ناهنجاری‌ها و عوامل خشونت‌زا نیازمند ریشه‌یابی عمیق است/ لزوم مهارت‌افزایی در دایره ارتباطات اجتماعی

یک جامعه‌شناس گفت: اگر در جامعه اتفاق ناهنجاری رخ داد، نباید سرکوب شود بلکه این حادثه باید در کوتاه‌مدت و بلندمدت، با توجه به بافت فرهنگی هر منطقه ریشه‌یابی شود تا به حل معضل نزدیک شویم. به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، چند روزی بود که فضای رسانه ها پر شده بود از خبرهایی مثل شهادت مامور نیروی انتظامی با سلاح سرد، قتل یک زن توسط شوهرش و اخبار ریز و درشت دیگری که بر روح و روان آدم ها خش می اندازد. انسان را چه می شود که گاهی عواطف و احساسات انسانی خود را اینگونه به دست فراموشی می سپارد و دست به کارهایی می زند که روی حیوانات وحشی و درنده خویان را سفید می کند! در ذهنم کند و کاو می کنم و به دنبال پاسخ سوالاتم به سراغ یک جامعه شناس می روم تا ببینم چه اتفاقاتی باعث بالا رفتن این حد از خشونت در جامعه شده است؟ ابراهیم حسنی، سرگروه آموزش جامعه شناسی در استان فارس و دارای 27 سال سابقه در آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان است. این استاد بخش جامعه شناسی در ابتدا در بیان تعریف و ویژگی های علم جامعه شناسی می گوید: جامعه شناسی علمی است که هم واقعیت ها را بررسی می کند و هم گاهی اوقات قبل از رخ دادن برخی پدیده ها که هم جبران آن ها سخت است و هم خسارات و آثاری برای جهان اجتماعی به بار می آورد، کارساز می شود و زنگ هوشیاری اجتماع را به صدا در می آورد. وی ادامه می دهد: ما جامعه شناسان حال جامعه را بهتر درک می کنیم و در ریل و بستری که جامعه در حال حرکت است، از طریق تشخیص همان ریل گذاری های اجتماعی می توانیم بعضی از حوادث اجتماعی که ممکن است در آینده دور برای جهان اجتماع اتفاق بیافتد را با علم جامعه شناسی با حدود 60 تا 70 درصد اطمینان، پیش بینی کنیم. در ادامه از این جامعه شناس می پرسم: چند روزی هست که به واسطه خبرهایی که شنیده ام، احساس می کنم که سطح خشونت در برخی آدم ها افزایش پیدا کرده؛ آیا این احساس درست است؟ حسنی در پاسخ می گوید: واقعیت این است که در اکثر نظام های جهانی یک جامعه ایده آل، جامعه ای است با 60 الی 70 درصد‌ بهنجاری، یعنی خواه ناخواه در هر جامعه ای قطعاً سطحی از نا بهنجاری ها در تمام سطوح وجود دارد؛ اما بحث خودکشی و قتل بالاترین نا بهنجاری است که میزان و ضربان قلب یک جهان اجتماعی را به صدا در می آورد. وی با تشبیه جامعه به یک زمین کشاورزی، بیان می‌کند : جامعه مثل آن زمینی است که درونش کشت کرده ایم و قرار بوده هنجار ها، نهاد ها، عقاید و قوانینی که در یک جامعه هم از طریق نهاد های رسمی و هم از طریق نهاد های عرفی شکل گرفته اتفاق بیافتد و بعضی مواقع این نابهنجاری ها کج‌روی ها به مانند آفتی برای محصول نهایی دیده می‌شود؛ که اگر این کج روی ها در زمان خاص خود و توسط متخصصین تشخیص داده نشود و بررسی نگردد، در نهایت به مباحثی مانند قتل، که بالاترین سطح کج روی و آسیب اجتماعی در یک جامعه است می‌رسد. نهادهای رسمی در کنترل آسیب  