زرشناس: آثار تألیفی شهید آوینی به‌خوبی نشان‌دهنده تفکرات فرازمانی اوست
دکتر شهریار زرشناس در نشست سی‌امین سالگرد شهادت شهید اهل قلم در دانشگاه سوره گفت: آوینی متفکر دوران گذار بوده است. ابعاد هنری او ازجمله فیلم‌ساز، ژورنالیست و محقق همیشه مطرح بوده است اما کمتر کسی راجع به متفکر بودن آوینی در دوران گذار صحبت می‌کند.
به گزارش خبرنگار هنر و رسانه خبرگزاری فارس به مناسبت سی‌امین سالگرد شهادت شهید اهل‌قلم، سیدمرتضی آوینی و پاسداشت هفته هنر انقلاب اسلامی، دانشکده هنر دانشگاه سوره با همکاری اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با کوشش معاونت پژوهشی دانشگاه سوره در ۲۰ و ۲۱ فروردین ۱۴۰۲ از ساعت ۱۰ تا ۱۳ برگزار کرد.
این جلسات در راستای گرامیداشت یاد شهید اهل‌قلم، سیدمرتضی آوینی و پاسداشت هفته هنر انقلاب اسلامی برگزار می‌شوند.
*نشست تخصصی «ویژه انگاره‌های شهید مرتضی آوینی»
در این نشست نگین الفت و علی جعفرآبادی از دانشجویان دانشگاه سوره، سجاد صفارهرندی، شهریار زرشناس و عماد حسینی به‌عنوان سخنران و همچنین دکتر رامتین شهبازی در جایگاه دبیر نشست حضور داشتند.
در آغاز رامتین شهبازی به معرفی موضوع برنامه و سخنرانان پرداخت سپس از زکیه‌سادات طباطبایی خواست تا با سخنان خود آغازگر نشست باشد.
*زمان خلق هنر اسلامی درواقع زمان جمع هنر و حقیقت است
طباطبایی از هنر خلق‌شده توسط شهید آوینی به‌عنوان هنری متمایز یاد کرد و گفت: «در خلق هنر مثلثی از هنر، حقیقت و زیبایی وجود دارد و زمان خلق هنر اسلامی درواقع زمان جمع هنر و حقیقت است.
وظیفه اصلی هنر اسلامی نشان دادن حقیقت است. هنر با فلسفه و حکمت قرابت دارد و باید به وظیفه خود از باب روشنگری عمل کند.
شهید آوینی نمونه‌ای از هنرمندی است که نمایانگر حقیقت است.» میزان تأثیر شهید آوینی بر سینمای انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست در اولین بخش سخنرانی خود، نگین الفت به ارائه مطالب در رابطه با پایان‌نامه خود پرداخت.
او در باب رویکرد و جهت‌گیری فکری شهید آوینی و نمود آن‌ها در فیلم‌های ابراهیم حاتمی‌کیا صحبت کرد و گفت: «میزان تأثیر شهید آوینی بر سینمای انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست.
شهید آوینی معتقد بود انسان باید عالم را مظهری از ذات خدا بداند و هنرمند باید به مرتبه‌ای از حکمت برسد که بتواند این دیدگاه را در آثارش نشان دهد.»
الفت ادامه داد: «رابطه نمادهای موجود در هنر با مفهوم خود ممکن است قراردادی باشند اما دلالت آیات بر مظاهر خود بر اساس فطرت و ذات است.
شهید آوینی با نوع نگاه منحصربه‌فردش در آثار بعد از خود تأثیر به‌سزایی داشته که در آثار ابراهیم حاتمی‌کیا به‌وضوح قابل‌مشاهده است.»
*شناخت حقیقت وجودی آوینی اهمیت ویژه‌ای دارد
علی جعفرآبادی به‌عنوان سخنران دوم نشست هم گفت که «صحبت کردن از شهید آوینی درواقع نجات او از انبوه دیدگاه‌ها و تفکراتی است که شهید را به سمت خود می‌کشد. تفکرات و جبهه‌های مختلفی وجود دارند که او را از آن خود می‌دانند. شناخت حقیقت وجودی آوینی و تمایز دادن او ازآنچه به او نسبت داده می‌شود اهمیت ویژه‌ای دارد.»
