مدیرعامل بهشت زهرا: قرار نیست گلزار شهدای تهران را یکسان‌سازی کنیم
مدیرعامل سازمان بهشت زهرا می‌گوید: در یک سال گذشته یک بلوک از قطعه ۵۰ گلزار شهدای تهران را مرمت و بهسازی کردیم. این کار «یکسان‌سازی» نیست؛ بلکه «مرمت و بهسازی» نام دارد که بدون تغییر شکل کلی قبور و حذف آثار شهدا، وضع موجود گلزار بهتر شده است.
به گزارش خبرنگار حوزه حماسه و مقاومت خبرگزاری فارس، در ۲۰ سال گذشته، ۲ بار و در ۲ قطعه متفاوت گلزار شهدای تهران کلنگ تعمیرات خورده شد؛ یک بار با عنوان «یکسان‌سازی» مزار و بار دیگر با عنوان «بهسازی» قبور شهدا. بار اول آن که طرح یکسان‌سازی سال ۱۳۸۶ و در قطعه ۴۴ اتفاق افتاد، نارضایتی‌های زیادی را از طرف خانواده شهدا به دنبال داشت و پس از آن نیز این طرح در استان‌ها مختلف پیاده شد. اما بار دوم، طرح «بهسازی» قبور شهدا بود که سال گذشته در قطعه ۵۰ بهشت زهرای تهران انجام شد. طرح بهسازی برخلاف یکسان‌سازی رضایت خانواده‌های شهدا را به دنبال داشت و بدون حاشیه و سروصدا کار خود را پیش برد.
پس از گزارش دوشنبه فارس با عنوان «آیا طرح یکسان‌سازی مزار شهدا باز هم صدای خانواده آن‌ها را در می‌آورد؟» حالا درباره «بهسازی» قبور شهدا با محمدجواد تاجیک، مدیرعامل سازمان بهشت زهرای تهران به گفت‌وگو نشستیم تا به سئوالات باقی‌مانده آن گزارش پاسخ دهد؛ اینکه یکسان‌سازی با بهسازی چه فرقی دارد؟ و طرح جدیدی که کمیسیون تلفیق، مجوز آن را صادر کرده و قرار است با رضایت خانواده‌های معظم شهدا انجام شود، چیست؟
محمدجواد تاجیک، مدیرعامل سازمان بهشت زهرای تهران
بزرگ‌ترین گلزار شهدای جهان
اوضاع گلزارهای شهدا در حال حاضر چگونه است؟
گلزار شهدای بهشت زهرا سلام الله علیها، به عنوان بزرگ‌ترین گلزار شهدای جهان با بیش از ۳۰ هزار مزار شهید از دوران انقلاب تاکنون و وجود زائرانی از اقشار و نقاط مختلف کشور و حتی سایر ملیت‌ها، با چالش‌های زیادی روبرو است. این چالش‌ها در موضوعات زیرساختی، کالبدی و محتوایی مطرح هستند. ما نگرانیم فرسودگی‌ها، رسیدگی نکردن‌ها و معضلات گلزار، با گذر زمان باعث از بین رفتن و تحلیل این ظرفیت معنوی شود.
مگر چه مشکلاتی در گلزار وجود دارد؟
فضای فعلی گلزار شهدای تهران، فضایی فرسوده بوده و نیازهایی در آن وجود دارد. برخی نقاط گلزار دارای فضایی ناایمن و فاقد روشنایی کافی و فضای سبزِ به روز است. مثلاً از گذشته بالای سر مزارهای شهدا باغچه‌هایی درست کرده‌ایم که عموم این باغچه‌ها به خاطر رسیدگی نکردن و ضعف زیرساخت لازم برای آبیاری، خشک شده‌اند. مسیرهای داخلی قطعات نیز به خاطر ناهمگون بودن، موقع باریدن برف و باران، مخاطراتی را برای زائران و خانواده‌های شهدا ایجاد می‌کند. سایبان‌هایی هم روی قطعات گلزار شهدا توسط مردم و خانواده‌ها نصب شده که عموماً فرسوده و ناایمن شده و بعضاً با طوفان شدید می‌افتند و برای زائران خطرآفرین می‌شوند.
