مروری بر خدمات نوین کتابخانه های عمومی در موکب های ۵ استان
قم- مدیرکل کتابخانه های عمومی قم طی یادداشتی با عنوان «سر فصل کتاب عشق ما، حسین علیه‌السلام است» نیم نگاهی به خدمات نوین کتابخانه های عمومی در موکب های پنج استان مرزی کشور داشته است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: «مهدی توکلیان» مدیرکل کتابخانه های عمومی استان قم در یادداشتی به خدمات نوین کتابخانه های عمومی در موکب‌های پنج استان مرزی کشور اشاره کرد که متن آن به به سرخ زیر است.
۱- همان گونه که در طول تاریخ تشیع، همواره هیئت یکی از مهمترین پایگاه‌های آموزشِ مذهب و تجمع مذهبی در میان مردم بوده است، کتاب نیز به عنوان کهن‌ترین رسانه و معتبر ترین منبع پیام مورد توجه نخبگان و سخنوران و اندیشمندان بوده است.
هیئت‌های حسینی در سالیان گذشته و موکب‌های عزاداری در سالیان اخیر اجتماعاتی هستند که علاوه بر تحکیم بنیان باورهای مذهبی و اعتقادی، نقش مهمی در آموزش و هدایت مخاطبین خود، در حوزه‌های مختلف بر عهده داشته و دارند.
همچنین در کنار نقش آفرینی اعتقادی و آموزشی، باید از ابعاد تأثیرگذار هیئت در حوزه‌های فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در تاریخ جوامع اسلامی یاد کرد. مراجعه و استقبال عمومی مردم ایران اسلامی و اقشار مختلف مردم به کتابخانه های عمومی به عنوان، پایگاه‌های فرهنگی و اجتماعی، در چند ساله اخیر، تحول چشم گیری داشته است. چه اینکه در الگوی فعالیت‌های فرهنگی، کتابخانه های عمومی همیشه به عنوان نخستین و مهمترین پایگاه، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و آموزشی حتی اقتصادی در میان مردم مطرح شده است.
این الگو در دو سال اخیر در بخش‌های مختلفی از کسب و کارهای کوچک تا برپایی موکب توسط کتابخانه های عمومی بر لزوم وجه بیشتر به اهمیت فعالیت‌های فرهنگی در محیط کتابخانه ای بر اساس خدمات متنوع عمومی، بیش از هر زمانی بروز و ظهور ملموس یافته است.
۲- مناسک‌ها و آئین‌های سنتی؛ محل تلاقی رفتارها و باورها هستند؛ مجموعه‌ای از باورهای مذهبی به رفتارهای عملی پیوند می‌خورند و در فضای مناسکیِ اربعین هم به خوبی می‌توان شاهد تلاقی و پیوند میان باور و رفتار بود، باوری که فرد را در مسیر حرکت عینی قرار می‌دهد، مسیری پر از رنج و سختی همراه با عشق ورزیدن و محبت و مهربانی.
کتاب‌های بسیار ارزشمندی در تبیین زیارت اربعین در تاریخ فرهنگی ایران اسلامی به یادگار مانده است که با مطالعه آنها و باز نشر کتب تاریخی بر اساس داستان و روایت‌های جذاب و مورد استقبال نسل جوان کتاب خوان در مرور و تکرار تاریخ از آنچه قرن‌ها پیش اتفاق افتاده است و از امام حسین علیه السلام و یارانش برای ابد، تصویری زنده و مقدس در اذهان حک کرده است، نقش مهم کتاب را یاد اوری می‌کند.
معرفت افزایی بیشتر بر اساس خوانش کتاب و ارائه محتوای کتب توسط اصحاب فرهنگ و مروجان فرهنگ دینی باعث می‌شود، حضور در مناسک‌ها و مراسم‌ها، با شناخت تکامل یافته و بصیرت بیشتری انجام شود.
۳- برپایی موکب‌های عزاداری در ایام محرم و صفر در سالیان اخیر با استقبال عزاداران و عموم مردم مواجه شده است و به عنوان یک رسم کهن عراقی در ایام اربعین حسینی این مواکب در ایران اسلامی نیز از رونق و جلوه‌ای خاص برخوردار است.
موکب‌های برپا شده توسط اقوام ایرانی، فرصتی برای به نمایش گذاشتن ویژگی‌های فرهنگی اقوام گوناگون ساکن ایران است تا مکان نمود ارزشهای اقوام ایرانی و فراهم آور زمینه آشنایی اقوام با یکدیگر شود.
فرصتی مناسب و ایامی خاص مانند اربعین، که در آن همه در تجربه دیدن و شنیدن مشترک هستند و دست کم با رد و بدل کردن چند نگاه یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند. اینگونه گردآوردن اقوام موجبات تعامل را سبب می‌شود.
