط خلافت و نیز ادعای خویش مبنی بر امامت مسلمین را بیان می‌کردند؟ همچنین، معارف ناب اهل بیت علیهم السلام چگونه باید منتقل می‌شد؟

اهل بیت در مجلس روضه و عزل نکات سیاسی خود را بیان می‌کردند

عضو هیأت علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی پس از بیان این دو مقدمه، ابراز داشت: بهترین محفل و بستری که می‌شد این مطالب مهم را در آن انتقال داد، محفل عزا و روضه بود؛ چرا که مثلاً گفته می‌شد دل جعفر بن محمد علیه السلام برای جدّ شهیدش سوخته و به همین خاطر، مجلسی بر پا کرده و گریه می‌کند. در واقع، آن جایی که موضوعی مستقیماً رنگ و بوی حکومتی به خود نمی‌گرفت، اهل بیت علیهم السلام راحت‌تر می‌توانستند به اقدامات سیاسی بپردازند. علاوه بر برگزاری هیأت و مجلس عزاداری، خمس هم یکی از مواردی بود که قابلیت مناسبی برای فعالیت‌های سیاسی داشت و در عین حال چندان مانند زکات، زیر ذره بین دستگاه خلافت نبود و نمی‌توانست دستاویز محکمی برای خلفای جور باشد. البته باید توجه کرد که آنقدر جوّ فشار و اختناق شدید بود که گاهی خلافت حتی به این موارد هم، حساس شده و سخت‌گیری می‌کرد.

مطالبی که ضمن روضه بیان می‌شود، سریع‌تر بر جان مخاطب می‌نشیند

وی ادامه داد: معاذ الله گفتند حسین علیه‌السلام تحلیل درستی نداشته است و مشورت و نهی نخبگان را هم سرلوحه کار خود قرار نداده است. گفتند خود شیعیان، امام حسین علیه‌السلام را کشته‌اند و دعوایی داخلی بوده است. سعی کردند نام عقلا و بزرگان عصر سیدالشهدا علیه‌السلام را سیاهه کرده و مدعی شوند یزید مورد تایید همه آن‌ها بوده است و امام حسین علیه السلام در مخالفت با خلیفه، تنها و منفرد بوده است. ایده‌آلِ جریان خلافت این بود که ماجرای کربلا به مرور از یادها برود. اما اهل بیت علیهم‌السلام با تأسیس مجالس عزا و برپایی روضه، دقیقاً جلوی این انحراف خطرناک را گرفتند. نباید از نظر دور داشت که مطالب بسیاری را که در حالت عادی و استدلالی نمی‌توان به سادگی بیان کرد، می‌توان در روضه منتقل کرد، چرا که عزاداری نوعی زبان مشترک بین انسان‌هاست. در واقع، مطالبی که ضمن روضه بیان می‌شود، سریع‌تر بر جان مخاطب می‌نشیند.

روند تربیتی امام صادق(ع) برای مداحان

عضو هیأت علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی بیان کرد: مرحله بعدی شکل گیری هیأت را می‌توان در دوران امام صادق علیه السلام دانست. در این مرحله، مجالس گسترده‌تر شد و امام صادق علیه السلام افراد دیگری را نیز به محفل عزا دعوت کرده و از شعرا می‌خواستند برای ایشان روضه بخوانند. برای سه شاعر مجزا و در سه مورد نقل شده است که آن حضرت فرمودند: «أَنْشِدْنِی فِی اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَم» شعری در مرثیه امام حسین علیه السلام برایم بخوان. در یکی از این روایات، راوی چنین نقل کرده است: « قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا أَبَا هَارُونَ أَنْشِدْنِی فِی اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَأَنْشَدْتُهُ قَالَ فَقَالَ لِی أَنْشِدْنِی کَمَا یُنْشِدُونَ یَعْنِی بِالرِّقَّةِ » امام صادق علیه السّلام به من فرمود: اى ابو هارون، براى من در مرثیه حسین علیه السّلام شعر بخوان. من شروع به خواندن کردم. فرمود: آن گونه که براى خود مى‌خوانید، یعنى به صورت رقت‌آور بخوان. لذا می‌بینیم که امام صادق علیه السلام از آن شاعر می‌خواهند که لحن خود را تغییر دهد و در واقع، آن حضرت درحال تربیت مداح هستند. جالب است که در یک مورد، صدای شیون زنان پس از شنیدن روضه از پشت پرده بلند شد و سربازان به همین خاطر، درِ خانه را زدند و از ماجرا جویا شدند. امام صادق علیه السلام نیز آنان را به نحوی دست به سر کردند. هم حساسیت عجیب عوامل خلافت و هم، نوع پاسخ امام صادق علیه السلام به آنان، نشان دهنده سیاسی بودن روضه‌های اهل بیت علیهم‌السلام و انتقال نکات سیاسی در آن روضه‌ها است.

