عبور «اپرای عاشورا» از هزارتوی سوءتفاهم/ به گنجینه‌ها عارف نیستیم

اپرای عروسکی «عاشورا» به کارگردانی بهروز غریب‌پور از جمله آثار موفق ۴ دهه گذشته تئاتر ایران است که غریب‌پور بر اساس دغدغه و توجهی که نسبت به تعزیه داشته، آن را تولید و اجرا کرده است. خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب. خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛خبرگزاری مهرشاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم. از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها در سال ۱۴۰۱ هم ادامه می‌یابند. در چهل و هشتمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ اپرای عروسکی «عاشورا» به کارگردانی بهروز غریب‌پور رفته‌ایم. تعزیه نامی آشنا برای تمامی هنردوستان و حتی اقشار مختلف مردم است؛ هنری که قدمتی طولانی دارد و به دلیل پرداختن به مفاهیم دینی، معنوی و عاشورایی ارتباطی تأثیرگذار با مخاطبان خود برقرار کرده است. بهروز غریب‌پور از چهره‌های شناخته شده عرصه تئاتر ایران است که با دغدغه‌مندی به ادبیات و شعر ایرانی و همچنین تعزیه تولیدات جدیدی را در عرصه تئاتر ایران در کارنامه کاری خود به ثبت رساند که در عرصه بین‌المللی نیز بسیار موفق بوده و هستند. غریب‌پور که سرپرستی گروه تئاتر «آران» را عهده‌دار است دست به تولید اپراهای عروسکی در ایران زد؛ اتفاقی که پیش از آن در تئاتر ایران تجربه نشده بود و تولید آن تنها در اختیار کشورهای اروپایی بود. دغدغه‌مندیآرانیکی از این آثار نمایشی، اپرای عروسکی «عاشورا» با آهنگسازی بهزاد عبدی بود که در سال ۱۳۸۷ ساخته و اجرا شد و گروه تئاتر «آران» این اثر را در کشورهای اروپایی نیز به صحنه برد و مورد استقبال مخاطبان کشورهای دیگر نیز قرار گرفت. این اثر طی سال‌های گذشته و در ایام ماه محرم و صفر در تالار فردوسی بنیاد فرهنگی و هنری رودکی اجرا می‌شد و در ماه محرم سال جاری نیز با شیوه‌ای متفاوت در تالار وحدت روی صحنه رفت. آراناثرصفرغریب‌پور در گفتگویی با خبرنگار مهر که پیش‌تر انجام شده بود، درباره تولید و اجرای اپرای عروسکی «عاشورا»، توضیح داد: هر سال ماه محرم فرصت تازه‌ای برای من است که مردم را یاد تعزیه، اهمیت هنر تعزیه و اهمیت انتخاب این شیوه از اجرا آشنا بیاندازم و بستر تئاتر ملی را برای‌شان روشن کنم. من عادت کرده‌ام که کار متفاوت انجام دهم چون از تکرار و تقلید بیزارم و می‌دانستم که اجرای اپرای «عاشورا» یک دادگاه بزرگ و همه جانبه علیه من خواهد بود و از راست‌راست تا چپ‌چپ علیه من خواهند شد! مضاف بر این ممکن بود معتقدین به عاشورا و اهل تشیع بیشترین هجمه را نسبت به این اثر داشته باشند، زیرا این سوال برایشان مطرح می‌شد که چگونه اولیا را در هیبت عروسک روی صحنه خواهیم برد؟ آیا این وهن و توهین به ساحت ائمه نیست؟ آیا واقعه‌ای به عظمت عاشورا تنزل مقام پیدا نمی‌کند؟ آیا قرار است اثری برای کودکان تولید شود تا آنها به تراژدی عاشورا بخندند؟ خبرنگار مهراجراوهنوی تصریح کرد: من برای تولید اپرای «عاشورا» سفارشی نگرفتم و دولت به من نگفت که بهروز غریب‌پور، برو با طیب خاطر اپرای «عاشورا» را تولید کن و من از تو حمایت کامل می‌کنم. مطلقاً سفارشی برای تولید این اثر وجود نداشت. سابقه همت من برای به صحنه بردن اپرای «عاشورا» مستنداتی دارد که به آن اشاره می‌کنم. در سال ۱۳۵۸ ما پوستری را در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که مدیر مرکز تئاتر عروسکی آن بودم چاپ کردیم که در آن برنامه‌های آینده ما اعلام شده بود. در آن پوستر که الان در اسناد کانون وجود دارد، یکی از عناوین برنامه‌ها اجرای نمایش «عاشورا» به شیوه سایه‌ای است. در سال ۱۳۵۲ هم نمایشی مدرن با استفاده از تمام موسیقی‌های عاشورا و تعزیه نوشتم و قصدم ارائه آن به جشن هنر شیراز برای اجرا بود که این اتفاق نیفتاد و نمایش نیز اجرا نشد. طیبهمتکانوناین کارگردان با سابقه تئاتر ایران ادامه داد: کار کردن من روی مضمون عاشورا و کربلا و کار کردن روی ساختار تعزیه، سابقه دیرینه دارد. در بروشور اپرای عروسکی «مکبث» که دومین اپرای عروسکی گروه تئاتر «آران» است نیز پیش‌بینی کرده بودم که بعد از «مکبث» اگر امکانی وجود داشته باشد باید به سراغ تعزیه برویم و ساختار اپرای ملی را پی‌ریزی کنیم. هدفم این بود نوع قرائت و خوانش در اپرای ایران را تغییر دهم. مکبثآرانمکبثبود نوعخوانشدهمغریب‌پور تأکید کرد: من برای تولید و اجرای اپرای «عاشورا» هیچ توقعی نداشتم و به نوعی ادای فریضه ملی من بود. من در تعزیه گنجی را پیدا کردم که شامل موسیقی ایرانی، هنرمندان گمنام و ردیف‌های آوازی ایران بود که حاضر به معاوضه این گنج با هیچ چیز دیگری نیستم. ما در شهر بابل برای اجرای اپرای «عاشورا» نصف دستمزد اجرای اپراهای دیگر گروه را گرفتیم. من به یک عنصر و پدیده ملی ادای دین کردم و جایزه نمی‌خواستم. کل بودجه اپرای عروسکی «عاشورا» که با ارکستر ناسیونال اکراین ضبط شده، با خوانندگان ایرانی و عروسک‌ها، اجرای موسیقی و تمام دستمزدها ۱۵۰ میلیون تومان بوده است. اکراینسرپرست گروه تئاتر «آران» درباره بازخورد اجرای اپرای عروسکی «عاشورا» گفت: وقتی که ما اپرای «عاشورا» را در لهستان، فرانسه و ایتالیا اجرا کردیم خیلی‌ها تصورشان بر این بود اپرای «عاشورا» همان تعزیه است که ۵۰۰ سال عمر دارد. آراناین هنرمند عرصه تئاتر در ادامه سخنان خود یادآور شد: در یک هزارتوی سوءتفاهم، اپرای «عاشورا» روی صحنه آمد و ادامه حیات داده ولی برای خود من یک فانوس دریایی در امواج خروشان یک اقیانوس بود. من از ابتدایی که عاشق اپرا شدم، دوست داشتم این ژانر هنری ایرانی باشد و تقلید از اروپایی‌ها نکنیم و به همین دلیل راه ایرانی کردن اپرا را کشف کردم که بهترین جایزه من بود. دادهراهایرانیغریب‌پور در بخش دیگری از گفتگوی خود متذکر شد: ما نسبت به دارایی‌ها و گنجینه‌هایمان عارف و آشنا نیستیم. اگر یک اروپایی بیاید و از تعزیه استفاده کند غوغا به پا می‌کنیم اما چون بهروز غریب‌پور این کار را انجام داده مورد هجمه یا حداقل بی‌محلی قرار بگیرد. داده