جعفرآبادی ادامه داد: «علاقه من به آوینی از علاقه و کنجکاوی من به سینمای هیچکاک شروع شد. تاریخ از نگاه آوینی به دو مسیر اصلی تقسیم می‌شود. یک تاریخ تمدن و دوم تاریخ حیات معنوی است. در هر دو این تاریخ‌ها سینما نقش ویژه‌ای دارد. در تمدن غرب راهی است که غفلتی برای انسان فراهم شود و در تمدن معنوی، سینما ابزاری برای ارجاع مخاطب به فطرت پاک خود است.»
در بخش سوم این نشست، دکتر سجاد صفارهرندی گفت: «اگر به یک مورد از دستاوردهای شهید آوینی در فلسفه هنر اشاره کنیم آن نوع نگاه ایشان به مفهوم فرم است که به‌واسطه آن مسیری را آغاز کرد که در ادامه بیش‌ازپیش ظرافت‌‌های فلسفه هنر را نشان می‌دهد.»
*مهمترین کار شهید آوینی، به چالش کشیدن تفکرات و مفاهیم مورد قبول همگان است
صفارهرندی ادامه داد: «به اعتقاد من مهمترین کاری که شهید آوینی انجام داد، به چالش کشیدن تفکرات و درون‌مایه‌هایی با مضمون عقل سلیم و مفاهیم مورد قبول همگان است. آوینی معتقد بود فرم و محتوا در سینما دو مقوله کامل جدا از هم هستند اما کسی نباید این‌طور برداشت کند که در خلق آثار هنری هم این تفاوت وجود دارد. بلکه در خلق آثار محتوا از فطرت و ذات فرم و هنرمند شکل می‌گیرد.»
*آوینی متفکر دوران گذار بوده است
در ادامه این نشست، دکتر شهریار زرشناس گفت: «آوینی متفکر دوران گذار بوده است. ابعاد هنری او ازجمله فیلم‌ساز، ژورنالیست و محقق همیشه مطرح بوده است اما کمتر کسی راجع به متفکر بودن آوینی در دوران گذار صحبت می‌کند.»
زرشناس افزود: «تفکر امری زمان‌مند و تاریخ‌مند است. متفکر کسی است که به روح زمان رسوخ می‌کند و مواجهه‌ای با دوران خود دارد که در زمان خود مطرح شده نیستند. آثار تألیفی شهید آوینی به‌خوبی نشان‌دهنده تفکرات فرازمانی آوینی است.»
*آوینی اولین کسی است که تفکری تازه را در سینمای ایران ارائه می‌کند
دکتر عماد حسینی سخنران بعدی این نشست بود که با اشاره به اینکه پس از شهادت شهید آوینی تفکرات ایشان در سینما دچار زایش نشده است، بیان کرد: «آوینی اولین کسی است که تفکری تازه را در سینمای ایران ارائه می‌کند و با تأیید غربی بودن نفس سینما به دنبال طرحی نو از مفاهیم در سینما بوده است.»
*زبان آوینی نهج‌البلاغه جنگ است
دکتر حبیب احمدزاده به‌عنوان آخرین سخنران نشست با بیان اینکه ما از ابتدای انقلاب اسلامی تعاریف دقیقی از مفاهیم خود ارائه نداده‌ایم سخنان خود را آغاز کرد و گفت: «زبان آوینی نهج‌البلاغه جنگ است و نیاز است که عناصر متشکل آن را برای عامه مردم امروزی ساده‌سازی کرد.»
احمدزاده افزود: «اگر برداشت امروزی از آثار آوینی مطرح نشود ممکن است اساس تفکرات انقلابی متهم به جنگ‌طلبی و ستیزه‌جویی شود. کلام آوینی مختص به زمان خود بوده و برای مخاطب امروز ممکن است غریب باشد. گروهی همچون آوینی با نوع بیان و سبک خاص خود نیاز به پیوست فرهنگی با جوان امروزی دارد تا با مرور زمان از بین نرود.»
در انتها دکتر رامتین شهبازی با ارائه خلاصه‌ای از مطالب مطرح‌شده در نشست به جمع‌بندی موضوع پرداخت و از تمامی سخنرانان و شرکت‌کنندگان در نشست تقدیر و تشکر کرد.
*نشست تخصصی «هنر در دهه ۶۰ شمسی ایران»
در سومین نشست از سلسله برنامه‌های هفته هنر انقلاب دکتر غلامرضا اسلامی، دکتر امیرعلی جوادیان، دکتر طیبه عزت‌اللهی و دکتر پرویز اقبالی به‌عنوان سخنران و دکتر امیررضا نوری‌پرتو در جایگاه دبیر نشست حضور داشتند.