اجتماعی مؤثر هستند نهادهای رسمی در کنترل آسیب  اجتماعی مؤثر هستندنهادهای رسمی در کنترل آسیب  اجتماعی مؤثر هستندحسنی به نهاد های تاثیرگذار در جامعه اشاره می کند و ادامه می دهد: نهاد های رسمی مانند آموزش و پرورش، صدا و سیما و مدرسه، بسیار در بحث بروز و کنترل آسیب ها می توانند تأثیر گذار باشند، وقتی شاهد قتل های ناموسی در جامعه باشیم، نشان دهنده این است که جامعه از مسیر هنجاری خود منحرف شده است و مهمترین عامل تأثیرگذار در این موارد فرهنگ است. این متخصص در امور جامعه همچنین درباره نقش خرده فرهنگ ها در بروز و ظهور ناهنجاری ها، این چنین می گوید: برخی از علما بر این اعتقاد هستند که هویت قومی که فرد طبق آن ها عمل می کند در آینده نه چندان دوری می تواند آسیب زا باشد چرا که نگاه های قومی قبیله ای و تعصبات عامل بسیاری از این اتفاقات به شمار می آیند و در بستر آموزش رسمی هم‌ نیستند که بتوان آن را تعدیل کرد و تغییر داد. حسنی درباره علل به وجود آمدن خشونت  می گوید: به طور مختصر گاهی اوقات علت بوجود آمدن این خشونت ها می تواند فردی باشد و گاهی اجتماعی؛ ما در بستر جامعه زندگی می کینم، حتی کوچکترین رفتار ما در جامعه تأثیرگذار است و در واقع کنش های اجتماعی ما مبنای ورود، به جهان اجتماعی است، یعنی در کنش اجتماعی اگر بتوانید خوب اثر بگذارید یک شهروند خوب جامعه به حساب می آیید اما به طور مختصر خارج شدن جامعه از برخی هنجار ها، قوانین و عدم آموزش باعث این اتفاقات تلخ می شود. تقویت بنیان خانواده و تأثیر در کاهش خشونت تقویت بنیان خانواده و تأثیر در کاهش خشونتتقویت بنیان خانواده و تأثیر در کاهش خشونتاین استاد جامعه شناسی و علوم اجتماعی گریزی هم به نقش خانواده در ایجاد خشونت می‌زند و می گوید: خانواده ها تأثیر گذاری خود را از دست داده اند و متأسفانه خانه فقط مکانی برای استراحت شده است، عملاً خانواده ها تأثیر گذاری آموزشی و مذهبی ندارند و این نیازمند آموزش دادن در این بستر ها است.وی ادامه می دهد: باید اجازه دهیم افراد به بلوغ اجتماعی و فکری برسند و سپس به آنها مسئولیت محول کنیم، برای مثال به یک فرد گواهینامه می دهیم و بعد به دنبال جریمه کردن او هستیم؛ باید اجازه دهیم سن او از نظر بلوغ عقلی و اجتماعی به سنی برسد که قابلیت تحلیل داشته باشد، پس باید اجازه دهیم دختران و پسران در سنی ازدواج کنند که استقلال فکری و شخصیتی داشته باشند و این موارد باید از بستر آموزش عبور کند تا مدیریت شود. جایِ خالی آموزش مهارت های زندگی در کتب درسی جایِ خالی آموزش مهارت های زندگی در کتب درسیجایِ خالی آموزش مهارت های زندگی در کتب درسیحسنی می‌گوید: خانواده ها نیاز به آموزش دارند و باید در رسانه ها و کتب درسی این مباحث گنجانده شود، هر چند در بحث مشاوره، مهارت های لازم را آموزش می دهند اما کافی نیست؛ برای مثال در کتاب درسی مطالعات اجتماعی متوسطه اول، مقدار بسیار کمی در مورد خشم بحث شده است؛ یا در کتاب تفکر و سبک زندگی، اشارات کوتاهی شده اما با بیان این مباحث کوتاه، مهارت کنترل خشم به وجود نیامده است. وی از مهارت های