وضعیت گلزار شهدای تهران در شأن شهدا نیست
حجله‌های شهدا نیز دچار فرسودگی شده‌اند. بعضی از شیشه‌ها یا قفل آن‌ها شکسته یا به آن‌ها دستبرد زده شده است. وضعیت موجود، وضعیتی است که در شأن بیش از ۳۰ هزار شهیدی که در بهشت زهرای تهران آرمیده‌اند نیست؛ به همین دلیل شهرداری تهران مطالعه و طراحی برای مرمت و بهینه‌سازی ظرفیت‌های گلزار را آغاز کرده و با هماهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران، طرح بهسازی گلزار شهدا را با حفظ عناصر هویتی شامل سنگ مزار و حجله‌ها در دستور کار سازمان بهشت زهرا قرار داد.
بهسازی یعنی بدون اینکه شکل کلی قبور را خراب و آثار شهدا را حذف کنیم، وضع موجود گلزار شهدا را بهتر کنیم
پس قصد دارید گلزارهای شهدا را ساماندهی کنید؟
خیر! در حال حاضر طرحی به نام «ساماندهی» با تعریف و پیشینه منفی آن نداریم. در آیین‌نامه اجرایی قانون جامع ایثارگران، وظیفه‌ای با عنوان «حفظ، نگهداری و مرمت مستمر گلزارهای شهدا» به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها محول شده است. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال گذشته نامه‌ای به شهردار تهران و رئیس بنیاد شهید ابلاغ و تأکید کرد طبق دستور رئیس جمهور می‌بایست به گلزار شهدای بهشت زهرای تهران رسیدگی شود؛ بر همین اساس و طبق توافق شهرداری تهران و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران، سازمان بهشت زهرا مأمور طرح بهسازی گلزار شهدا شد.
در بهسازی، آثار شهدا حذف نمی‌شود
در یک سال گذشته یک بلوک از قطعه ۵۰ را به صورت نمونه مرمت و بهسازی کردیم در عمل با رعایت اصل حفظ قبور، حجله و کتیبه شهدا فضایی مناسبی برای زیارت و تردد فراهم کردیم. اما اسم و روش این کار این کار نه ساماندهی است و نه یکسان‌سازی؛ بلکه «مرمت و بهسازی» نام دارد. بهسازی یعنی بدون اینکه شکل کلی قبور را خراب و آثار شهدا را حذف کنیم، وضع موجود گلزار شهدا را بهتر کنیم.
بهسازی قطعه ۵۰ گلزار شهدای تهران
با این تفاسیر، تفاوت «بهسازی» و «یکسان‌سازی» چیست؟
از گذشته سابقه‌ای با عنوان «ساماندهی و یکسان سازی قبور شهدا» وجود دارد که آسیب‌هایی داشته و در دهه ۹۰ مورد اعتراض خانواده‌های شهدا واقع شده. نهایتاً هم رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۷، به گلزار آمدند واشاره کردند که کار یکسان‌سازی کار غلطی است و نباید انجام شود و این آثار و نمادهای شهدا به همین شکلی که هستند باید حفظ شوند.
