موکبی که هیچ زباله‌ای تولید نکرد/ اربعین بدون پسماند؟ ممکن است!
فاطمه خاوه‌ای می‌گوید: «ما تنها موکبی بودیم که در مراسم جاماندگان اربعین زباله تولید نکردیم. تنها پسماند ما چند میوه آسیب‌دیده و یکی دو لقمه فلافل بود!» آرزوی او اربعین بدون پسماند است.
خبرگزاری مهر؛ گروه مجله؛ جواد شیخ‌الاسلامی: خیلی از ما در طول سال بارها سفر می‌کنیم؛ گاهی تفریحی، گاهی زیارتی، گاهی شمال و گاهی اربعین؛ اما تا حالا شده به سفری بدون پسماند فکر کنید؟ به اربعینی بدون تولید زباله؟ اصلاً امکان دارد؟ «فاطمه خاوه‌ای» و دوستانش در کانون «طبیعت، ملک امام زمان (عج)» یکی دو سال است که سعی می‌کنند در زمینه کاهش تولید زباله و «اربعین بدون پسماند» کار آموزشی و فرهنگ‌سازی کنند.
خاوه‌ای در گفتگو با «مجله مهر» سعی می‌کند پیشنهاداتی برای کاهش تولید زباله در هیأت‌های مذهبی، سفر اربعین و حتی زندگی روزمره ارائه کند. اگر دوستدار محیط زیست هستید و می‌خواهید در آینده سفرهای پاکیزه‌تری داشته باشید، این گفتگو را بخوانید.
من مسئول زباله خودم هستم
شغل اصلی من عکاسی آتلیه است، اما مهمترین دغدغه‌ای که این روزها دارم فرهنگ‌سازی برای کاهش تولید زباله و تجربه یک سفر اربعینِ بدون پسماند است؛ اتفاقی که کاملاً شدنی و قابل دسترس است. خودم در زندگی شخصی نزدیک پنج سال است که زباله‌های خشک و تر خانه را تفکیک می‌کنم، ولی حدود دو سال است که رو به تولید خشکاله از پسماندهای تر آورده‌ام و در حوزه محیط زیست فعالیت جدی دارم. خشکاله یعنی خشک کردن پسماندهای تر مثل پوست میوه، سبزی و نان و… و استفاده از آنها به عنوان خوراک دام.
قبل از اینکه کالا، محصول یا غذایی را دور بریزم، به این فکر می‌کنم که آیا این کالا امکان استفاده مجدد دارد یا نه؟ مثلاً می‌توانم از این لباس استفاده دیگری هم بکنم یا نه؟ می‌توانم این پوست میوه و آشغال سبزی و… را به محصول دیگری تبدیل کنم یا نه؟ در محیط زیست به این کار «بازاستفاده» و «بازمصرف» می‌گوئیم. تا جای ممکن سعی می‌کنم زباله کمتری تولید کنم و از دورریختنی‌ها بهترین استفاده را ببرم. همانطور که به صورت مکرر در آیات و روایت‌ها آمده، من معتقدم طبیعت در دست ما امانت است و باید آن را همانطور که تحویل گرفته‌ایم، به خدا بازگردانیم. به همین دلیل معتقدم هر کسی مسئول زباله خودش است. وقتی مسئولیت زباله تولیدی‌مان را خودمان به عهده بگیریم، دیگر با خیال راحت پسماند تولید نمی‌کنیم و آن را دور نمی‌اندازیم.
جمع‌آوری خشکاله اعضای گروه با هزینه شخصی!
شهریور سال ۱۴۰۰ گروه «طبیعت، ملک امام زمان (عج)» را با جمعی از دیگر دغدغه‌مندان تأسیس کردیم. تصمیم گرفتیم به صورت جمعی شروع به خشک کردن پسماندهای تر کنیم و با تولید خشکاله، آن را به عنوان غذای دام به دامداری‌ها تحویل بدهیم. با این کار هم شیرآبه را از زباله تولیدی‌مان حذف کردیم و هم در تهیه غذای دام به دامداران کمک کردیم. حالا دو سالی است که با تشکیل یک گروه در شبکه‌های اجتماعی، سعی می‌کنیم همدیگر را به تولید خشکاله و ادامه آن تشویق کنیم.
وقتی کار جدی شد، با یک گروه دانشگاهی ارتباط گرفتیم که برای انجام کار پژوهشی نیاز به خشکاله به عنوان غذای دام داشتند. مدتی با این گروه همکاری می‌کردیم و خشکاله‌های تولیدی‌مان را به آنها تحویل می‌دادیم. کار به قدری جدی شد که حتی پس از اتمام پژوهش این گروه، تولید خشکاله را ادامه دادیم.
