سفر «هاکان فیدان» به تهران؛ طرح مثلثِ صلح چقدر جدی است؟
سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه به تهران در پرتو مسئله عادی‌سازی روابط بین آنکارا و دمشق و دیگر تحولات اخیر در منطقه را نمی‌توان سفری عادی تفسیر کرد.
خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران روز گذشته میزبان همتای ترک خود هاکان فیدان بود؛ اگرچه فیدان در گذشته به عنوان رئیس اطلاعات ترکیه، رجب طیب اردوغان را در سفرهای ایران همراهی کرده بود اما برای اولین بار بود که این شخصیت ترک به عنوان وزیر امور خارجه به ایران سفر کرد.
هر وزیر در چارچوب سیاست هایی که از سوی دولت کشورش تعریف شده، فعالیت وزارت خود را پیش می‌برد برای همین نمی توانیم انتظار تغییر در نوع سیاستگذاری وزارت خارجه ترکیه داشته باشیم، زیرا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۳ ترکیه در حقیقت مهری بر تداوم ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان بود.
اما بعضی از مسائلی که میان دو وزیر مطرح شد و مورد تبادل و تفاهم قرار گرفت از چند نظر جای تامل دارند. طبق سنت همیشگی در دیدارهای مقامات ایران و ترکیه این بار هم در دیدار امیرعبداللهیان و هاکان فیدان مسائلی از قبیل توسعه همکاری‌ها در علم و فناوری، بهداشت، درمان، صنعت، تبادل استاد و دانشجو، گردشگری و تبادل هرچه بیشتر تیم‌های ورزشی، کشاورزی و تسهیل روند انتقال محکومان مورد بحث قرار گرفت.
مساله اوکراین، افغانستان و فلسطین نیز از جمله موضوعات مورد نظر دو وزیر خارجه بود اما توجه ویژه به مساله سوریه آن هم بعد از پیروزی دوباره اردوغان در انتخابات موضوعی است که نیاز به واکاوی بیشتری دارد.
در حقیقت تا قبل از انتخابات ترکیه تمامی تحلیل ها حکایت از انتخاباتی بودن سیاست عادی سازی ترکیه مقابل سوریه داشت؛ بسیاری از تحلیلگران ترک معتقد بودند که گام های مقامات آنکارا برای عادی سازی روابط با دولت دمشق صرفاً برای به دست آوردن سبد رای است و بعد از انتخابات این سیاست مغفول خواهد ماند. اما مطرح شدن عادی سازی روابط با سوریه در سفر فیدان نشان می‌دهد که آنکارا همچنان خواهان ترمیم روابط با دولت دمشق است. روز گذشته امیرعبداللهیان در خصوص عادی سازی روابط ترکیه و سوریه گفت جمهوری اسلامی ایران با ظرفیت روابط دوستانه خود با آنکارا و دمشق و نیز در چهارچوب نشست چهار جانبه ایران، سوریه، ترکیه و روسیه برای رفع نگرانی ترکیه و همچنین با احترام به تمامیت ارضی سوریه به تلاش‌های خودشان ادامه خواهند داد.
همچنین امیرعبداللیهان گفت که در خصوص عادی سازی روابط و بازگشت آوارگان سوری به کشورشان پیشنهادات سازنده ای از سوی فیدان همتای ترک خود دریافت کرده است.
شکست ترکیه در سیاست ضد سوری
اهتمام ترکیه برای از سرگیری روابط با سوریه به نیاز این کشور برای اتخاذ چنین رویکردی باز می‌گردد؛ در سال های اخیر حضور آوارگان سوری و در نتیجه عدم مدیریت مطلوب از سوی دولت ترکیه در این خصوص موجب نارضایتی جامعه ترکیه نیز شده است. برای همین شهروندان ترکیه به دلیل آسیب های اقتصادی از حضور سوریه ای ها خواهان بازگشت آنان به کشورشان هستند.
