بلوغ فرهنگ و اندیشه؛ ۱۸ سالگی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

تهران- ایرنا- امروز در سفر به دنیای داستان‌ها، می‌خواهیم قصه یک سازمان را تعریف کنیم، سازمانی که روزی با هزاران امید و آرزو متولد شد و نهاد کتابخانه‌های عمومی نام گرفت و این روزها در آستانه ۱۸ سالگی است، سازمانی که هویتش با کتاب و کتابخوانی گره خورد و دغدغه اش پاسخگویی به نیاز درحال تغییر مخاطب است. به اطرافتان نگاه کنید. داستان ها شما را احاطه کرده اند. آدم های اطرافتان، زندگی کاری تان، دوستی ها، دلخوری ها، پنجره ها، اشیای روی میز کارتان و ...؛ هر یک داستانی دارد و انگار دنیا به شنیدن داستان، شیرین شده است. بعضی داستان ها کتاب می شود، ماندگار و خواندنی؛ تقدیرِ بعضی، خاک خوردن است؛ بعضی های دیگر اما میان انبوه داستان ها گم شده و هرگز شانس شنیده شدن پیدا نمی کنند. شنیده شدن، اما، راهی برای جاودانگی است. امروز در سفر به دنیای داستان ها، می خواهیم قصه یک سازمان را تعریف کنیم. سازمانی که روزی با هزاران امید و آرزو متولد شد و نهاد کتابخانه های عمومی کشور نام گرفت و این روزها در آستانه هجده سالگی است. سازمانی که هویتش با کتاب و کتابخوانی گره خورد و دغدغه اش پاسخگویی به نیاز در حال تغییر مخاطب بوده است. مخاطبی که نه تنها به واسطه تکامل نسل، بلکه به خاطر حجم دیده ها و شنیده ها، زیسته ها و نزیسته ها و حجم انبوه داستان هایی که شنیده، نگاه و نیاز متفاوتی دارد. این دغدغه ها، نهاد کتابخانه های عمومی کشور و سه هزار و ۶۶۵ میزبان (کتابخانه عمومی) آن را، بر آن داشت که در گذر زمان از مکانی برای امانت کتاب به مرکزی برای تعامل اندیشه انسانی و درمان درد جامعه تبدیل شود. حالا پای داستان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می نشینیم... حالا پای داستان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می نشینیم...حالا پای داستان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می نشینیم...۱۷ اسفندماه ۱۳۸۲ بود که قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی در مجلس شورای اسلامی تصویب و پس از تأیید شورای ‌نگهبان، نهاد کتابخانه های عمومی کشور متولد شد. نهادی که مسئولیت تأسیس، ساخت، تجهیز و بازسازی، توسعه، مدیریت، نظارت و سایر امور کتابخانه های عمومی در سراسر کشور را برعهده گرفت. بعد از گذشت ۹ ماه، تصمیم بر این شد که این سازمان نوپا، زیر نظر هیئت امنا به فعالیت خود ادامه دهد و قرار شد هیأت امنا متشکل از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس شورای عالی استان ها، معاون ذی­ربط از سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، یک عضو از کمیسیون فرهنگی، رئیس کتابخانه ملی  و پنج نفر از صاحبنظران و شخصیت های علمی و فرهنگی، باشد. نهاد کتابخانه های عمومی کشور با مدیریت دبیرکل، از سه معاونت پژوهش، برنامه ریزی و فناوری اطلاعات؛ توسعه کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی و اداری و مالی و ۴ اداره کل زیرنظر دبیرکل شامل روابط عمومی و