در این مسیر، مهمترین دغدغه این بود که خشکاله‌های تولیدی را به چه کسی بدهیم که کار متوقف نشود؟ تصمیم گرفتم خودم یکی یکی به اعضای گروه سر بزنم و خشکاله‌های تولیدی آنها را تحویل بگیرم و به دست دامدار برسانم. با اینکه منزل هر کدام‌شان یک نقطه از شهر است، هر دو ماه یک بار به آنها سر می‌زنم و خشکاله‌های تولیدی‌شان را تحویل می‌گیرم. بعد هم آنها را به دامداری می‌دهم تا به عنوان غذای دام استفاده کنند.
حضور در ۴۰ مسجد برای آموزش درباره کاهش پسماند
قدم بعدی فرهنگ‌سازی درباره تولید خشکاله و کاهش تولید زباله بود. با اینکه اوایل خیلی خجالت می‌کشیدم کار را شروع کردم و اولین جایی که رفتم هم مسجد محل خودمان بود. وقتی به مساجد می‌رفتم، متوجه می‌شدم که خانواده‌هایی هستند که خودشان به صورت خودجوش در حال تهیه خشکاله هستند. هر مسجدی که می‌رفتم، معمولاً یکی دو نفر بودند که به صورت خودجوش خشکاله تولید می‌کردند. این برای من قوت قلب بود و باعث می‌شد کار را ادامه بدهم.
تا امروز ۴۰ جلسه برای فرهنگ‌سازی در رابطه با تولید خشکاله در مساجد و مکان‌های مختلف برگزار کرده‌ام و کماکان این جلسات ادامه دارد. قرار است یکی دو تا از دوستان هم این جلسات را برگزار کنند تا مساجد و هیأت‌های بیشتری را پوشش دهیم. یک بروشور هم درباره ضرورت و فواید و نحوه تولید خشکاله طراحی کرده‌ام که چاپ ۳ هزار تایی داشته و توزیع شده است. در جلسات مختلف بروشورها را پخش می‌کنیم تا هم ارتباط‌شان با گروه قطع نشود و آدرس کانال و صفحات مجازی ما را داشته باشند و هم روند و نحوه کار را فراموش نکنند. در این بروشور همه روش‌های تهیه خشکاله همراه با تصویر آموزش داده شده است.
هم بهترین غذای دام؛ هم به صرفه‌ترین برای دامدار
خشکاله بهترین غذا برای دام است و این نکته در پژوهش‌های جهانی و در تجربه خودمان تأیید شده است. گروه دانشگاهی که خشکاله تولیدی‌مان را به آنها می‌دادیم، نتایج بسیار خوبی در گوشت و شیر دامی که از خشکاله تغذیه می‌کردند مشاهده کرده بودند. متوجه شدیم که می‌توان درصد لالایی از غذای دام را از خشکاله تأمین کرد؛ برای مرغ سی درصد و برای گاو و گوسفند صد در صد.
تمام دامدارانی که با آنها همکاری داشتیم، از این کار رضایت دارند؛ اما می‌گویند مقدار خشکاله‌ای که به آنها می‌دهیم کم است و کفاف نیازشان را نمی‌دهد. اگر بخواهیم دامداری‌های بزرگ را با خشکاله تغذیه کنیم، باید کار جدی و بزرگی انجام شود؛ مثلاً یک نهضت تولید خشکاله در سطح کشور که خشکاله‌ها را جمع‌آوری و بین دامداران توزیع کند. تولید خشکاله و استفاده از آن به عنوان غذای دام، این ظرفیت را دارد که به یک کسب و کار سودآور تبدیل شود؛ به شرط آنکه مردم همراهی کنند و شرکت‌ها در این زمینه جدی فعالیت داشته باشند.
ما برنامه‌هایی برای جمع‌آوری خشکاله و توزیع گسترده آن بین دامداران داریم که نیاز به تحقیق بیشتر و مساعدت سازمان‌های رسمی دارد. تا امروز تمام هزینه‌ها به عهده خودمان بوده و همین روند را کُند کرده، ولی اگر توسط نهادها حمایت شویم می‌توانیم قدم‌های بزرگی در تولید خشکاله و رفع مشکل غذای دام برداریم. می‌توانیم تولید زباله را کاهش دهیم و دغدغه بسیاری از دامداران را برای تهیه یا حتی واردات غذای دام را رفع کنیم. کار بزرگی که تنها به همت و پشتیبانی مردم و مسئولان نیاز دارد.
اربعین بدون پسماند؟ ممکن است!
