فشار غرب بر اصلی‌ترین شریک آسیای مرکزی؛ راهبرد مسکو چیست؟
به اعتقاد کارشناس روس، فشار غرب بر کشورهای آسیای مرکزی برای کاهش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با روسیه اثر چندانی نداشته و منطقه همچنان به «مسکو» به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای خارجی خود نگاه می‌کند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه، «استانیسلاو پریچین» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات پساشوروی موسسه اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل آکادمی علوم روسیه ضمن یادداشتی کوتاه به بررسی عدم تاثیرگذاری جدی تلاش‌های غرب برای ایجاد فاصله بین کشورهای آسیای مرکزی و روسیه پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: طی دو سال اخیر، آسیای مرکزی در سیاست خارجی «مسکو» اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده که این امر بیش از پیش با اولویت‌های تعیین‌شده در دکترین قبلی و فعلی سیاست خارجی روسیه مطابقت دارد. تعاملات فعال روسیه با کشورهای منطقه به صورت عمده از طریق سازمان‌های منطقه‌ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان پیمان امنیت جمعی، جامعه کشورهای همسود و قالب «روسیه-آسیای مرکزی» صورت می‌گیرد که شکل‌گیری فضای حقوقی مشترک، وجود نهادهای دائمی و برنامه‌های توسعه‌ای کوتاه‌مدت و بلندمدت را در نظر دارد.
با چنین دستور کار فشرده، به صورت طبیعی تماس‌ها در سطوح عالی سیاسی، دولتی و سازمانی به طور سیستماتیک و کاملاً منظم دنبال شده و کشورها در چارچوب سازمان‌های یادشده، فضای مشترکی را برای توسعه و امنیت شکل می‌دهند.
دومین مؤلفه مهم سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی، قالب دوجانبه است. روسیه با توجه به ویژگی‌ها و ماهیت تعاملات و دورافتادگی جغرافیایی، با هر یک از کشورهای آسیای مرکزی روابط منحصر به فرد دوجانبه برقرار کرده است. از جمله روسیه و قزاقستان مجمع سالانه همکاری‌های فرامرزی ایجاد کرده‌اند که در چارچوب آن با حضور سران دو کشور نه‌تنها دیدار و برنامه‌های مشترک مناطق مرزی (که شمارشان از دو طرف به 20 می‌رسد) انجام می‌شود، بلکه مناطق همجوار با آنها نیز از دو جانب حضور پیدا می‌کنند که فرصت‌های مناسبی را جهت شناسایی و ایجاد زمینه‌های جدید همکاری فراهم می‌کند.
در حال حاضر برگزاری نمایشگاه‌های سیار فناوری‌های پیشرفته «اینوپروم» (INNOPROM) با قزاقستان و ازبکستان به یک سنت خوب تبدیل شده است. همکاری‌های فشرده اقتصادی با این کشورها نیز در حال توسعه قرار گرفته است که نتایج آن در زمینه‌های مختلف خود را نشان خواهد داد.
روسیه در ردیف چین مهمترین سرمایه‌گذار و شریک تجاری، عرضه‌کننده اصلی خدمات آموزشی و بازار کار برای چندین میلیون مهاجر کاری آسیای مرکزی است. بنابراین تعداد حوزه‌هایی که روسیه با کشورهای منطقه تعامل دارد، بسیار گسترده بوده، انجام گفت‌وگوهای مرتب در سطوح دولتی و مردمی را الزامی می‌کند که این موضوع مورد توجه مقامات مربوطه قرار گرفته است.
آغاز عملیات ویژه نظامی در اوکراین و تنش فزاینده در روابط روسیه و کشورهای غربی منجر به بروز مجموعه‌ای از تهدیدات برای همکاری‌های بین روسیه و آسیای مرکزی شده است. کشورهای منطقه به دلیل تعاملات نزدیک با روسیه نگران اعمال تحریم‌های ثانویه غرب هستند. به همین دلیل همکاری‌ها در حوزه‌های بانکی و مالی محدود گردیده است.
با وجود این همه تجارت بین روسیه و کشورهای منطقه نه‌تنها کاهش نیافت، بلکه از جمله به دلیل واردات موازی به سرعت رشد کرد. امروزه کشورهای آسیای مرکزی از بسیاری جهات در حقیقت نقش قطب اصلی عرضه کالاهای تحریم‌شده به روسیه را ایفا می‌کنند.
بنابراین حتی تهدید اعمال تحریم‌های ثانویه و تقاضای غرب مبنی بر دست برداشتن کشورهای منطقه از کمک به روسیه، نتوانسته است بر ماهیت تعاملات میان روسیه و آسیای مرکزی تأثیر جدی و کیفی بگذارد. با توجه به نقش روسیه به عنوان ضامن امنیت و مهمترین شریک اقتصادی آسیای مرکزی، هیچ یک از کشورهای منطقه حاضر نیست از همکاری با «مسکو» امتناع کند، چرا که به ضرر منافع ملی‌شان تمام خواهد شد. ذکر این نکته لازم است که حجم مبادلات تجاری روسیه با کشورهای آسیای مرکزی در سال گذشته میلادی از 42 میلیارد دلار عبور کرده و در قیاس با یک سال پیش 15 درصد رشد یافته است که این روند در سال 2023 نیز به سرعت ادامه دارد.
موضوع دیگر این است که تعاملات در برخی از حوزه‌ها و به‌ویژه انرژی با این ملاحظه که نباید مورد توجه عمومی و ادعاهای کشورهای غربی قرار گیرد، تا حدود زیادی به صورت غیرعلنی و نیمه‌رسمی دنبال می‌شود.
از میان تمامی بازیگران اصلی خارجی، تنها روسیه تعدادی از پروژه‌ها را در دستور کار دارد که در صورت اجرای آنها امنیت انرژی آسیای مرکزی بیشتر تضمین خواهد شد. با مشارکت روسیه تعدادی از پروژه‌های بزرگ انرژی در منطقه اجرا شده است که به عنوان مثال می‌توان به نیروگاه برق آبی «سنگ‌توده 1» در تاجیکستان و توسعه شبکه توزیع گاز قرقیزستان از سوی شرکت «گازپروم» اشاره کرد. راه‌اندازی به اصطلاح «اتحادیه گازی» که در چارچوب آن عرضه گاز روسیه از طریق خاک قزاقستان از پاییز سال جاری و اجرای برنامه گازرسانی به مناطق شمالی این کشور و همچنین آغاز ساخت نیروگاه‌های هسته ای در ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان از اقداماتی است که منجر به بهبود کیفی تامین منابع انرژی منطقه خواهد شد.
سایر بازیگران خارجی ضمن سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز و انرژی آسیای مرکزی، عمدتاً از منابع انرژی منطقه استفاده می‌کنند که در مجموع به تضمین امنیت انرژی منطقه‌ای کمک نخواهد کرد.
بنابراین روسیه از نظر نقش‌آفرینی در راستای توسعه بلندمدت و تامین ثبات و امنیت در آسیای مرکزی همچنان مهمترین شریک کشورهای منطقه باقی خواهد ماند و به دلایل عینی فشارهای غرب نتایج مورد نظر «واشنگتن» و «بروکسل» را به بار نخواهد آورد.
پایان پیام/ح