سکان سیاست خارجی ترکیه در دست کیست؟ (بخش ۱)

ماشین تبلیغاتی حزب عدالت  توسعه، رجب طیب اردوغان را به عنوان هدایت کننده اصلی سیاست خارجی ترکیه معرفی می کند. اما شواهد نشان می دهد که پای یک تقسیم کار جدید در میان است و فرد دیگری صاحب ایده های اصلی است.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در بسیاری از رسانه های ترکیه، به این موضوع توجه شده که چرا تیم سیاست خارجی دولت اردوغان، به طور مداوم در حال آمد و رفت هستند؟ آیا ترکیه مسیر جدیدی را در سیاست خارجی دنبال می کند؟ در این صورت، نسخه و فرمول اصلی این سیاست جدید توسط چه کسی نوشته شده و کاغذ اصلی برای اجرای نقشه در جیب کیست؟

این سوالات در حالی مطرح شده که 15 تن از سفرای جدید ترکیه به کشورهای مختلف اعزام شده اند که شاید برجسته ترین آنها، امرالله ایشلر از چهره های قدیمی حزب عدالت و توسعه و از موسسین این حزب است.

ایشلر تجربه چندانی در دستگاه دیپلماسی ندارد اما به خاطر برخورداری از دو امتیاز ویژه، عهده دار سفارت ترکیه در عربستان سعودی شده است: اول این که در عربستان و در دانشگاه ملک فیصل تحصیل کرده و تسلط بالایی بر زبان عربی دارد و دوم این که همواره از معتمدین نزدیک اردوغان بوده است. پیداست که اصلی ترین ماموریت آقای ایشلر در ریاض؛ این است که زمینه تقویت روابط اقتصادی ترکیه و عربستان را تقویت کند و بانک ها و سرمایه داران سعودی را به سرمایه گذاری در آنکارا و استانبول ترغیب کند. او همچنین تلاش خواهد کرد تا عربستان سعودی را به خرید پهپاد و تسلیحات دفاعی ساخت ترکیه تشویق کند. سفرای دیگر نیز کمابیش اهداف تجاری دارند و در شرایطی که ترکیه گرفتار بحران اقتصادی و کمبود منابع ارزی شده، به شدت به دنبال پول هستند.

سیاست خارجی ترکیه و تیم همیشه در سفر

حالا علاوه بر اعزام سفرای تازه نفس به کشورهای مختلف، شاهد سفرهای متعدد مقامات اصلی تیم اردوغان به کشورهای مختلف هستیم. روزنامه بیرگون چاپ آنکارا در یک گزارش اختصاصی درباره این موضوع چنین نوشته است: «تمام مردان ریاست جمهوری درحال سفر هستند. هنوز ابراهیم کالن رییس میت از اربیل بازنگشته که خاقان فیدان وزیر امور خارجه به نیویورک می رود، پیش از آن که فیدان به آنکارا برگردد، یکراست به طرابلس لیبی می رود، از آن سو ژنرال گولر وزیر دفاع به بغداد می رود و ابراهیم کالن نیز قبل از بازگشت به ترکیه، سری به دوحه می زند تا با رییس دفتر سیاسی حماس دیدار کند. چه خبر است؟ دولت اردوغان در حوزه سیاست خارجی، چه پروژه جدیدی در دست گرفته است؟»

در رسانه های ترکیه و در مورد تعدد سفرهای خارجی مقامات، به طور مداوم با نام خاقان فیدان و ابراهیم کالن روبرو می شویم و خود اردوغان نیز همیشه در سفر است. ماشین تبلیغاتی حزب عدالت  توسعه، اردوغان را به عنوان هدایت کننده اصلی سیاست خارجی ترکیه معرفی می کند. اما شواهد نشان می دهد که پای یک تقسیم کار جدید در میان است و فرد دیگری صاحب ایده های اصلی است.

از سیاست ایده آلیستی تا واقع بینی

از روزی که احمد داوداوغلو با کتاب مشهور «عمق استراتژیک» در مقام وزیر امور خارجه و معمار نظریه پرداز سیاست خارجی ترکیه در دستگاه اردوغان ارج و قرب یافت، چندین سال سپری شده است. او قبل از رفراندوم سال 2018 میلادی و تبدیل نظام سیاسی – اجرایی کشورش به نظام ریاستی، با اردوغان وداع کرد و از صحنه کنار رفت.