در یکسان‌سازی، ساختار اصلی به هم می‌ریخت
در طرح یکسان‌سازی و ساماندهی، ساختار اصلی را به هم می‌زدند. در یکسان‌سازی تمام آثار شهدا، یعنی سنگ قبرها، کتیبه‌ها و ویترین بالای سر شهدا را برداشته و به جای آن طرحی با سنگ مرمر یک شکل و یک دست روی قبور پیاده می‌کردند. نمونه آن را در قطعه ۴۴ بهشت زهرا و در گلزارهای شهدای برخی از شهرهای دیگر می‌توانید ببینید. در این مکان‌ها حالت طبیعی گلزارها که اندازه، شکل و سبک سنگ مزار و شعر و محتوای آن طبق سلیقه و طراحی خود خانواده شهدا کار شده بود از بین می‌رفت. همچنین حجله‌هایی آلومینیومی که خانواده‌ها بالای سر قبور فرزندانشان نصب کرده و داخل آن عکس یا وسایل شهید را می‌گذاشتند از بین رفته و به جای آن سنگ‌ها و نمادهای یک شکل و یک دست نصب می‌شد. این طرح تحت هر عنوانی که پیش می‌رفت، مورد رضایت رهبر انقلاب و خانواده‌های شهدا قرار نگرفته است.
قطعه ۴۴ بهشت زهرای تهران که یکسان‌سازی شده
آثار شهدا را حفظ می‌کنیم
اما اصول کاری که ما بر اساس مصوبات انجام گرفته و با هماهنگی بنیاد شهید انجام می‌دهیم، این است که آثار شهدا شامل سنگ مزار، حجله و کتیبه‌ها به عنوان میراث هویتی، فرهنگی و معنوی را ـ که باید برای آیندگان ودیعه گذاشته شود ـ حفظ کنیم. ما صرفاً به پیرامون این مزارهای شهدا می‌پردازیم و خرابی‌ها، فرسودگی‌ها و ناهمگونی‌هایی را که موجب خطر شده یا ظاهر نامناسبی را درست می‌کند، مرمت می‌کنیم. ما آثار را حفظ و اصلاحیات را پیرامون مزار شهدا انجام می‌دهیم تا فضا برای عبور و مرور بهتر و زیارت خانواده‌ها در ساعت مختلف شبانه‌روز فراهم شود. مطالعات انجام شده به ما دیکته می‌کند نشانه‌های هویتی را حفظ کرده و از شکل کلی معماری آن جا در بهسازی تبعیت کنیم.
چه کارهایی قرار است در طرح «بهسازی» انجام شود؟
گروهی متخصص را به کارگیری کرده‌ایم تا حجله‌ها را با رضایت خانواده‌ها و بدون اینکه آن را تغییر دهند، مرمت کرده و دوباره به شکل گذشته احیا کنند
کف قطعات و محل تردد مردم را مرمت می‌کنیم. از طرفی بعضی از قطعات سایبان دارند و بعضی ندارند، آن‌هایی هم که دارند ناهمسان و بعضاً ناایمن هستند. سقف در عموم قطعات بجز قطعه ۵۳ یک تکه و کامل نیست و قابلیت نصب وسایل روشنایی هم بر آن‌ها وجود ندارد.
عدم یکپارچگی سقف‌ها در بلوک‌های بهسازی نشده
خانواده‌های شهدا شب‌ها نمی‌توانند از فضای گلزار استفاده کنند. همچنین برای برگزاری مراسم‌هایی مثل مراسمات شب‌های قدر که شب‌ها در گلزارهای شهدا انجام می‌شود روشنایی مطلوبی وجود ندارد.
تاریکی شب در قطعه ۴۴ گلزار شهدا که عملیات یکسان‌سازی بر آن اجرا شده
با رضایت خانواده‌های شهدا حجله‌ها را مرمت می‌کنیم
بعضی از خانواده‌ها خودشان به سایبان‌ها لامپ وصل کرده‌اند که ایمنی پایینی دارد. با بهسازی و طراحی سایبان‌ها در قطعات گلزار و نصب وسایل روشنایی مناسب روی آن‌ها، این مشکلات برطرف می‌شوند. فضای سبز پیرامون مزار شهدا نیز احیا شده و توسعه داده می‌شوند.