یکی از بهترین فرصت‌ها برای فرهنگ‌سازی درباره کاهش زباله هیأت‌های عزاداری است. تصمیم گرفتیم با هیأت‌ها ارتباط بگیریم و در زمینه کاهش زباله و ظروف یک بار مصرف، فرهنگ‌سازی کنیم. به عنوان اولین قدم یک پوستر ساده طراحی کردیم و در آن به هیأت‌ها توصیه کردیم در مراسمات محرم از لیوان‌های یک بار مصرف استفاده نکنند؛ لیوان پایدار تهیه کنند یا حتی به مردم بگویند با خودشان لیوان شخصی بیاورند. با این کار از تولید حجم زیادی لیوان یک بار مصرف جلوگیری می‌شد.
برای اربعین هم خیلی فکر کردیم که چه کنیم؟ کسی را دیده بودم که برای پیاده‌روی اربعین با خودش ظرف برده بود و یک اربعین محیط زیستی و بدون پسماند را تجربه کرده بود. سال گذشته در سفر اربعین من هم همین کار را کردم و با خودم لیوان و ظرف شخصی بردم و متوجه شدم این کار چقدر کمک می‌کند که از تولید زباله جلوگیری کند. با اینکه می‌توانستم در مسیر پیاده‌روی ده‌ها لیوان یک بار مصرف استفاده کنم، از لیوان خودم استفاده کردم و هیچ زباله‌ای تولید نکردم.
به ذهنم رسید که این ایده را در پیاده‌روی جاماندگان اربعین پیاده کنیم و به مردم بگوییم با خودشان لیوان شخصی بیاورند و از تولید زباله جلوگیری کنند. سعی کردیم با ستاد اربعین ارتباط بگیریم و نظرات‌مان را به آنها منتقل کنیم که چون سرشان شلوغ بود، کمک چندانی نکردند. وقتی از دغدغه‌هایمان به آنها می‌گفتیم، ما را آرمان‌گرا خطاب می‌کردند و اهداف‌مان را بلندپروازانه می‌دانستند. به آنها می‌گفتم شما برای این مراسم تبلیغات دارید. می‌توانید در همین قالب به مردم توصیه کنید در صورت حضور، با خودشان لیوان و ظرف شخصی بیاورند.
امسال همکاری لازم با ما انجام نشد ولی با اینکه سازمان‌ها کمک نکردند ناامید نشدیم و تصمیم گرفتیم خودمان با برپایی یک موکب محیط زیستی، هم به مردم نذری بدهیم، هم در آن فرهنگ‌سازی کنیم و نشان بدهیم که می‌توان موکب بدون پسماند داشت. در فضای مجازی پوستری منتشر کردیم و از مردم خواستیم سعی کنند یک پیاده‌روی محیط زیستی و سالم داشته باشند؛ گفتیم با خودشان کیسه کفش، لیوان و ظرف همراه داشته باشند و در طول مسیر از تولید زباله جلوگیری کنند.
موکبی که هیچ زباله‌ای تولید نکرد!
متوجه شدیم موکب‌های عراقی در پیاده‌روی اربعین می‌توانند الگوی خوبی باشند؛ آنها در برپایی موکب‌های بدون پسماند خیلی پیش‌رو هستند. به قول بعضی دوستان ما ایرانی‌ها بودیم که ظروف یکبار مصرف را به پیاده‌روی اربعین بردیم! وگرنه خود عراقی‌ها در بسیاری مواقع، نذری‌شان را بدون پسماند به زائر می‌دهند. مثلاً لقمه را به دستت می‌دهند و دور آن پلاستیک و کاغذ و … ندارد و دورریز خاصی تولید نمی‌کنند.
این تجربیات، الگوی ما برای برپایی موکب محیط زیستی شدند. مثل عراقی‌ها ساندویچ فلافل بدون پسماند به زائران توزیع کردیم و میوه‌ها را دست زائران می‌دادیم. همچنین برای توزیع شربت، لیوان‌های پلاستیکی پایدار تهیه کردیم که زائران بعد از نوشیدن شربت آن را به خود ما برمی‌گرداندند. اینگونه توانستیم در موکب‌مان هیچ زباله و پسماندی تولید نکنیم. تنها پسماند موکب ما چند میوه آسیب‌دیده و یکی دو تا لقمه دست خورده بود. همان میوه‌ها را هم به خانه آوردیم، لکه‌های میوه را گرفتیم و استفاده کردیم.
حالا بیشتر از همیشه انگیزه داریم که به دیگر موکب‌ها بگوییم می‌توانند در اربعین یا هیأت‌های عزاداری، نذری‌های بدون پسماند داشته باشند. گروه ما تمام تلاشش را می‌کند تا در سال‌های آینده زباله کمتری در موکب‌های اربعینی و هیأت‌های عزاداری تولید شود. امیدوارم مردم هم دست به دست ما بدهند تا بتوانیم زمین را که امانت الهی است، پاک نگه داریم.