امور بین الملل، حراست، مدیریت نظارت و ارزیابی عملکرد و عمرانی تشکیل شده و با داشتن یک اداره کل در هر استان، به مدیریت و راهبری کتابخانه های عمومی سراسر کشور می پردازد. از تولد نهاد تقریبا ۱۸ سال می گذرد و در هفت سال اخیر، نهاد عزم خود را جزم کرده که هدف «فراهم کردن امکان کتابخوانی برای تمام افراد جامعه و گسترش و ترویج کتابخوانی و ارائه بهترین خدمات به علاقه مندان کتاب و کتابخوانی» را محقق کند. در راه تحقق این هدف اصول هشت گانه ای برای خود تعریف و خود را ملزم به پایبندی به آن ها دانست. این شد که کتابخانه محوری، کتابدار محوری، ادارات استانی و شهرستانی در خدمت کتابخانه و کتابدار، دسترسی آسان کتابدار به مدیران، تلاش برای رفع دغدغه ها، حاکمیت اصول اخلاقی و قانونگرایی، پرهیز از آمار سازی و پرهیز از پرداختن به امور غیرمرتبط با کتابخانه، سرلوحه کار نهاد قرار گرفت. نهادی که یک خانواده بزرگ شده است نهادی که یک خانواده بزرگ شده استنهادی که یک خانواده بزرگ شده استامروز نهاد به خانواده بزرگی تبدیل شده و به داشتن سه هزار و ۶۶۵ کتابخانه شامل ۲ هزار و ۷۰۰ کتابخانه نهادی (کتابخانه ای که تمامی هزینه های آن اعم از پرسنلی و غیره توسط نهاد تأمین و پرداخت می شود)، ۸۶۱ کتابخانه مشارکتی (کتابخانه ای که با تأمین مکان، تجهیزات و نیروی انسانی واجد شرایط، توسط افراد، سازمان ها و مؤسّسات دولتی و غیر دولتی با مشارکت نهاد در اموری نظیر تأمین منابع کتابخانه ای، نرم افزار، تجهیزات، خدمات آموزشی کتابداری و ... تأسیس و اداره می شود) و ۲۷ کتابخانه مستقل (کتابخانه ای که با هزینه مؤسّس ایجاد، تجهیز، راه اندازی و با مسئولیّت کامل وی یا مسئولیّت مشترک مؤسّس و مدیر مسئول اداره و خدمات آن ها به صورت عمومی ارائه می شود)، بیش از هفت هزار و ۵۰۰ نیروی انسانی که بیش از نیمی از آن ها متخصص رشته علم اطلاعات و دانش شناسی هستند، می بالد. برنامه ریزی برای ایجاد کتابخانه های جدید در زمره وظایف نهاد است و بر اساس قانون این سازمان، مرجع اصلی ارائه‌کنندۀ مجوز فعالیت تمامی کتابخانه‌های عمومی در کشور است. علاوه بر این، مرجع ارائۀ مجوز فعالیت کتابخانه‌های خودگردان و سالن‌های مطالعه عمومی نیز نهاد است. تلاش برای راه‌اندازی کتابخانه‌های مرکزی استان، کتابخانه‌های مرکزی شهرستان و استاندارد، کتابخانه‌های شهری و روستایی و همچنین کتابخانه‌های سیار از مهم‌ترین اقدامات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور طی سال‌های اخیر بوده است. این است که در حال حاضر ده استان یزد، خراسان رضوی، ایلام، آذربایجان شرقی، خراسان شمالی، مرکزی، کرمان، اردبیل، آذربایجان غربی و کردستان دارای کتابخانه مرکزی هستند و تعداد کتابخانه های سیار سراسر کشور که خدمت رسانی به روستاها را بر عهده دارند، به عدد ۳۳ رسیده است. تبدیل تهدید کرونا به فرصت کتابخوانی تبدیل تهدید کرونا به فرصت کتابخوانیتبدیل تهدید کرونا به فرصت کتابخوانیشاید از میان اقدامات متنوع در حال انجام، آنچه نهاد کتابخانه های عمومی کشور را از سایر متولیان حوزه کتاب و