هر آنچه لازم است در مورد اصول طراحی آزمایشگاه بدانید

آزمایشگاه‌های طبی و صنعتی، از مهم‌ترین مراکز در دنیای امروزی هستند. بسیاری از پیشرفت‌های علمی و موارد تشخیصی درمانی در این مراکز رخ می‌دهند و برای این اتفاق باید اصول طراحی آزمایشگاه را رعایت کرد.

پس شاید برایتان سوال پیش بیاید که چرا توجه به انواع استاندارد طراحی آزمایشگاه اهمیت دارد و این استانداردها کدام هستند؟ برای پاسخ به این سوال تا انتها همراه ما باشید.

چه حساسیت هایی در مورد طراحی آزمایشگاه وجود دارد؟

ضوابط و مقررات ساخت آزمایشگاه‌ها در سرتاسر جهان یکسان است و تمامی افراد در هر منطقه‌ای که باشند، باید اصول استاندارد طراحی آزمایشگاه را رعایت کنند. از جمله مهم‌ترین حساسیت‌هایی که در رابطه با طراحی آزمایشگاه وجود دارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حساسیت‌های مرتبط با سلسله مراتب طراحی فضاهای مختلف
در نظر گرفتن حداقل متراژ 120 متری لازم برای طراحی فضا
طراحی کاملا به‌دور از خطر آزمایشگاه
استفاده از متریال‌ها و لوازم ایمن با قابلیت ضدعفونی کردن
در نظر گرفتن فضای مجزا برای تمام کارکنان آزمایشگاه
به‌حداقل رساندن میزان بازشوها و نورگیرها در فضای مخصوص انجام آزمایش
استفاده از درزبند در کابینت‌ها و دیگر فضاها برای جلوگیری از تجمع آلودگی
در نظر گرفتن فضای سیستم و دیگر تاسیسات در زمان طراحی

چرا توجه به اصول طراحی آزمایشگاه اهمیت دارد؟

آزمایشگاه‌های طبی ارتباط مستقیمی با سلامت انسان‌ها دارند و اگر طراحی آن‌ها مناسب نباشد، جان افراد را با ارائه نتایج تشخیصی اشتباه با خطر جدی مواجه می‌کنند. همچنین در آزمایشگاه‌های صنعتی نیز در صورتی که اصول طراحی در نظر گرفته نشده باشند، احتمال بروز خطا در آزمایش‌ها و در نتیجه بروز اختلالات جدی در سطوح مختلف وجود دارد.

از دیگر اهدافی که اصول طراحی آزمایشگاه به آن توجه می‌کنند، دور کردن کارکنان و مراجعه کنندگان به آزمایشگاه از خطرات و آسیب‌های احتمالی است. به‌این ترتیب محیط آزمایشگاه‌ها به‌ویژه آن‌هایی که با موارد خطر آفرین مانند باکتری و ویروس سروکار دارند، برای تمامی افراد ایمن خواهد بود. به‌طور کلی 5 دلیل وجود دارد که با توجه به آن‌ها، رعایت اصول طراحی آزمایشگاه اهمیت پیدا می‌کند.

1. توجه به نیازهای کاربران

مهم‌ترین رکن هر آزمایشگاه افراد داخل آن هستند؛ چه در جایگاه کارکنان آن باشند، چه کسانی که به آن‌جا مراجعه می‌کنند. هر فضای آزمایشگاهی باید برای کاربردی‌تر شدن فضا و توجه به نیازهای افراد، عوامل مختلفی از جمله موارد زیر را در نظر بگیرد:

فعالیت‌های درون قسمت‌های مختلف فضا
ارتباط افراد با فضا و نحوه استفاده از آن‌ها
تعداد کاربران و در نظر گرفتن وظایف هرکدام
ضوابط لازم برای دسترسی افراد با شرایط خاص بدنی مانند افراد مسن، معلول و باردار.

