روایت آئین نخل‌گردانی مردم یزد و کاشان در 2 اثر مستند
آیین 400 ساله نخل‌گردانی و عزاداری ویژه مردم کاشان در مستند «جایی که از نخل‌ها گلاب می‌گیرند» و مرور آیین نخل‌گردانی و نحوه عزاداری در استان یزد در مستند «مثل سرو» روایت شده است.
به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، نخل‌گردانی، مراسمی سنتی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال است که شیعیان برخی مناطق کشور به عنوان تشییع نمادین پیکر سیدالشهدا (علیه السلام) در عزاداری روز عاشورا برگزار می‌کنند. در این مراسم اتاقکی شبیه تابوت با پوشش سیاه و آراسته با انواع شال‌‌های رنگارنگ و آیینه در حسینیه‌ها و تکایا توسط مردم حمل می‌شود. نخل‌گردانی بیشتر در شهرها و آبادی‌های اطراف کویر مرکز‌ی ایران از جمله جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین رواج دارد.
اتاقک سیاه‌پوش در این مراسم هیچ شباهت و ارتباطی با درخت نخل یا خرما ندارد و در علت نامگذاری آن نظرات مختلفی وجود دارد. اسناد تاریخی، ریشه این رسم را در ایران، مربوط به دوره صفویه می‌دانند. در ادامه جزئیات دو اثر مستند درباره آئین نخل گردانی و نحوه عزاداری مردم یزد و کاشان را می‌خوانید.
جایی که از نخل‌ها گلاب می‌گیرند
مستند پژوهشی «جایی که از نخل‌ها گلاب می‌گیرند» به تهیه‌کنندگی محمدرضا گنجی روایتی است دیدنی از یکی از کهن‌ترین و باشکوه‌ترین آیین‌های عزاداری سیدالشهدا(ع) در ایران که به عنوان میراث معنوی ثبت ملی نیز شده است.
یکی از کارشناسان این مستند سیدحسین معتمدی روحانی، پژوهشگر، شاعر و نویسنده ۸ عنوان کتاب و پدر خواننده کشورمان محمد معتمدی است. همچنین پیرغلام محمد مولادوست از قدیمی‌های این منطقه و حافظه تصویری این آئین، محمد ابوالفضلی پژوهشگر و یکی از علم‌دارها از دیگر کسانی هستند که مقابل دوربین این مستند قرار گرفته‌اند. «جایی که از نخل‌ها گلاب می‌گیرند» به سمت گفت‌وگوهای طولانی نرفته و با تصاویر مبتنی بر حوادث و وقایع، متن تخصصی و ادبی فضای مستند را شکل داده است.
این مراسم آئینی قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و توسط علامه شاه فضل‌الله خواهرزاده علامه فیض کاشانی برای وحدت بیشتر مردم این منطقه طراحی شده است. علم‌های تک شاخه یا تک‌تیغه، نخل‌ها و طوق‌هایی که ۴۰۰ سال قدمت دارند از جمله نمادهای این مراسم عزاداری هستند که با یک زمان‌بندی مشخص توسط دسته‌های سینه‌زنی حرکت می‌کنند. در این مراسم کل قمصر به صحرای کربلا تشبیه شده و هر یک از نخل‌ها نیز نماد یکی از معصومین و شهدای کربلاست.
مستند «جایی که از نخل‌ها گلاب می‌گیرند» برای اولین بار چهارشنبه ۴ مرداد حوالی ساعت ۲۲ از شبکه پنج سیما روانه آنتن می‌شود و بازپخش آن پنجشنبه ۵ مرداد ساعت ۲۰ خواهد بود.
مثل سرو
مستند «مثل سرو» به کارگردانی و نویسندگی علیرضا میررکنی و تهیه‌کنندگی حمیدرضا صالحی روایتی است از آیین نخل‌گردانی در استان یزد با همه آداب و رسومی که مردم این شهر و دیار به آن‌ها اعتقاد دارند که ریشه در دل تاریخ داشته و نمادهای برخی از آن‌ها به چند صد سال قبل باز می‌گردد.
نخل گردانی مراسمی است با نمادهای چند صد ساله که ریشه در دل تاریخ داشته و شیعیان برخی مناطق به عنوان تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) در عزاداری روز عاشورا برگزار می‌کنند.
به طور معمول نخل سیاه‌پوش را در روز عاشورا بلند می‌کنند و با آداب خاصی می‌گردانند. در برخی مناطق این کار در روز یازدهم محرم انجام می‌شود. نخل را در حسینیه‌ها یا میدان‌های شهر و روستا یا در گذرها و محله‌های شهر می‌گردانند. داخل حسینیه‌ها یا میدانها نخل را چند بار با فاصله زمانی متفاوت و در هر بار، یک تا سه بار در طول و عرض یا گرداگرد حسینیه و میدان حرکت می‌دهند و می‌گردانند. در بیرون از این دو مکان نخل را همراه با دسته‌های سینه زن و زنجیرزن در گذرگاههای محله میبرند و گاه به زیارتگاه یا امامزاده محله و یا به مجلس عزاداری و روضه خوانی، یا تا در خانه روحانی و مجتهد بزرگ محلی حمل می‌کنند.
نخل‌گردانی بیشتر در شهرها و آبادی‌های اطراف کویر مرکز‌ی ایران رواج دارد، بیشترین و شاخص‌ترین نخل‌های ایران در استان یزد دیده می‌شود. در تفکر اسلامی، شهدا گرچه کشته شده اند، اما حیات دارند و انسان‌های راست کرداری هستند که ظفر و شادی واقعی را از آن خود کرده اند؛ بنابراین نخل که در نمادشناسی درختان در باغ ایرانی، نمادی از شادی، ظفر، انسان راست کردار و درخت حیات است. نام مناسبی برای پیکره چوبینی است که نماد تابوت شهدا است.
علت رواج این نام و رسم این است که در روایات و باور‌های مردم، پیکر امام حسین (ع) بر روی شاخه‌های درخت خرما به سمت محل دفن، حمل شده است. دومین دلیل این است که اشکال قدیمی نخل را از چوب و برگ درخت خرما می‌ساختند. البته احتمال دارد نخل عزا به سبب تقدس و حرمت درخت خرما در فرهنگ ایران نخل نامیده شده است.
مستند «مثل سرو» در سامانه عماریار (اینجا) قابل مشاهده است.
پایان پیام/