کتابخوانی متمایز می کند، فعالیت های ترویجی در راستای فراگیر کردن و نهادینه سازی فرهنگ مطالعه و فعالیت های اجتماعی است. فعالیت های نهاد برای ترویج فرهنگ کتابخوانی در میان اقشار مختلف جامعه در قالب جشنواره ها، پویش ها و برنامه های مناسبتی در حال انجام است و قطعا جشنواره کتابخوانی رضوی، جشنواره خاطره نویسی، جشنواره قصه گویی و... به گوش شما آشنا است. با این حال آنچه کتابخانه های عمومی را کاربر پسند کرده، توجه این مراکز به ارتقای سطح کیفیت زندگی فرد فرد اعضای جامعه است. برگزاری کارگاه های آموزشی با هدف توانمندسازی و مهارت افزایی در حوزه هایی چون کارآفرینی، زبان های خارجی، سوادآموزی، ارتباطات اجتماعی، آموزش تفکر فلسفی به کودکان، طب ایرانی و ... از اقدامات محبوب نهاد در بین کاربران بوده است. همچنین نهاد کتابخانه های عمومی کشور در این سال ها سعی کرده نقش اجتماعی خود را به خوبی ایفا کند و این شد که هنگام وقوع زلزله، سیل، شیوع کرونا و ... نیروهای آماده خدمت این سازمان آستین بالا زدند تا با تهیه مایحتاج مورد نیاز مردم، سرگرم کردن کودکان، جمع آوری کمک های مردمی و... مرهمی بر آلام هم وطنان خود باشند. برگزاری سه دوره «مدرسه جهادی خواندن» در منطقه بشاگرد با هدف پرداختن به مقوله «خواندن» در کتابخانه‌های عمومی مناطق کمتر برخوردار کشور، از دیگر برنامه های اثرگذار نهاد بود. برای برگزاری این دوره، جمعی از کارشناسان نهاد در منطقه بشاگرد حضور پیدا کردند و پس از نیازسنجی، با همکاری برخی چهره‌های حوزه فرهنگ، سرفصل‌هایی برای برگزاری این دوره تدوین شد. بعد هم که کرونا آمد و کتابخانه ها تعطیل، اما کتابداری در فضای مجازی استمرار پیدا کرد و کارگروه فضای مجازی نهاد، با هدف تبدیل تهدید کرونا به فرصت کتابخوانی تشکیل شد. کمی بعدتر، شبکه مجازی کتابداران و کتابخوانان پا گرفت. یکی از اولین اقدامات این کارگروه، راه اندازی «مدرسه دانایی» برای پرکردن اوقات خانه‌نشینی و مهارت‌افزایی مردم در شرایط بحران کرونا بود. در شرایط کنونی و با توجه به استقبال مخاطب، این برنامه ها امروز هم با تنوع بیشتری در فضای مجازی دنبال می شود. همانطور که پیش تر گفتیم، لازمه حیات و بقای کتابخانه های عمومی، رصد نیازهای جامعه و پاسخگویی به آن ها بود، به همین منظور تعریف و به‌روزرسانی روش‌ها، رویه‌ها و فرایندهای عملیاتی و خدماتی، در دستور کار این سازمان قرار گرفت و حاصل آن طراحی خدماتی سود رسان به مخاطب همچون دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی علمی، تحویل کتاب درب منازل و خدمات کوله کتاب بوده است. در حال حاضر ۶۰ بخش نابینایان، ۱۹ بخش ناشنوایان و ۲ هزار و ۶۳۵ بخش کودک در کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور فعال است. ماجرای نهاد، کتابخانه های عمومی اش و کاربرانی که می توانند هر روز کتابخوان تر از گذشته باشند، به اینجا ختم نمی شود. حالا نهاد در هجدهمین سالروز تأسیس خود، با نیرو و نشاط مدیران و کتابداران جوان، تلاش می کند از طریق ارائه خدمات نوین برای افراد جامعه، طرحی نو دراندازد.