روایتی از آیین نخل‌گردانی منطقه نوای آمل در ماه محرم
نخل گردانی آئین کهن منطقه نوای لاریجان در آمل است که بر اساس شنیده‌های اهالی منطقه قدمت آن از ۶۰۰ سال می‌گذرد، سنتی که نشان دهنده عشق و ارادت به سرور و سالار شهیدان در ماه محرم دارد و هرساله با شور خاصی احیا می‌شود.
به گزارش خبرگزاری فارس از آمل، آیین‌ها و سنت‌های عزاداری ماهه محرم که از گذشته‌های دور به یادگار مانده نشان دهنده ارادت مردمان این سرزمین به سرور و سالار شهیدان است که روستا به روستا، دیار به دیار، محله به محله این آیین‌ها دیده می‌شود و در بین مردم از قداست خاصی برخوردار است.
شورآفرینان و عاشقان اهل‌بیت(ع) در تبرستان
مازندران پایتخت علویان و تشکیل‌دهنده حکومت شیعه را بر برگ‌های زرین تاریخی خود دارد و با وجود زندگی پر زرق و برق ماشینی همچنان پایبند بر برپایی این آیین‌ها هستند، شورآفرینان و عاشقان اهل‌بیت(ع) در سرزمین تبرستان تمام تلاش‌شان را به کار بردند تا امروز آن کهن سنت‌های دینی و مذهبی به این نسل کنونی برسد.
در ماه محرم در دهه اول تا اربعین برپایی آئین‌های متعددی از گذشتگان به آنها رسید و در این ایام و در قرار گرفتن محرم ۱۴۳۵ هجری قمری با همان شور و عاشقانه‌های معنوی به اهل‌بیت(ع) به خصوص سالار شهیدان، آقا عبدالله الحسین(ع) و یاران ۷۲ تنش به برپایی آن آیین‌ها می‌پردازند.
کهن آیین‌ها و مراسم‌هایی که با مازندرانی‌ها از خرد و کلان گرفته تا پیر و جوان، از طفل شش ماهه تا پیرمرد و پیرزن ۸۰ ساله عجین شده تا امروز همچنان شاهد برپایی مراسم‌هایی چون پلاخوران کیاسری‌ها، مجمع گردانی‌های محمودآبادی‌ها، کرنازنی رامسری‌ها، علم گردانی پیر علم کلوده‌ای‌ها، کرب‌زنی سنگ‌چالی‌ها، نخل گردانی اورطشتی‌ها در استان مازندران باشیم.
آیین نخل‌گردانی منطقه نوای بخش لاریجان آمل
آیین نخل‌گردانی منطقه نوای بخش لاریجان آمل یکی دیگر از این ماندگاری آئین‌های کهن مردم پایتخت دیار علویان تبرستان است که قدمت آن از دست نوایی‌ها در رفته است، یک نخل و ارادت‌های چندین طایفه‌های نوایی که از روز ششم محرم الحرام شروع و تا روز دهم این ماه ادامه دارد.
این رسم دیرینه به گفته اهالی نوا آنقدر برای مردم این خطه دوستدار سیدالشهدا ارزشمند و مهم است که هر ساله در دهه اول محرم در هر شرایط سخت یعنی روزهای سرد زمستان با بارش سنگین برف، دوران بیماری منحوس کرونا، گرمای شدید تابستان توسط طایفه‌های متعدد این منطقه ییلاقی لاریجان آمل برپا می‌شود.
ثبت آیین نخل‌گردانی
حسن آقای قربان‌نژاد متولی ۷۰ ساله نوایی از نخل و ارادت‌های خاص طایفه‌های این منطقه برای برپایی مراسم نخل‌گردانی به خبرنگار فارس می‌گوید؛ نقل‌هایی بس شنیدنی و دلنشین بر اجرای این سنت دیرینه مردم خطه نوای لاریجان که با تعصب خاص و سخت آن را در این ایام محرم برگزار می‌کنند.
نوا روستایی ییلاقی با فاصله ۹ کیلومتری به شهر آمل در کنار دشت وسیع آزو با آب‌وهوای خوش و خنک واقع شده که گذشته آن از ۱۵ طایفه تشکیل می‌شد و امروز این تعداد به ۱۰ طایفه رسیده است.
این منطقه ییلاقی بخش لاریجان که با کهن آیین نخل گردانی نوا بیشتر مورد توجه قرار گرفته باعث شد تا با بررسی‌های کارشناسان میراث فرهنگی به ثبت این آیین دیرینه در فهرست ملی میراث معنوی کشور با شماره ۲۵۵۰ قرار گیرد.
نخل؛ یعنی آراستن
اگرچه نخل در زبان عامیه به معنی درخت خرما است ولی مفهوم دیگری در این مراسم دارد. نخل یعنی آراستن و آرایش کردن، نخل نوا از نظر آذین‌بندی پوششی سیاه دارد و با انواع شال‌های ابریشمین رنگارنگ، پارچه‌های قیمتی و آینه و چراغ، گل و سبزه می‌آرایند، در تمام سال در جا و مکان خود از احترام و توجه خاصی برخوردار است و اغلب نیازمندان برای گرفتن حاجت از صاحب نخل، دخیل می‌بندند و به گفته متولی آن در روز ششم محرم این آذین‌بندی و لباس‌پوشی در همان محل نگهداری نخل یعنی «نخل خنه» انجام می‌شود.