در این نشست در ابتدا دکتر امیررضا نوری‌پرتو به معرفی موضوع و سخنرانان نشست پرداخت و برای شروع از دکتر یوسف خجیر، قائم‌مقام دانشگاه سوره، درخواست کرد تا با سخنان خود شروع‌کننده این جلسه باشد.
دکتر خجیر با اشاره به اینکه امسال، سومین سالی است که دانشگاه سوره نشست‌هایی برای گرامیداشت شهادت شهید آوینی ترتیب داده است، از زحمات تمامی عوامل برگزاری آن تقدیر و تشکر کرد.
او افزود: «که امسال تلاش ما بر این است که جلسات ماهیت هنر انقلاب و آنچه نماد و سمبل هنر انقلاب اسلامی است را نشان دهد و این مهم را به لحاظ گفتمانی بررسی کند.»
*نحوه تفکر انسان بر اساس دل‌آگاهی یا عقل‌آگاهی است
دکتر پرویز اقبالی به‌عنوان اولین سخنران در خصوص کاریکاتورهای بعد از انقلاب اسلامی صحبت کرد و گفت: «موضوع انقلاب بسیار موضوع بااهمیتی است. اولین بحث در جامعه‌ای که در آن انقلاب اتفاق می‌افتد این است که این انقلاب بر اساس تغییرات درونی انسان‌ها شکل می‌گیرد و در اساس یک مبحث انسانی است. نحوه تفکر انسان بر اساس دل‌آگاهی یا عقل‌آگاهی است. البته که گسترش عقل بسیار زیاد است. از دل معمولاً به قلب تشبیه می‌شود. همان‌طور که خدا به انسان بشارت داده است تغییر در خود انسان نیز یک انقلاب است و انقلاب در سطح جامعه از تغییرات تک‌تک افراد شکل می‌گیرد.»
اقبالی افزود: «هنر قبل از تمام عناصر دیگر جامعه با مردم همراه می‌شود. کاریکاتورها از مهمترین آثار هنری مؤثر در جامعه انقلاب ۵۷ است. کاریکاتورها به‌طورمعمول باید با آثار قبل از انقلاب مقایسه شوند. قبل از انقلاب اسلامی عامه کاریکاتورها با توقیف روبه‌رو می‌شدند. موضوعات کاریکاتورها معمولاً دو جنبه درونی و بیرونی دارند که حوزه بیرونی دربرگیرنده عوامل مختلفی مثل اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جنگ است.»
با هم بودن هنرها اتفاقی است که بعد از انقلاب اسلامی افتاده دکتر غلامرضا اسلامی با پرداختن به تفکر انقلابی و مدیریت هنری در دهه ۶۰ سخنان خود را آغاز کرد و اظهار داشت: «با هم بودن هنرها اتفاقی است که بعد از انقلاب اسلامی افتاده و باعث شد هر فرد با استفاده از هنر درونی خود از هر فرم هنری برای ابراز تفکرات انقلابی استفاده کند. هنرمندان مختلفی از سال‌ها قبل از انقلاب در ایران فعالیت می‌کردند که بعد از انقلاب نیز به کار خود ادامه دادند اما آنچه باعث ماندگاری یک اثر انقلابی می‌شود روح هنر انقلابی در یک هنرمند است.»
او همچنین ادامه داد: «از لحاظ مدیریتی لازم است که تمامی بازیگران عرصه هنر در کشور برای بهبود شرایط هنری اقدام کنند. تفکر انقلابی برای مدیریت هنری باید با همکاری همگان عملی شود. بحث منفک کردن دین، علم و هنر بسیار غلط است. کثرت در عین وحدت هدف یک تفکر انقلابی است.»
*شفاف سخن گفتن و عمل مطابق تفکرات متعالی نماد یک هنر انقلابی است
دکتر امیرعلی جوادیان در باب انسان و هنر سخن راند و از عمل انقلابی به‌عنوان اصل اساسی عدالت یاد کرد و گفت: «عدالت فعل است و تنها با سخن گفتن از مفاهیم عالی نمی‌توان به آن دست یافت. شفاف سخن گفتن و عمل مطابق تفکرات متعالی نماد یک هنر انقلابی است. متأسفانه در اعمال دستگاه‌های اجرایی کشور هیچ عمل فکرشده‌ای دیده نمی‌شود و تنها به حرف زدن درباره مسائل مهم اکتفا می‌شود. نبود نمود بیرونی از تفکراتی که مطرح می‌شود یا حتی برعکس عمل کردن به این تفکرات موجب دلسردی اقشار مختلف شده است.»