کار دیگری که انجام می‌دهیم در مورد حجله‌های بالای سر مزار شهدا است. این حجله‌ها را نه تنها بر نمی‌داریم، بلکه طبق توافقی که با بنیاد شهید کرده‌ایم، یک گروه تخصصی بکارگیری کرده‌ایم تا حجله‌های تخریب شده و آسیب دیده را با رضایت خانواده‌ها و بدون اینکه آن‌ها را تغییر دهیم، مرمت کرده و دوباره به شکل گذشته احیا کنیم.
وقتی میراث فرهنگی مکانی را می خواهند احیا و مرمت کنند، برای آن اصولی دارند و شکل و ساختارش را حفظ می‌کنند.
حجله‌های آلومینیومی شهدا بالای سر مزارهایشان
تأکید می‌کنم که هیچ تخریب، تغییر و تعویضی در قبور و حجله‌ها داده نمی‌شود و تنها پیرامون آن‌ها را مرمت می‌کنیم.
اگر خانواده‌ای قصد تغییر این آثار هویتی را داشته باشند، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
متأسفانه در سال‌های گذشته به دلیل ضعف قوانین و نظارت، آثار هویتی و میراثی بیش از ۳ هزار شهید توسط خانواده‌های آن‌ها حذف شده و به جای آن از نمادهای جدید استفاده شده است.
اگر خانواده‌ای بخواهد نسبت به تعویض سنگ مزار قدیمی اقدام کند و سنگ مزار جدید نصب کند، یا مثلاً بخواهد حجله را بردارد و به جای آن کتیبه بگذارد، ما ضمن اینکه دغدغه خانواده را در نظر می‌گیریم، با آن‌ها صحبت می‌کنیم و خواهش می‌کنیم که این کار را انجام ندهند. به آن‌ها می‌گوییم که هر کاری برای مرمت لازم است، ما برایشان انجام می‌دهیم و از آن‌ها خواهش می‌کنیم که آثار هویتی شهید را حذف و تعویض نکنند؛ چرا که معتقدیم این شهدا متعلق به همه مردم و نسل‌های آینده هستند و می‌خواهیم از این آثار صیانت کنیم که سالیان سال کارکرد فرهنگی خود را داشته باشند.
نقش سازمان بهشت زهرا در طرح مرمت و بهسازی چیست؟
مجری اصلی این کار و هر توافقی که بین شهرداری تهران و بنیاد شهید صورت گرفته، سازمان بهشت‌زهراست و برای اجرای این کار از بودجه بهشت‌زهرا و شهرداری تهران استفاده می‌شود. این پروژه بر اساس مطالعات و طراحی صورت گرفته توسط شرکت مشاور، قطعه به قطعه جلو می‌رود و طراحی بخش‌های مختلف این کار مثل جنس سنگ‌ها، شمایل فضای سبز، شکل سایبان‌ها و ... را انجام داده می‌شود.
با توجه به اینکه سنگ مزارها عوض نمی‌شوند، دقیقاً چه اتفاقی پیرامون مزارها قرار هست بیفتد؟
وقتی در قطعات شهدا تردد می‌کنید متوجه می‌شوید فضای پیرامونی مزارها، سطح، شکل و جنس متفاوتی دارند. یک جا بین قبور سنگ شده، یک جا کاشی، یک جا سیمانی باقی مانده و جایی دیگر موزائیک شده؛ این‌ها بعضاً پستی، بلندی و حفره ایجاد کرده‌اند و موجب مشکلاتی می‌شوند. ضمن اینکه همین‌ها هم دچار فرسودگی و خرابی شده‌اند. برای مثال وقتی باران می‌آید آب در برخی قسمت‌ها جمع می‌شود و مردم اذیت می‌شوند. همچنین برخی افراد کم‌توان در این پستی بلندی‌ها اذیت می‌شوند. برای شست‌وشوی قطعات و جارو کردن نیز مشکل داریم و به دلیل ناهمگون بودن زمین، آب و نیروی بیشتری صرف می‌شود. همچنین زمان بارش برف، بعضی از این سطوح لغزنده شده و برای زائران و خانواده‌ها خطرناک می‌شوند.