موردهجمهعوامل اپرای عروسکی «عاشورا» عبارتند از: نویسنده، طراح و کارگردان: بهروز غریب‌پور، آهنگساز: بهزاد عبدی، رهبر ارکستر: ولادیمیر سیرنکو، اجرای موسیقی: گروه کر و ارکستر ناسیونال اکراین با همکاری اعضای گروه کر ارکستر سمفونیک تهران، دستیار ارشد: علی پاکدست، دستیاران کارگردان: مریم اقبالی، علی ابوالخیریان، قاسم رحمتی، طراح لباس: مریم معینی، بازی دهندگان: عل پاکدست، غزل اسکندرنژاد، مرجان احمدی، مرضیه سرمشقی، مونا کیانی‌فر، نسیم امیرخسرو، سارا اقبال، مریم رحمانی، صدف بیگدلی، مهرنوش صادقیان، زینب اشرف‌زاده، آیدا کلاهیی، فاطمه هدهدی، نیلوفر ساسانی، مجید رستم‌آبادی، فرزانه غلامی، صبا مرتضوی، علی حرزاده، فاطمه محمدی، مه‌تا لطیی، کیانا شهروزی، فائزه شاه‌حسینی، آواگران: مصطفی محمودی (محتشم کاشانی)، بهار موحد (همسر شمر، همخوان جبرییل)، مهدی جاور (یزید)، فرشاد فولادوند (عمر بن سعد)، محمدرضا صادقی (شمر)، محمد معتمدی (حر)، علی خدایی (امام حسین علیه‌السلام)، مهدی امامی (ابوالفضل عباس علیه‌السلام)، کیوان فرزین (مصعب برادر حر، همخوان جبرییل)، اسماعیل مؤمن‌ثانی (قاصد)، سینا ولی‌پور (سکینه سلام‌الله علیها)، سارا رضا زاده (همخوان ملائکه، همخوان عزادار)، گروه همسرایی: غافر (نوحه خوانان)، گوینده خطبه زینب (س): نسیم ادبی، اعضای کارگاه ساخت شبیه‌ها: مریم اقبالی، علی پاک دست، علی ابوالخیریان، محسن ایمانخانی، مونا کیانی‌فر، اکرم اصغری، مدیر کارگاه ساخت شبیه‌ها: مریم اقبالی، مدیر کارگاه ساخت صحنه: حجت هاشمی، مدیران صحنه: قاسم رحمتی، حجت هاشمی، ساخت وسایل صحنه و آکسسوار: هنگامه سازش، سینا ییلاق‌بیگی، سحر امیراقبال، فرزانه عاقلی قالب‌گیری و ریخته‌گری: علی ابوالخیریان، اعضای کارگاه دوخت لباس و آرایه‌ها: مریم معینی، افسانه زمانی، مونا کیانی‌فر، اکرم اصغری، کاملیا نوحی، عکاس: احسن نقابت، عیسی اسدی، امیرحسین شکیبا، طراح پوستر و بروشور و کلیه اقلام تبلیغاتی: آیرین غریب‌پور، مرضیه رمضانی، نیما مجلسی، مسئول امور بین‌الملل و مالی: سولماز فاتحی خامنه، ضبط موسیقی: خانه ضبط موسیقی کیف (اکراین)، استودیو پاپ (تهران)، صدابرداران: آن دری موکریتسکی، حمید آداب، افکت: امیر بهزاد و با تشکر از زنده یاد ابراهیم اثباتی، سرپرست واحد نور، صدا، نورپردازی: حمید سلامی، تصویربردار: عیسی اسدی، نقاشی خط: قاسم رحمتی، تصحیح متن، لیبره‌تو برای انتشار: مطهره نظری، حروف چینی: صبا مرتضوی، مسئول روابط عمومی: هانی حسینی، مسئول رسانه‌ای: مرضیه رمضانی، طراحی و اجرای تکنیکی تصاویر: آرمان مقدم، هانی حسینی، سرپرست کارگاه نجاری و تاسیسات صحنه: احمد محمدی، فروش کالای فرهنگی: حسین زمانی، ناظر تولید: حمید صدیق، محصول مشترک: گروه تئاتر عروسکی «آران»، اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد، بنیاد هنری و فرهنگی رودکی، موسسه توسعه هنرهای معاصر. طراحطراحعلاسکندرنژادکلاهییحرزادهلطییآواگرانجاورمصعبرضا زادهغافرس)ایمانخانیآکسسوارامیراقبالنوحیآیرینموکریتسکیافکتلیبره‌توآران