نگین فیروزه‌ای جهان اسلام کجاست؟/ مسجدی به رنگ آسمان

اگر در دوران معاصر تبریز جزو شهر اولین‌ها باشد، در دوران قدیم هم همچون انگشتری در دامن جهان اسلام می‌درخشیده است. در این بین مسجد کبود این شهر نگین فیروزه‌ای این انگشتر است. به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی که در دل شهر تبریز قرار گرفته و همچنان می‌درخشد، مسجد کبود است. این بنا با نام‌های مختلف از جمله «گؤی مسجد» (به ترکی همان مسجد کبود)، مسجد شاه‌جهان، عمارت و مسجد مظفریه معروف و مشهور بوده است. بانی مسجد ابوالمظفر جهان‌شاه‌بن قره یوسف از امرای قراقوینلو بود ولی نظارت ساخت مسجد زیر نظر همسرش جان‌بیگم خاتون و یا به عقیده برخی از مورخین دخترش صالحه بوده است. عقیدهخصوصیت بارز و شهرت وافر مسجد کبود با معماری ویژه تلفیــقی و اعـــجاب‌انگیز آن بیشتر به خاطر کاشی‌کاری معرق و تلفیق آجر و کاشی، اجرای نقوش پرکار و در حد اعجاز آن بوده که زینت‌بخش سطوح داخلی و خارجی بنا بوده است. در متن کتیبه برجسته سر درب باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفریه و نیز نام نعمت‌الله بن محمد البواب، خطاط و احتمالا" طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنویسی آذربایجان بوده، درج شده است. کتیبهمسجد کبود دارای دو مناره باریک و بلند در منتهی الیه شرق و غرب ضلع شمالی بوده است، در پشت درب ورودی به شبستان بزرگ، یک بیت شعر فارسی به خط ثلث نوشته شده بدین مضمون: کردار بیار و گرد گفتار مگرد چون کرده شود، کار بگوید که که کرد مسجد جهانشاه یا مسجد کبود (گوی مسجید) از آثار ابوالمظفر جهانشاه بن قرا یوسف از سلسله ترکمانان قراقویونلو می‌باشد که در ۸۷۰ هجری به همت و نظارت جان بیگم خاتون، زن جهانشاه بن قرایوسف قره قویونلو پایان یافته است. مسجد کبود شاهکاری از معماری اسلامی است که تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کار رفته در آن و به‌خصوص به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق به «فیروزه جهان اسلام» شهرت یافته که همچنان در دل تبریز می‌درخشد. مسجد کبود تبریز، گنبدی از جنس آرامش مسجد کبود تبریز، گنبدی از جنس آرامشمسجد کبود تبریز، گنبدی از جنس آرامشمسجد کبود، به عنوان نگین آسمانی رنگ تبریز در قالب مجموعه بازار تاریخی تبریز به ثبت جهانی رسیده است و بنایی است که از گذر زمان، تن خراش خورده خود را بیرون کشیده و هنوز به آینده می‌نگرد. وقتی اسم تبریز می‌آید، دو تصویر مختلف در ذهن شکل می‌گیرد؛ یکی مجموعه تاریخی تفریحی ائل‌گلی و دیگری بازار تبریز. در دل بازار تبریز، مسجدی آرام و عظیم با گنبد بزرگ آجری‌اش سده‌هاست از پس حوادث و اتفاقات مختلف عبور کرده و با وجود زخم‌های بی‌شمار بر تن زخم خورده‌اش، هنوز زیبایی اصیل و باشکوهش را به رخ می‌کشد، مسجدی که فیروزه جهان اسلام است؛ مسجد کبود. شاید وقتی ابوالمظفر جهانشاه قراقویونلو با خواست همسرش خاتون جان بیگم، امر به ساختن این مجموعه داد، تصور نمی‌کرد این بنا روزگاری به یکی از نمادهای استواری تبریز تبدیل شود. مجموعه‌ای که در ابتدا با ملحقاتی از جمله کوشک، قنات، بقعه و مسجد به نام «عمارت مظفریه» شناخته می‌شد، امروز به حرمت کاشی‌های آبی منحصر به‌فرد و چشم نوازش به نام «مسجد کبود» در جهان شناخته می‌شود. مسجدی که اکنون به عنوان یکی