اصلی ترین هدف ترکیه برای عادی سازی روابط با سوریه همکاری با دولت این کشور برای امن کردن مرزهای دو کشور و در نتیجه هموار کردن مسیر برای بازگرداندن مهاجران سوری است. اقدامی که تا پیش از این ترکیه فکر می کرد با همکاری آمریکا در مرزهای دو کشور می تواند عملی شود اما خسران آنکارا از نتیجه همراهی اش با دولت های غربی در مقابل دمشق، ترکیه را به سمت اصلاح روابط با سوریه سوق داده است. ترکیه به خوبی می داند حضور ایران و روسیه به عنوان دوستان مشترک سوریه و ترکیه تنها راه حل محقق شدن صلح در روابط دمشق و آنکارا است. در نتیجه مطرح شدن مسئله عادی سازی روابط ترکیه و سوریه در مذاکرات امیر عبدالهیان و هاکان فیدان نشان از ادامه رویکرد سیاست عادی سازی ترکیه مقابل سوریه و حضور ایران در میز مذاکرات را دارد.
همکاری سه جانبه در منطقه
اما علاوه بر مسئله حائز اهمیت دیگر در دیدار دو مقام سیاسی در تهران، موضوع عربستان سعودی و پیشنهاد همکاری سه جانبه از سوی وزیر امور خارجه ایران بود؛ امیر عبداللهیان در این خصوص بیان کرد که در پی عادی سازی روابط ایران و عربستان و نیز ابراز تمایل ریاض برای همکاری‌های سه جانبه، با ترکیه مذاکره کردیم تا فرمت های سه جانبه بین ایران ترکیه و عربستان شکل بگیرد و در پی آن تمرکز برای گسترش همکاری‌های تجاری اقتصادی و سرمایه گذاری میان سه کشور فراهم شود.
مطرح شدن مثلث صلح و ایجاد نقشه راه میان ایران، ترکیه و عربستان سعودی یکی از راهبردی ترین تصمیمات از سوی مقامات این کشورها است؛ اگرچه اهداف همکاری سه جانبه در چارچوب منافع تجاری، اقتصادی و سرمایه گذاری عنوان شده است اما این موضوع موجب تقویت روابط راهبردی سه کشور نیز خواهد شد، ایران، ترکیه و عربستان سعودی در حقیقت از بازیگران اصلی در منطقه محسوب می شوند و نوع سیاست خارجی این کشورها همیشه در سرنوشت منطقه تاثیرگذار بوده است.
حقیقت این است که در سال های اخیر دولت واشنگتن با همراهی تل آویو با هدف ایجاد محدودیت و محاصره ایران در تلاش بود تا با نزدیک شدن و عادی سازی روابط با برخی دولت ها بر این خواسته خود جامه عمل بپوشاند. گام های ایران برای توسعه و ترمیم روابط با دولت های منطقه عملاً این سیاست رژیم صهیونیستی و دیگر دولت های غربی را با بن بست مواجه کرده است. حال پیشنهاد همکاری های چند جانبه قطعاً می تواند به نفع ایران و در نتیجه منطقه باشد.
هاکان فیدان نیز در این سفر با تشریح رویکرد آنکارا در خصوص همکاری سه جانبه و با اشاره به استقبال ترکیه از توافق صلح جویانه ایران و عربستان گفت که تهران، آنکارا و ریاض سه دولت مسئولیت پذیر در منطقه هستند.
حال با توجه به تمایل سه کشور احتمال می رود در آینده نه چندان دور شاهد ائتلاف هایی با پیشگامی این سه کشور باشیم که این موضوع می تواند مانعی مهم در ماجراجویی برخی دولت ها در منطقه باشد.
در پایان باید گفت که نباید سفر این مقام سیاسی ترکیه را یک سفری عادی و بر اساس عرف‌های سنتی روابط میان کشورها تفسیر کنیم زیرا دو مساله اصلی یعنی عادی سازی روابط ترکیه و سوریه و همکاری توسعه همکاری تهران، ریاض و آنکارا آن هم بعد از یک دوره روابط متشنج در منطقه قطعاً می تواند تامین کننده صلح و توسعه برای منطقه باشد. به تبع پیامدهای مثبت اقتصادی و تجاری این موضوع دیگر کشورهای منطقه را نیز ترغیب خواهد کرد و این اتفاقی است که برای برخی دولت های غربی که در این سال ها صرفاً در پی ماجراجویی و تنش در منطقه بوده اند یک شکست سیاسی تمام عیار باشد.