جوادیان با صراحت ادامه داد: «نیاز نیست که هنر را پیچیده نشان دهیم تا آن را بااهمیت جلوه بدهیم. اندیشمندان گاهی در نشان دادن هنر به عامه مردم طوری با پیچیدگی آن را مطرح کرده‌اند که باعث عدم ارتباط هنر و عموم مردم جامعه شده‌اند. این در حالی است که وظیفه هنر نشان دادن مفاهیم در شمایلی است که هر کس بر اساس خصوصیات خود با آن ارتباط برقرار کند و از آن برداشت مختص به خود را داشته باشد. هنرمند در نمایش یک اثر هنری باید سه چیز را نشان دهد. در رأس آن قوای عقلانی، دوم قوای احساسی و سوم قوای اشراقی و ضمیر ناخودآگاه ماست. هنرمند بدون هر یک از این قوا فقط تکنسین انجام کار است و خالق اثر نیست.»
*جای مطالعات انسان‌شناسی هنر در دانشگاه‌های ما بسیار خالی است
دکتر طیبه عزت‌اللهی به‌عنوان آخرین سخنران نشست در خصوص زیبایی‌شناسی نامه‌های رزمندگان دفاع مقدس صحبت کرد و گفت: «هدف اساسی از بررسی نامه‌های رزمندگان شناخت بیشتر از آن دوره و البته دوران پسا‌انقلاب است. جای مطالعات انسان‌شناسی هنر در دانشگاه‌های ما بسیار خالی است و اکثر نواقص مدیریتی و ساختاری کشور نیز از همین نقص سرچشمه می‌گیرد. چطور می‌شود بر جامعه‌ای حکومت کرد و افراد تشکیل‌دهنده آن جامعه را به‌درستی نشناخت؟ این امر غیرممکن است.»
عزت‌اللهی اذعان داشت: «احساسات مختلف در جامعه تربیت و پرورش داده می‌شوند. نوع نگاه هر شخص وابسته به جامعه‌ای که در آن رشد کرده متفاوت است. زمان آن رسیده که جامعه ایرانی و هنر ایرانی را مطالعه کرد و از پس آن به هنر و تفکر افراد جامعه دست پیدا کرد. با مطالعه نامه‌های نوشته‌شده توسط رزمندگان دفاع مقدس از نقش هنر و گرافیک به شکل‌گیری ارزش‌ها و احساسات جوانان آن دوره آگاه می‌شویم. هنر و گرافیک در خدمت تفکرات زمان خود هستند.»
*عدم مخالفت امام با سینما ما باعث بازسازی و شکل‌گیری ساختاری جدید از سینما شد
در انتها دکتر نوری‌پرتو به‌عنوان دبیر جلسه در خصوص سینمای دهه ۶۰ صحبت کرد و گفت: «در اوایل انقلاب این‌طور برداشت می‌شد که سینما برای همیشه تعطیل خواهد شد. اما با تمام اتفاقاتی که افتاد، به‌وسیله سخنرانی امام خمینی (ره) و عدم مخالفت ایشان با سینما ما شاهد بازسازی و شکل‌گیری ساختاری جدید از سینما بودیم.»
او افزود: «در ماه‌های ابتدایی انقلاب فیلمی با عنوان فریاد مجاهد ساخته می‌شود که اولین فیلم سینمای پس از انقلاب است. در این دسته از فیلم‌ها مفاهیم بنیادی بسیار ضعیف و ناپخته بودند. با گذشت زمان و قوام پیدا کردن تفکرات هنرمندان، درون‌مایه فیلم با افزایش ژانرهای مختلف در سینما گسترش پیدا کرد. مجید مجیدی و محمدرضا هنرمند از چهره‌های شناخته‌شده سینمای بعد از انقلاب هستند.»
دکتر نوری‌پرتو در انتها از همه استادان، سخنرانان و شرکت‌کنندگان در جلسه سوم هفته هنر انقلاب تقدیر و تشکر کرد.
پایان پیام/