رسانه های وابسته به تیم اردوغان نیز به شکلی ظریف و هوشمندانه، تمام کست های سیاست خارحی ترکیه از جمله مداخله در سوریه و تلاش برای براندازی دولت بشار اسد را به پای او نوشتند! بدین ترتیب، این ارزیابی در رسانه ها شکل گرفت که داوداوغلو سیاست خارجی ترکیه را بر باد داده و از آنجایی که اردوغان در این حوزه به کسی اطمینان ندارد، مولود چلاوش اوغلو را نه به عنوان یک وزیر اهل ابتکار، بلکه به عنوان یک کارگزار به دستگاه دیپلماسی فرستاده و صحنه سیاست خارجی را با این افراد پیش می برد:

 1.خاقان فیدان رییس وقت سرویس اطلاعاتی میت.

2.ابراهیم کالن سخنگوی وقت نهاد ریاست جمهوری و رییس گروه مشاوران سیاست خارجی و امنیت ملی.

3.ژنرال خلوصی آکار وزیر وقت دفاع که به عنوان یک قهرمان ملی در جریان کودتای سال 2016 میلادی، حاضر نشده بود به اردوغان خیانت کند.

اردوغان با این سه نفر سیاست خارجی را پیش برد و اتفاقا چاووش اوغلو در مقام وزیر وقت و سفرا و دیپلمات های قدیمی، به طور کامل به حاشیه رانده شدند.

در مقطعی که اردوغان، با استفاده از مشورت های فیدان، کالن و آکار سیاست خارجی را هدایت می کرد، رویکرد دیپلماتیک «بازگشت مجدد ترکیه به آسیا» و نزدیک شدن به روسیه و چین در دستور کار قرار گرفت و اردوغان، بدون هیچ تردید و گمانی، در جنگ قره باغ جانب جمهوری آذربایجان را گرفت و بارها با اتخاذ مواضع تند در برابر آمریکا و اروپا و تمایل به توسعه رابطه با پکن و مسکو، فضای جدیدی در سیاست خارجی پدید آورد که البته همواره با فراز و نشیب و آزمون و خطا پیش رفته است. اگر چه تغییرات کوچکی در آن تیم روی داده اما هنوز هم فیدان و کالن دو بال اصلی اردوغان هستند.

معمار کیست؟

خاقان فیدان که روزگاری در ترکیه و در مقام رییس سرویس اطلاعاتی میت، به عنوان یک شخصیت مرموز و افسانه ای شناخته می شد، حالا وزیر امور خارجه است و از پشت پرده به روی صحنه آمده است. اما ابراهیم کالن که قبلا سخنگو بود و علاوه بر سیاست و امنیت، درباره دین، فلسفه و عرفان نیز صحبت می کرد، حالا به پشت پرده رفته و اهل مصاحبه نیست. اکنون سوال اصلی این است: از این دو نفر؛ کدامیک معمار سیاست خارجی ترکیه هستند؟

در پاسخ به سوال بالا باید گفت: خاقان فیدان، مدارج ترقی را از پایین ترین پله های ارتش طی کرده و سپس در قرارگاه ناتو و مجامع علمی و دانشگاهی و همچنین در سرویس اطلاعاتی میت پرورش یافته و اساسا یک مذاکره کننده قوی و اهل عمل است نه نظریه پرداز. پروفسور کالن ملاصدراشناس نیز آن قدر که به فلسفه علم، تاریخ اسلام و فلسفه اسلامی آشناست، بر کار دیپلماسی و امنیتی اشراف ندارد و فردی نیست که برای مسیر آتی سیاست خارجی ترکیه نقشه راه جدیدی داشته باشد. خود اردوغان نیز که به طور واضح، در ده سال گذشته، به گواه بسیاری از تحلیلگران، با تصمیمات ناشیانه و دفعتی خود، بارها به سیاست خارجی و منافع ملی ترکیه لطمه زده است. پس چه کسی ایده پردازی می کند؟ پاسخ به این پرسش، دو وجه متفاوت دارد:

الف) حالا برخلاف سالیان گذشته، سیاست خارجی ترکیه یک نقشه راه ایده آلیستی ندارد و مسیر اصلی بر اساس تحولات تنظیم می شود.

ب) تیم اردوغان، در ظاهر امر، اهدافی همچون توسعه به سوی آسیای میانه و کشورهای ترک و قدرت نمایی در شرق مدیترانه و همچنین تعامل مالی و تجاری با کشورهای عربی و آفریقایی را در دستور کار قرار داده اما در باطن امر، موضوع اقتصاد و تامین مالی از هر اولویت دیگری مهمتر است و در این میدان، این مهمت شمشک، وزیر امور مالی و دارایی ترکیه است که ادامه راه را نشان می دهد و تیم اردوغان نیز جاده را برای جذب سرمایه هموار می کند.

در بخش بعدی این گزارش، به این موضوع می پردازیم که مهمت شمشک و دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی گرا و شریک اردوغان در ائتلاف جمهور، در سیاست خارجی  ترکیه چه نقشی بر عهده دارند.

ادامه دارد