امام رضا به واسطه روضه، مهم ترین نکات سیاسی را صریح بیان می‌کرد

کاظمی ادامه داد: کارکرد سیاسی هیأت در دوران امام رضا علیه‌السلام به خوبی خود را نشان می‌دهد و می‌توان این دوران را مرحله بعدی شکل‌گیری هیأت دانست. وجه تمایز این مرحله آن بود که امام رضا علیه‌السلام به واسطه روضه، مهم‌ترین نکات سیاسی را به صورت صریح بیان کرده و به نوعی، خفقان حاکم تا آن زمان را شکستند. دعبل خزاعی نزد آن حضرت آمده و شعری را به صورت عمومی خواند که محتوای روضه داشت. اما در ضمن این شعر حزن انگیز، صریح‌ترین انتقادات را نسبت به اصحاب سقیفه و جریان خلافت بیان نمود و در انتها، از امام رضا علیه‌السلام صله دریافت کرده و توسط آن حضرت، تشویق شد. این در حالی است که چه بسا امام رضا علیه‌السلام در شرایطی غیر از روضه و مجلس عزاداری، نمی‌توانستند از ظلم سقیفه بگویند.

هیأت همواره بستری برای فعالیت‌های مهم انقلابی بوده است

وی افزود: هیأت در طول تاریخ سیاسی نشد، بلکه از ابتدا توسط ائمه اطهار علیهم‌السلام سیاسی تأسیس شد و در واقع، آن حضرات دشوارترین و حساس‌ترین مسائل سیاسی را در روضه بیان می‌فرمودند. به تعبیر امروزی، یک آمیختگی بین هنر و رسانه بود که اولاً به دل می‌نشست و ثانیاً، چندان توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام قابل رهگیری سیاسی نبود. اما چنانچه بخواهیم نسبت هیأت و سیاست را در تاریخ معاصر بررسی نماییم، باید بگوییم هیأت همواره بستری برای فعالیت‌های مهم انقلابی محسوب شده است. لذا در طول تاریخ، هرگاه شیعه حکومت را به دست گرفته است، روضه قوت گرفته و هرگاه غیرشیعه حکومت یافته است، روضه یکی از محل‌های جدی دعوا بوده است!

سه کارکرد اصلی هیأت در عرصه سیاسی

وی نقش بسیج کنندگی برای فعالیت‌های سیاسی، محلی برای برگزاری منظم تجمعات سیاسی و در نهایت، استمرار انتقال شفاهی اعتقادات و فرهنگ سیاسی را سه کارکرد اصلی هیأت در عرصه سیاسی برشمرده و ابراز داشت: چه در مشروطه و چه در زمان انقلاب اسلامی، هر موقع می‌خواستند تجمعی را رقم بزنند، از خاصیت تهییج عواطف در هیأت و مجالس روضه استفاده می‌کردند. همچنین، هیأت بستری فراهم می‌سازد تا بتوان به طور منظم، افراد را گرد هم آورد. به همین جهت است که فرمود: «مَنْ بَکَى وَ أَبْکَى» کسی که بگرید و بگریاند. بنابراین اهل بیت علیهم‌السلام، روضه را از ابتدا دسته جمعی تأسیس کردند. در صورتی که یک جریان سیاسی مگر چند مرتبه می‌تواند افراد را جمع کند و در هر مرتبه، چند نفر را گرد هم می‌آورد؟ اما درباره کارکرد سوم نیز باید گفت، هیأت‌ها و روضه‌ها می‌توانند نوعی پیوستگی بین نسلی ایجاد کنند و همین استمرار انتقال مفاهیم، ارزش‌ها و باورهاست که می‌تواند مکتب بسازد. دلیل حفظ مکتب تشیع در طول تاریخ، پیوستگی نسلی آن است که در روضه‌ها شکل گرفته است.

کاظمی در انتهای سخنان خود، با ذکر برخی از مهم ترین ثمرات سیاسی هیأت‌ها، مانند ایجاد و تقویت روحیه انقلابی، استکبارستیزی و حمایت از مستضعفین، مسئله ولایت‌پذیری و بی‌تفاوت نبودن نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی، به جریان فلسطین اشاره کرده و بیان داشت: از جمله نتایج و ثمرات برگزاری هیأت و روضه، افزایش روحیه سلحشوری و علاقه به ایستادگی مقابل ظالم است؛ لذا امروز مسئله فلسطین و غزه بسیار اهمیت یافته و قشر مذهبی و هیأتی ما را شدیدا به واکنش وا می‌دارد.

نخستین همایش علمی هیأت و آئین‌های مذهبی ۲۵ و ۲۶ بهمن‌ماه به همت مرکز تخصصی احیاء امر دانشگاه امام صادق(ع) و اندیشکده هیأت سازمان هیأت و تشکل‌های دینی برگزار می‌شود.

پایان پیام/