محرم و صفر صور مثبت ارزشهای قومی با هدف نمود اصل کثرت در عین وحدت اقوام ایرانی تجربه می‌شوند. شریک شدن در تجربه مثبت، انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک و در قبول یکدیگر آنچنان که هستند یاری می‌کند.
۴- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راستای عمل به رسالت فرهنگی، اجتماعی و کتاب‌محور خود، با شعار «سر فصل کتاب عشق ما، حسین علیه‌السلام است» اقدام به برپایی موکب در ۵ استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان از پنجم تا پانزدهم شهریورماه ۱۴۰۲ کرده است.
این موکب‌ها در مرزهای چذابه، خسروی، مهران، باشماق و تمرچین در سه حوزه خدمات عمومی شامل اسکان و پذیرایی، توزیع اقلام ضروری و ملزومات بهداشتی و اشاعه محتوای اربعینی و نیز خدمات فرهنگی به زائران حسینی خدمات ارائه می‌کنند.
این رویکرد نهاد کتابخانه های عمومی کشور گواهی مستند بر فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی این نهاد مردمی غیر دولتی است که از مناطق مرزی و عشایری تا کلانشهرها و مراکز مهم شهری به عنوان وسیع‌ترین شبکه فرهنگی کشور در حال خدمت رسانی به تمام گروه‌های سنی است.
کتاب به عنوان کهن‌ترین و قدیمی ترین رسانه در انتقال پیام در بین نسل‌ها و در روزگار معاصر هم چنان از رونق و جذابیت بالایی برخوردار است.
جذابیت کتاب و موردتوجه بودن این رسانه مؤثر تا آنجاست که هم چنان بهترین مستندات رسانه‌های نوین مبتنی بر کتب می‌باشد و کتاب به عنوان محصول مرجع در تولید آثار هنری و رسانه‌ای مورد اقبال هنرمندان و فعالان رسانه‌ای است.
۵- فعالان فرهنگی و اصحاب فرهنگ و کتاب در کنار هنرمندان و فعالان رسانه در بستر مناسبت‌ها و رویدادهای جمعی تأثیر گذار و مهمی چون اربعین نقش مهم و تأثیرگذاری را دارند و در چنین بستر مهیای معنوی که از اجتماع پر شور مذهبی به وجود آمده است می‌توانند نقش آفرینی کنند.
ناگفته پیداست که در چنین مناسبت‌هایی، امکان از میان بردن اختلافات فرهنگی و کم اثر کردن شکاف‌های موجود میان ملت‌های منطقه میسرتر به نظر می‌رسد و کتاب بستر مناسب و مهیایی است تا حرفه مندان حوزه فرهنگ و هنر با بهره جستن از گنجینه‌های ارزشمند کتب میراثی و تراثی به روایت‌های صحیح و انسانی سرنوشت سازی از رویدادهای مهم تاریخی چون اربعین حسینی بپردازند.
۶- موکب‌های خدمت رسانی که در ایام و مناسبت‌های خاص در کنار تکیه گاه‌ها و حسینیه‌ها و خیمه گاه یا مساجد برپا می‌شود، هرچند نتیجه یک زندگی مشترک کوتاه مدت است اما واقعیت آن فرا تجربه‌ای است. به بیان دیگر بهره ور و مراجعه کننده با پیگیری موضوعاتی مرتبط با اطلاعات کسب کرده و تجربه‌های نوین حضور در این فضای معنوی، ناخودآگاه، اثراتی بلندمدت از این حضور، تجربه و ادراک را می‌پذیرد.
آنچه می‌تواند به این تجربه از دیگری کمک کند موجودیت ارائه‌های هنرمندانه تصویری و مبتنی بر شناخت از آئین و فرهنگ در بستر مهمی مانند کتاب و محوریت کتابخانه ها باشد، هر چند تصاویر و نگارگری‌های کهنه و مدرن بر اساس آموزه‌های دینی، اشیا قدمت دار میراثی و تمدنی سرزمین‌ها و اقوام مختلف، تجربه بهره مندی از خوراک‌های مطبوع و سنتی اقوام هر منطقه و دیدن مراسم‌ها و آئین‌های سنتی و رسوم قدیمی در مکان‌های یاد شده به ویژه موکب ها دارای ارزش می‌باشد.
از این رو ضرورت توجه به برگزاری مراسم‌های آئینی و سنتی با تکیه بر اصل ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، از تعریف و تنظیم رخداد فعالیت‌های غیر همسو با آئین‌های ایرانی اسلامی جلوگیری می‌کند و مخاطبان را با سیر مطالعاتی موضوعات ارزشمند اعتقادی و ارزشی بیشتر از گذشته آشنا می‌سازد.
* مدیرکل کتابخانه های عمومی استان قم و روزنامه نگار