2. کاهش خطرات احتمالی

بدشانسی و خطای سهوی انسانی عمده اتفاق‌هایی هستند که داخل هر آزمایشگاهی رخ می‌دهند. اما زمانی که اصول استاندارد طراحی آزمایشگاه در نظر گرفته شده باشند، احتمال بروز این اتفاق‌های خطرناک پایین می‌آید و سلامت افراد تضمین خواهد شد. از جمله اصولی که باید رعایت کرد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

کاهش برخورد احتمالی افراد در فضاهای ارتباطی مانند راهرو‌ها به‌دلیل در نظر گرفتن فواصل استاندارد
کاهش تلفات ناشی از آتش سوزی به‌دلیل استفاده از سیستم‌های اطفا حریق مانند اسپرینکر
استفاده از سیستم‌های هشدار دهنده برای جلوگیری از نشت مواد شیمیایی و دیگر مواد خطرناک

3. تناسب چیدمان با عملکرد

چیدمان نقش بسیار مهمی را در آزمایشگاه‌ها دارد. چیدمان مناسب علاوه‌بر آن‌که  فضای کافی در محیط به‌وجود می‌آورد، از برخوردهای احتمالی جلوگیری کرده و با صرفه‌جویی در زمان، دسترسی افراد را به قسمت‌های مختلف راحت‌تر می‌کند.

برای رسیدن به چیدمان مناسب، علاوه‌بر دانش معماری، تهیه تجهیزات و لوازم مصرفی آزمایشگاهی مناسب و کاربردی نیز اهمیت دارد. شما باید بتوانید لوازم مورد نیاز خود را از مراکز معتبر تهیه کنید تا امکان ایجاد تناسب میان تجهیزات و چیدمان وجود داشته باشد.

همچنین اهمیت دارد تا فضای نگهداری برای هرکدام از لوازم را متناسب با نیاز آن‌ها طراحی کنید. به‌طور مثال وسایل الکترونیکی نسبت به مواد شیمیایی به فضای کمتری نیاز دارند و کابینت مورد نیاز برای نگهداری هرکدام از آن‌ها متفاوت با دیگری است. بنابراین با در نظر گرفتن فضای مناسب و متناسب، از ایجاد فضاهای بلااستفاده در محیط جلوگیری خواهید کرد.

دیگر مزیت تناسب چیدمان با عملکرد در بخش‌های مختلف آزمایشگاه، کاهش هزینه‌ها است. به این دلیل که در نتیجه بهینه‌تر شدن محیط، ایمنی آن افزایش پیدا می‌کند و از لحاظ اقتصادی نیز محیط به‌صرفه‌تری خواهد بود.

4. معطوف کردن توجه کاربران به وظایف

اولین آسیب ناشی از رعایت نکردن اصول طراحی آزمایشگاه ، از بین رفتن تمرکز کارکنان است. افراد در محیط‌های ناسالم به‌جای تمرکز بر کار خود، درباره شرایط اضطراری فکر می‌کنند. بنابراین اگر آن‌ها مطمئن باشند که محیط کارشان ایمن است، نگرانی بابت این مساله نخواهند داشت و میزان بهره‌وری آن‌ها نیز در محیط کار افزایش خواهد یافت.

مهم‌ترین ضوابط و امکاناتی که وجودشان نگرانی کارکنان را کاهش می‌دهند، عبارتند از:

کابینت‌های ایمنی زیستی
سیستم حفاظت
سیستم تشخیص آتش‌سوزی
دوش‌های اضطراری
ایستگاه‌های شستشوی چشم
استفاده از سیستم‌های تهویه پیشرفته و کارآمد.