نوایی‌های ۱۰ طایفه باطبیون، عاشقیون، حمزه ایون، غرباییون، درویش، آنها مراسم نخل‌گردانی را در روز هفتم با بیرون آوردن نخل از «نخل خنه» تکیه میدان نوا شروع می‌کنند و در آن روز برای سلام‌دهی سقاخانه‌های این طایفه‌ها در دوش اهالی منطقه قرار می‌گیرند و پس از این سلام‌دهی به جایگاه خود بازمی‌گردد.
در روز هشتم مجدد از آن منزلش خارج و مهمترین آئین سنتی آن در این روز شروع می‌شود، چرا که نخل بر شانه‌های مردان و جوانان هیأت همراه به سمت منطقه‌ای به نام "حورا یا اورا" که منطقه‌ای مقدس برای اهالی محل است، جهت فاتحه‌خوانی می‌روند.
این متولی می‌گوید؛ که سازنده نخل نیز در این قبرستان قدیمی دفن است که نام آن مشخص نشده اما برای جلوگیری از تخریب شدن قبرش چند باری بازسازی شد.
نخل پس از توقف در آن قبرستان به سمت مسجد ملک‌پور متوقف و چند دقیقه‌ای به احترام سازنده آن مسجد یعنی مادر ملک‌پور بر روی زمین قرار می‌گیرد سپس به مسیری که دارای شیب تند و سربالایی است به طوری که با طناب نخل را به سمت بالا هدایت می‌کنند، سراشیبی که در گذشته اهالی محل با زنجیر کردن دست‌های‌شان نخل را به سمت بالای مسیر می‌بردند؛ در این روز مراسم با اطعام دهی در تکیه اصلی به پایان می‌رسد.
اما در روز نهم و تاسوعای که روز بسیار مهمی برای اهالی محل است نخل برای بار سوم از جایگاهش بیرون آورده می‌شود تا به سمت امام‌زاده یحیی(ع) هدایت شود.
دیگر هیأت‌های همراه نخل از مسیر روز گذشته عبور نمی‌کنند بلکه در یک مسیر جدید و بدون مشقت طی عبور می‌کنند که دو طایفه حمزه ایون و درویش ساکن هستند؛ طایفه حمزه ایون در محله سی‌سر نخل را از هیأت‌های همراه گرفته و بر روی شانه‌های خود قرار می‌دهند و به سمت امام‌زاده راهی می‌شوند.
توقف در این روز ابتدا روبروی مسجد حضرت رقیه(ع) برای چند دقیقه است تا خود امام‌زاده که در آنجا نخل بر روی دستان درویشان منطقه نوا قرار می‌گیرد و این درویشان همان متولیان امام‌زاده هستند که سال‌های سال بانی آن محل بوده‌اند.
مراسم عزاداری، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی در محل امام‌زاده تا قبل از ظهر از سوی هیأت‌های مذهبی چند طایفه نوا برگزار و نذورات چای دارچین، شیر، آش و حلوا بین عزاداران تقسیم می‌شود.
به گفته متولی نخل؛ از ابتدای بیرون آوردن نخل نذورات قربانی گوسفند شروع می‌شود و تا پایان مراسم در روز دهم این قربانی ادامه دارد که گوشت این قربانی‌ها برای اطعام دهی عزاداران در تکایا طبخ می‌شود.
روز عاشورای حسینی به عنوان یکی دیگر از مهمترین مراسم بزرگ نوایی‌ها نخل از «نخل خنه» بیرون آورده می‌شود و مراسم نخل‌گردانی آن به مانند روز هشتم انجام می‌شود و عزاداران و هیأت‌های همراه بار دیگر همان مسیر تند و سراشیبی را طی می‌کنند که پایان آن حضور طایفه غرباییون یا همان ساکنانی که سال‌های قبل به خریداری زمین در نوا پرداختند و خانه ساختند، است که نخل پس از دسته‌روی و عزاداری هنگام برگشت به تکیه اصلی محل در دستان این طایفه قرار می‌گیرند و پایان آن با پذیرایی گرم اهالی نوا از دسته‌ها و هیأت‌های مذهبی و مهمانان حاضر در این مراسم توسط هیأت امنا و متولیان طایفه نوایی است تا ارادت خاص این طایفه به سالار شهیدان آقا اباعبدالله(ع) و یاران با وفایش برای چندمین سال از این گذر چند قرن به اثبات برسد.
آئین کهنی که ریشه در خاک نوایی‌ها دارد و حتی بعد از دهم عاشورا، همزمان با اربعین حسینی این آیین در بین چند طایفه نوایی برپا می‌شود و بار دیگر ارادت‌شان را به امام حسین(ع) و یاران ۷۲ تنش با عزاداری و دسته روی مانند روز هشتم محرم نشان می‌دهند.
سنت دیرینه‌ای که بر اساس شنیده‌های اهالی منطقه قدمت آن را از ۶۰۰ ساله آن عبور می‌دهند و می‌گویند که تاریخ دقیق آن از دست‌مان در رفته است اما ظاهرا یک بار پس از آتش گرفتن پارچه‌های آذینی نخل و آسیب دیدن قسمت کوچکی از چوب آن بازسازی می‌شود و از دیگر اقدام در این ایام همراه داشتن صندوقچه‌ای چسبیده به نخل به منظور جمع‌آوری نذورات مردم است تا اهالی نوا با پرداختن پول و هدایای روسری و پارچه‌های سبز نذورات شان را به جای آورند.
گزارش: کبریا مقدس
پایان پیام/م