از بخش‌های بازار تاریخی تبریز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و رواق‌ها، صحن و فضای آرام زیر گنبدش همه ساله میزبان دوستداران تاریخ، هنر و دست ساخته‌های رنگین است. رواق‌های آرامش رواق‌های آرامشرواق‌های آرامشهر چند «گوی‌مسچید» یا مسجد کبود در روزگار ساخت در باغش خارج از شهر بنا شده بود، اما امروز در دل تبریز قرار گرفته است. از بیرون می‌توان دو گنبد آجری کوچک و بزرگ مجموعه را دید که بر بدنه‌ای سنگ و آجری سوار شده است. بخش‌هایی از این بدنه، هنوز تکه‌هایی از آجرکاری‌های دوره قراقویونلوها را بر تن خود دارد اما مرمت گنبد و بخش‌هایی از بدنه، نشان از زلزله سنگین و ویرانگر تبریز در اعصار دور دارد. از همین جا، کاشی‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و رنگین «گوی مسچید» خودنمایی‌شان را آغاز می‌کنند. معرق کاشی این مسجد در نوع خود و با توجه به امکانات دوره ساخت در سال 870 هجری، بسیار بی‌نظیر است؛ شاید با امکانات امروزی هم تراش قطعات رنگین کاشی به ابعاد 2 میلی‌متر بسیار جالب توجه و خاص باشد. به همین جهت به کاشی‌کاری صورت گرفته در این مسجد، «فرش کاشی» اطلاق می‌شود. به دلیل خیابان‌کشی‌های صورت گرفته در سده اخیر، درب ورودی مسجد پشت ساختمان قرار گرفته و باید با دور زدن بنا به درب آن برسید. ورودی بنا با کاشی‌های آبی در هم تنیده و گل و بوته‌های ظریف، همان فرش کاشی است که بسیار آن را تمجید کرده‌اند. آیات و روایات نقش شده بر روی کاشی‌ها از همین جا شروع می‌شود و دور تا دور صحن مسجد را فرا می‌گیرد. ترک‌های عمیق و ناهمواری‌های تصحیح شده روی سردر اصلی، حتی پس از مرمت‌های صورت گرفته در اوایل این سده، نمایان و البته نشان‌دهنده استحکام این بنا در مواجهه با زلزله‌ایست که تمام شهر تبریز را تخریب کرده و به جز سه بنا، هیچ چیز از تاریخ تبریز باقی نگذاشته است. فرش کاشی‌کاری فرش کاشی‌کاریفرش کاشی‌کاریبرای ورود به مسجد باید کفش‌ها را در آورده و در صحن موکت شده، قدم بزنیم، طاق‌های جناقی، دیوارها، تزیینات و محراب مسجد کبود، با دو رنگ آبی تیره (بخش‌های اصلی و قدیمی) و آبی خیلی روشن (بخش‌های مرمت شده) انتظار بازدیدکنندگان را می‌کشد. روی صحن و ستون‌های آن، سوره فتح با خطی بسیار زیبا نوشته شده و دور تا دور گنبدی با قطر ۱۷ متر را فرا گرفته. ایستادن زیر گنبدی که از داخل ۲۲ متر ارتفاع دارد، بی‌شک خاطره بسیار خوبی از این بازدید برای ما به جای خواهد گذاشت. این گنبد و گنبد کوچکتر بخش مقبره به همت استاد رضا معماران به شکل کاملا سنتی بازسازی شده و در ساخت آن هیچ‌گونه روش و مصالح جدیدی به کار نرفته، به همین دلیل حس و حال بنای اولیه را به بهترین شکل انتقال می‌‌دهد. در بخشی از پشت محراب قدیمی، قسمت دیگری از این مسجد شامل اتاقی بزرگ با کفپوش و دیوارهای مرمرین وجود دارد و در انتها به سردابی کوچک ختم می‌شود. در این محل جهان‌شاه و همسرش خاتون جان بیگم چند سال بعد از اتمام ساخت مسجد به خواب ابدی رفته‌اند. این بخش خاکی و خالی است و گفت می‌شود، بعد از زمین لرزه تبریز، هر چه در این بخش بوده حتی بخش‌هایی از مرمر تزیینی آن به تاراج رفته است. با این وجود، مسجد کبود هنوز با عظمت و شکوه ایستاده و لابه‌لای زخم‌های عمیقش، بارقه‌هایی از دوران شکوه و جلال خود را به رخ می‌کشد. انتهای پیام/