5. در نظر گرفتن نیازهای آینده

در اکثر موارد طراحی معماری با هدف کاربری محدود، مقرون به‌صرفه نیست. به‌ویژه در رابطه با آزمایشگاه‌ها که ساخت و تجهیز آن‌ها هزینه بالایی دارد. بنابراین باید با رعایت اصول طراحی آزمایشگاه ، محیط خود را طوری بسازید که در آینده امکان ایجاد تغییرات و گسترش در آن وجود داشته باشد و بتوانید آزمایش‌ها و تحقیقات را در آن‌جا انجام دهید.

بنابراین پیشرفته بودن آزمایشگاه تا حد ممکن، کمک می‌کند تا در آینده نیز بتوانید از آن استفاده کنید و با توجه به نیازهای آن زمان، محیط را تغییر دهید.

مهم ترین اصول در طراحی آزمایشگاه کدام است؟

تا این‌جا با اهمیت اصول طراحی محیط آزمایشگاهی آشنا شدیم. اما این اصول کدام هستند و رعایت کدام یک از آن‌ها بر سایرین اولویت دارد؟

اصول طراحی محیطی آزمایشگاه

برای رسیدن به طراحی محیطی کاربردی باید در کنار رعایت اصول و ضوابط معماری، با صحبت با مدیر و تیم کارشناسی آزمایشگاه، طراحی را بر اساس نیازهای آنان انجام دهید. از جمله مهم‌ترین ضوابط معماری که رعایت آن‌ها ضروری است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در نظر گرفتن ایمنی و سلامت تمام کارکنان و مراجعه کنندگان به محیط آزمایشگاه
رسیدن به چیدمان مناسب برای تجهیزات براساس نیازهای افراد و الگوهای کاری آنان
در نظر گرفتن الگوهای ارتباطی و پیوستگی فضاها و فرآیندها
جداسازی قسمت‌های مختلف محیط از یکدیگر با توجه به نوع کاربری آن‌ها
در نظر گرفتن تهویه برای هر فضا متناسب با فعالیت‌های قابل انجام در آن
طراحی نور طبیعی و نور مصنوعی متناسب با استانداردها و شرایط لازم هر بخش
در نظر داشتن شعاع گردش کار برای هر کاربر و با امکان کار همزمان چندین کاربر

اصول انتخاب تجهیزات آزمایشگاهی

از مهم‌ترین مواردی که در اصول طراحی آزمایشگاه وجود دارد، در نظر گرفتن ضوابط مربوط به تجهیزات است. آزمایشگاه با تجهیزات آن معنا پیدا می‌کند و قابل استفاده می‌شود. بنابراین اهمیت دارد تا عملکرد هر بخش از آزمایشگاه را بررسی کرده و متناسب با آن، تجهیزات و لوازم مصرفی آزمایشگاهی مناسب را تهیه کنید. یکی از فروشگاه‌های معتبر که این لوازم را دارد و می‌توانید در آن قیمت پالس اکسیمتر را نیز بررسی کنید، لیان آزمای بهار است. 

اصول ایمنی آزمایشگاه

اصول مرتبط با ایمنی محدود به مواردی که تا به ‌اینجا بررسی کردیم نیست. برای حفظ ایمنی و سلامت کارکنان و مراجعه کنندگان، اصول دیگری نیز وجود دارد که رعایت آن‌ها در تمامی محیط‌های آزمایشگاهی طبی و صنعتی ضروری است.

مهم‌ترین اصول مرتبط با ایمنی و سلامت آزمایشگاه، ضوابط مربوط به عوامل ارگونومیک است. در نظر گرفتن این موارد کمک می‌کند تا احتمال ابتلای افراد به بیماری‌های ناشی از نشستن بر مبلمان نامناسب کم شود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به آرتروز، کمردرد، خستگی زودرس و انحنای ستون فقرات اشاره کرد. برای کاهش ابتلا به این بیماری‌ها، باید به اصول زیر دقت کنید:

استفاده از نور طبیعی و مصنوعی به‌اندازه کافی و متناسب با استانداردهای بین المللی
رعایت ارتفاع بازشوها و پنجره‌ها با فاصله 1 متر از زمین
حداقل استفاده از پنجره‌های بازشو و استفاده از شیشه‌های دوجداره
استفاده نکردن از نورهای مصنوعی
ثابت نگه داشتن دمای محیط و دمای نگهداری تجهیزات در 25 درجه سانتی گراد
تنظیم رطوبت هوا به‌میزان 65 درصد
استفاده از متریال‌ و لوازم ایمن و تمیز با قابلیت ضدعفونی
نصب لوله‌های فضلاب ضد اسید و چربی
استفاده از رنگ‌های روشن در طراحی فضاهای عمومی و خصوصی

اصول طراحی ظاهری آزمایشگاه

در نهایت آخرین اصول طراحی آزمایشگاه که رعایت آن‌ها به کارآمدتر کردن محیط شما کمک می‌کند، اصول طراحی ظاهری محیط است. فضاهای درمانی و آزمایشگاهی، به‌دلیل استفاده از رنگ‌های روشن شهرت دارند اما این موضوع باعث شده است تا اکثر این محیط‌ها سرد و بی‌روح باشند. برای جلوگیری از این اتفاق استفاده از المان‌هایی مانند گل و گیاه را پیشنهاد می‌کنیم.

علاوه‌بر مواردی مانند رنگ محیط که به ایجاد محیطی با ظاهر عملکردی و مناسب کمک می‌کنند، تهیه مبلمان زیبا و خاص نیز در ایجاد فضایی متفاوت و کاربردی موثر است تا حس خستگی و سردی محیط را کاهش دهد.

چه استاندارد های جهانی (ایزوها) در مورد طراحی آزمایشگاه وجود دارد؟

علاوه‌بر استانداردهایی که رعایت آن‌ها برای ایجاد سازه و معماری بنا الزامی است، الزامات جهانی نیز وجود دارد که بدون رعایت آن‌ها فضا استاندارد نیست. هدف این استانداردها این است که با انتخاب مناسب محیط آزمایشگاه، طراحی فضا و ادغام خدمات، فضایی کاربردی، ایمن، کارآمد و پایدار به‌وجود بیاید.

دیگر اهدافی که ایزوها دنبال می‌کنند، حفظ سلامت و رفاه کاربران آزمایشگاه، کاهش اثرات زیست محیطی، تقسیم‌بندی کاربردی فضا، در نظر گرفتن فضای پشتیبانی، نوع چیدمان و مدل تجهیزات است. در حال حاضر رعایت استانداردهای زیر الزامی است:

ایزو 336 برای طراحی آزمایشگاه
ایزو ۴۸ برای تجهیزات آزمایشگاهی
ایزو ۲۱۲ برای تست‌های آزمایشگاهی بالینی و سیستم‌های تست تشخیصی آزمایشگاهی
IEC 66 برای ایمنی کنترل اندازه گیری و تجهیزات آزمایشگاهی
ایزو ۲۰۹ برای اتاق‌های استریل

سخن نهایی

آزمایشگاه‌ها فضاهای مهمی هستند که ارتباط مستقیمی با سلامت افراد و پیشرفت‌های صنعتی دارند. بنابراین اهمیت دارد تا با رعایت اصول طراحی آزمایشگاه، فضاهایی را به‌وجود آورید که با حفظ ایمنی کامل افراد، کمترین خطا را در نتایج و دستاوردها داشته باشند.

مهم‌ترین این اصول طراحی محیطی، تجهیزات، ایمنی آزمایشگاه و اصول طراحی ظاهری هستند که در این مقاله هرکدام را به‌همراه انواع استاندارد طراحی آزمایشگاه بررسی کردیم.شما میتوانید جهت تجهیز آزمایشگاه خود با تیم لیان آزمای بهار در ارتباط باشید و برای اطلاع از قیمت فیلتر سرسرنگی و دیگر محصولات و تجهیزات آزمایشگاهی به وبسایت این مجموعه مراجعه کنید.