در سال‌های گذشته آثار میراثی و هویتی مزار بیش از ۳ هزار شهید توسط خانواده‌های آن‌ها حذف شده و به جای آن از نمادهای جدید استفاده شده است
به همین دلیل بنا است فضای پیرامون مزارها با سنگ‌هایی مخصوص، مانند آن چه در قطعه ۵۰ کار شده، پوشانده شوند. این سنگ‌ها، سنگی ساده و معمولی طوسی‌رنگ هستند که با طراحی معماری آن جا نیز هماهنگند. همچنین به دلیل طراحی خاصشان، در مواقع برف و باران لغزنده نمی‌شوند.
آبیاری گیاهان بدون حضور مستمر خانواده‌ها
در طرح بهسازی با نصب سنگ‌های مناسب در مسیرها و مابین قبور و همچنین ایجاد شیب فنی ملایم در کف زمین و هدایت پس‌آب باران و شست‌وشو به سمت باغچه‌ها، بدون حضور مستمر خانواده ها مشکلات آبیاری گیاهان اطراف مزارها برطرف خواهد شد.
در بهبود مسیرهای تردد و ایجاد شیب در کف، احتیاجی به جابجایی قبرها و تعویض سنگ قبرها نیست؟
خیر. با حفظ سنگ قبرهای فعلی، ناهمواری و پستی بلندی کف قطعات اصلاح می‌شوند.
اجرای طرح «بهسازی» بر قطعه ۵۰ گلزار شهدای تهران
شبکه برق و سیستم صوتی واحد در گلزار شهدای تهران
برای بهبود کیفیت مراسماتی که در گلزار شهدای تهران برگزار می‌شود هم برنامه‌ای دارید؟
یکی از مشکلاتی که در برگزاری مراسمات گلزار وجود دارد و بر کیفیت مراسم تأثیر مستقیم می‌گذارد، موضوع سیستم صوت است. در طراحی صورت گرفته، شبکه صوت پیشرفته به ۲ شکل متمرکز و نقطه‌ای پیش‌بینی شده است. به این صورت هم برای مراسمات عمومی و متمرکز و هم برای برنامه‌هایی که در نقاط مختلف گلزار برگزار می‌شود صوت ایده‌آل به صورت عادلانه در اختیار خانواده شهدا و مجموعه‌ها قرار می‌گیرد.
برگزاری مراسمات مذهبی در قطعات مختلف گلزار شهدای تهران
چه مشکلات دیگری در گلزار شهدا وجود دارد که در طرح بهسازی به آن رسیدگی می‌شود؟
یکی از اجزای طرح بهسازی، توسعه‌ی زیرساخت‌های گلزار است. مثلاً شبکه فیبر نوری به داخل گلزار شهدا وارد نشده و ما برای پوشش زنده تلوزیونی برخی برنامه‌ها از داخل قطعات مشکل داریم. توسعه شبکه فیبرنوری این امکان را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد تا از این شرایط برای افزایش پوشش زنده مراسم‌ها برای تبلیغ فرهنگ و سیره شهدا استفاده کنند.
خانواده شهید نسبت به سنگ مزار مالکیت دارد. دست زدن به آن سنگ به معنای تخریب و تعویضش، بدون اجازه خانواده‌ها کاری غیر شرعی و غیر قانونی است
مورد دیگر شبکه نظارت تصویری است. با توسعه شبکه فیبرنوری، سیستم نظارت تصویری گلزار برای بالا بردن امنیت فضای آن تشکیل می‌شود؛ چرا که وظیفه حفاظت از قبور و اجزای هویتی گلزار بر عهده ماست.
رضایت خانواده‌های شهدا برای این طرح به چه صورت اخذ می‌شود؟
خانواده شهدا برای سنگ مزار، حجله و کتیبه شهدا هزینه کرده و نسبت به آن مالکیت دارند. طبیعتاً دست زدن به این نمادها به معنای تخریب و تعویض آن‌ها بدون اخذ رضایت خانواده شهید، کاری غیرشرعی و غیر قانونی بوده و باید برای انجام آن از خانواده‌ها اجازه گرفته شود.
