«زار خاک» عزاداری خاص مردم «قورتان» در ماه محرم

اصفهان - مردم قورتان از روستاهای شهرستان اصفهان با عزاداری خاص به نام «زار» در ۱۲ روز اول محرم به عزاداری خاص می پردازند.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- مهتاب خیری: در برخی از نقاط کشورمان مراسم مذهبی ماه محرم به رسوم خاص و قابل توجهی برگزار می‌شود که علاقه‌مندان از نقاط مختلف کشور برای دیدن این مراسم‌ها استقبال چشمگیری می‌کنند. یکی از این نقاط روستای قورتان- ورزنه هست که مراسم عزاداری ایام محرم در این محل می‌تواند دلیلی برای جذب توریست فرهنگی باشد. که در ادامه گزارش به آئین‌های مخصوص ماه محرم در این روستا می‌پردازیم.

عزاداری و بزرگداشت آقا اباعبدالله و اصحاب و انصارش سنتی قدیمی و دیرینه دارد ولی از حدود ۱۲۰ الی ۱۳۰ سال قبل سادات و بزرگان قورتان با توجه به شناخت و علمی که از اهل بیت خصوصاً امام حسین (ع) داشتند این نحوه از عزاداری را بنا نهادند به‌طوری که اصل عزاداری مبتنی بر زنده نگه داشتن یاد و حماسه کربلا و ابراز عشق و ارادت خود به امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و شهیدان کربلا و وحدت کلیه اهالی روستا بوده است.

مراسم عزاداری در روستای قورتان با عنوان مراسم زار مطرح است. این مراسم در دهه اول محرم انجام می‌شود و از روز اول شروع و تا روز دوازدهم محرم ادامه دارد. اهالی روستا به دو دسته تقسیم می‌شوند، یکی دسته سادات و دیگری دسته عام (عموم مردم) هستند، کودکان نیز در این مراسم شرکت داده می‌شوند. سادات شال سبز یا مشکی به گردن می‌آویزند و عوام هم از رنگ‌های دیگر استفاده می‌کنند و در هنگام شروع عزاداری شال‌ها را می‌گردانند که اصطلاحاً به آن شال گردانی گفته می‌شود و این موضوع در داخل حسینیه بیشتر نمود پیدا می‌کند. دسته‌ها را به‌صورت دایره تشکیل می‌دهند و کودکان و نوجوانان نیز در وسط آن قرار می‌گیرند. البته دسته عوام به علت فراوانی و زیادی نفرات، بیشتر حالت تجمع دایره‌ای دارند.

نخل گردانی

نخل گردانی خاص مناطق کویر مرکزی ایران است و در روستای قورتان نیز در مراسم عزاداری از آن استفاده می‌کنند. نخل بزرگ قورتان دارای چهار پایه اصلی برای استقرار بر روی زمین است. نخل سنگین است و وظیفه به دوش گرفتن نخل و همچنین لباس پوشاندن آن بر عهده یک فامیل و طایفه است بدین صورت که هر پایهٔ آن را دو فامیل بزرگ روستا که مسئول و متصدی آن هستند بلند می‌کنند، این کار در خاندان آن‌ها موروثی است و این افتخار را از اجداد خود به ارث برده‌اند.

نخل در طول سال در حسینیه نگهداری می‌شود و قبل از محرم آن را با پارچه سیاهی پوشانده و با پارچه‌های زربفت و شال‌های ابریشمی رنگارنگ آن را تزئین می‌کنند که اصطلاحاً به آن جامه یا لباس پوشاندن نخل می‌گویند.

در هنگامی که نخل گردانی می‌شود به‌خصوص هنگامی که نخل در داخل حسینیه بر روی شانه‌ها می‌گردد و تکان داده می‌شود جوانان و نوجوانان چندین بار از زیر آن عبور می‌کنند و بر این اعتقادند که با عبور از زیر نخل حاجاتشان برآورده می‌شود، لذا، نذر می‌کنند.

مراسم زار

زمان برگزاری مراسم زار تقریباً نزدیک غروب آفتاب است و آن بدین صورت است که دسته سادات در جلو دسته عوام حرکت می‌کنند و شروع کننده مراسم زار می‌باشند به این صورت که در شروع مسیر ابتدا دسته سادات ذکر «امام محمد است و علی، لعن بر قاتلان امام حسین» را می‌گویند و سپس دسته عوام ذکر «رحمت خدا بر موالیان امام حسین» را در جواب دسته سادات می‌گویند.

برای هر روز از محرم ذکرهای خاصی را تعیین کرده‌اند به‌طوری که دسته عوام در هر روز ذکرشان ثابت است و آن همان ذکر اولی است که دسته سادات پس از شروع مراسم می‌گویند، اما دسته سادات برای هر دو منزل یک ذکر دارند که جمعاً ۱۲ منزل داخل قلعه و اطراف حسینیه می‌گردند یعنی ۶ ذکر برای هر روز تا اینکه به درب حسینیه برسند.

نخلیان، نخل را از درب جنوبی آن خارج می‌کنند و به استقبال دسته‌ها می‌روند، دسته سادات که به درب حسینیه رسید پس از جواب دادن دسته عوام در جواب آخرین ذکر دسته سادات، ذکرهای کوچک دیگری را با لحنی متفاوت بیان می‌کنند و فرد اول دسته عوام نیز، آن را تا آخر در جواب دسته سادات می‌گوید. در این حین گروه طبل زنان و سنجیان نیز بعد از اتمام ذکر فرد اول دسته سادات، فعالیت خود را شروع می‌کنند و هر دو دسته ذکر گویان، پشت سر نخل وارد حسینیه می‌شوند و در داخل حسینیه نیز ذکرهایی خوانده می‌شود. ختم مراسم بدین صورت است که دسته سادات پس از جواب آخرین ذکر دسته عوام پر شال خود را به گردن می‌آویزند و ذکر حسن را با تعظیم می‌گوید، دسته عوام نیز همین کار را با ذکر حسین انجام می‌دهند. بعد از آن، حسن ختام کار دعایی به سبک قدیمی و سنتی است که اهالی در جواب آن آمین می‌گویند، سپس برای نماز جماعت حاضر می‌شوند.

مراسم «زار» در این ۱۲ روز به همین منوال است با این تفاوت که هر روز ذکرهای مخصوص به خودش را دارد. اما در روز تاسوعا علاوه بر مراسم زار معمول، یک مراسم زار دیگری هم برگزار می‌کنند که به آن زار خاک می‌گویند.

برگزاری «زار خاک» در روستای قورتان بدین نحو است که عصر روز تاسوعا کمی زودتر از روزهای دیگر، زار معمول و همیشگی را برگزار می‌کنند چون در این روز باید زار خاک هم بگیرند. پس از اتمام زار کلیه اهالی روستا برای مراسم زار خاک آماده می‌شوند.

طول مسیر حرکت دسته‌ها را بعد از اتمام زار معمول و قبل از شروع زار خاک کاه می‌ریزند، در این زار، نخل را در جلو دسته‌ها حرکت می‌دهند و طول مسیر زار را نخل گردانی می‌کنند. بعد از نخل، دسته سادات به همراه گروهی از طبل و سنج زنان قرار گرفته‌اند و بعد از آن‌ها عموم مردم‌اند که در زار خاک شرکت می‌کنند و همه سر و پا برهنه می‌شوند و به خاک می‌افتند.

زار خاک با آن حالت غمناک غروب و اندوه مردمی که گریه کنان و از روی اخلاص و بدون ریا فریاد حسین سر می‌دهند شکوه و عظمت خاص و فوق‌العاده‌ای دارد که وصف ناشدنی است.