اما با وجود اینکه ما در پروژه بهسازی هیچ گونه دخل و تصرفی در این نمادها و آثار نداریم، رضایت عمومی خانواده‌ها را درباره این کار اخذ می‌کنیم؛ یعنی ما با خانواده‌های شهدا صحبت می‌کنیم و ملاحظاتشان را برای بهسازی و مرمت در نظر می‌گیریم. از وقتی هم که بهسازی قطعه ۵۰ را شروع کردیم، ابتدا با هماهنگی بنیاد شهید خانواده‌های شهدای نقطه اول بهسازی را گرد هم آورده، با آن‌ها صحبت کردیم و به سؤالاتشان پاسخ دادیم و پس از اعلام موافقت ایشان، رضایت‌نامه کتبی نیز از آن‌ها گرفتیم.
وظیفه اخذ رضایت خانواده‌ها بر عهده کدام نهاد است؟
طبیعتاً موضوع خانواده‌ها به بنیاد شهید مربوط می‌شود و طبق توافقاتی که با بنیاد شهید انجام دادیم، کار اخذ رضایت خانواده‌ها را با کمک بنیاد شهید تهران جلو می‌بریم.
یک سال دیگر بهسازی گلزار شهدای تهران به پایان می‌رسد
طرح بهسازی و مرمت گلزار شهدای بهشت زهرای تهران از چه زمانی آغاز شده و کی به پایان می‌رسد؟
این طرح از بهمن‌ماه سال گذشته شروع شد و ما یک بلوک را در قطعه ۵۰ به صورت نمونه مرمت و بهسازی کردیم. رهبر معظم انقلاب هم از آن قطعه بازدید کردند و فرمودند که کار خوبی انجام شده است. سپس توصیه کردند «آثار شهدا را حفظ کنید؛ البته تا جایی که من دیدم این آثار حفظ شده است.»
مقام معظم رهبری در گلزار شهدای تهران
بعد از آن ادامه بهسازی بلوک‌های قطعه ۵۰ را انجام دادیم و پروژه کف‌سازی این قطعه تا ماه آینده به اتمام می‌رسد. تا یک سال دیگر نیز بهسازی کل قطعات شهدا را با رضایت عمومی خانواده‌های آن‌ها به پایان می‌رسانیم.
ورود شورای انقلاب فرهنگی به موضوع گلزارهای شهدا، تضمین عدم اجرای یکسان‌سازی قبور است
به نظر شما دلیل پافشاری بعضی از مسئولین بر موضوع یکسان‌سازی قبور شهدا در تهران و دیگر استان‌ها چیست؟
به نظر من، این افراد درک درستی از موضوع تأثیر فرهنگی شهید، آثار شهید و میراث هویتی شهید که می‌تواند اثرات ماندگاری بر فضای فرهنگی کشور و نسل آینده بگذارد ندارند.
قبور یکسان شده گلزار شهدای وادی رحمت تبریز
شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به موضوع ورود کند
چه تضمینی وجود دارد که این فشار باز هم اتفاق نیفتد؟
ما در این موضوع یک ضعف سیاست‌گزاری در کشور داریم. متأسفانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های گذشته به این موضوع فرهنگی نپرداخته است. البته تا جایی که بنده خبر دارم در دوره جدید قصد نقش آفرینی دارد.
شورا باید این کار را به صورت یک سیاست مشخص به نهاد‌های مربوطه ابلاغ کرده و بایدها و نبایدهای آن را مشخص کند تا همه رعایت کنند. این اتفاق تاکنون صورت نگرفته ولی امیدواریم به زودی شاهد تعیین تکلیف این موضوع بر اساس رهنمودهای رهبر انقلاب باشیم.
پایان پیام/