لازم برای افراد در جامعه هم می گوید: خودمدیریتی ضعیف شده است؛ به این معنی که آموزش های فراگیری در جهت مدیریت خود و مدیریت جامعه به مردم داده نشده است، اگر یک دختر، یک پسر یا هر فردی در جامعه دچار یک تنش روحی و هیجانی شد، باید مهارت این را داشته باشد که بتواند چاره ای بیاندیشد تا از آن بحران خارج شود در صورتی که این موارد اغلب، آموزش داده نمی شود، جا دارد که در کتب آموزشی، به خصوص مطالعات اجتماعی بستر معنایی این مبحث تشکیل شود و همچنین صدا و سیما در این مبحث کار کند، حتی می توانیم در این مورد همایش هایی را برگزار کنیم. حسنی در بیان مفهوم بهنجار این چنین می گوید: از نظر علم جامعه شناسی، فردی بهنجار است که در تمامی ابعاد، یک فرد متعادل باشد، گاهی اوقات در گفتگوهایمان چقدر تند و هیجانی رفتار می کنیم و چقدر دیگران را محکوم می کنیم؛ این گواه بر این است که هیجانی که درون ما است، پشت کلام ما خوابیده است؛ درصورتی که در آداب کلام، ما معتقد بر این هستیم که کلام باید آرام باشد و کلمات شمرده شمرده بیان شود اما متأسفانه در بحث آموزش شهروندان و انتقال مطالب آموزشی دیده می‌شود که کلام، کلامی هیجانی و تحریک آمیز است. ارتقای مهارت های دانش عمومی هم راستا با دانش تخصصی ارتقای مهارت های دانش عمومی هم راستا با دانش تخصصیارتقای مهارت های دانش عمومی هم راستا با دانش تخصصیاین استاد جامعه شناسی از روند مشکل ساز دیگری در مبحث آموزش هم سخن می گوید: در جامعه شناسی مباحثی در راستای دانش عمومی و مهارتی و موارد دیگری در حیطه دانش تخصصی است که متأسفانه در کشور ما ابتدا به مردم دانش تخصصی و سپس دانش مهارتی، شهروندی، کلامی و اجتماعی، آموزش داده می شود که خود این روند بسیار مشکل ساز است. وی ادامه می دهد: اگر قرار است محتوای کتابی آموزش داده شود، باید در بستر آموزش، نظام مهارتی گنجانده شده باشد و این مهارت باشد که منتقل شود زیرا صرفا دادن اطلاعات، کافی نیست، باید به افراد آموزش داده شود که بتوانند با یکدیگر گفتگو کنند، کار گروهی انجام بدهند، نقد و بررسی کنند و نقد و بررسی شوند و در موقعیت های مختلف قرار بگیرند و چگونگی واکنش صحیح را بیاموزند. حسنی همچنین از نیازهای جامعه می گوید: امروزه جامعه نیازمند مهارت های اجتماعی می‌باشد؛ اگر فراد بدون داشتن مهارت اجتماعی وارد جامعه بشوند، یا مغلوب هستند و یا آسیب زا یعنی یا یک جا ضربه می زنند و یا یک جا ضربه خواهند خورد. وی می گوید: تمام کارهایی که ما انجام می دهیم؛ مانند گرفتن تاکسی، ایستادن در صف نانوایی و حتی صحبت کردن و نحوه قدم برداشتن، آدابی دارد که متأسفانه عدم آموزش این آداب باعث کج روی جامعه می شود. حسنی باز به این مورد تاکید می کند که امروزه ما در جامعه به اندازه کافی دانش تخصصی داریم و نیاز داریم که به دانش های عمومی و مهارتی توجه بیشتری داشته باشیم، مهارت های ریز و درشتی که فراگیری آن ها توسط افراد اجتماع، می تواند جامعه را دگرگون سازد، مثلاً اگر فردی در حین ارتکاب به یک خطا و یا جرم، کمی تفکر کند در بیشتر موارد، دیگر مرتکب آن خطا و یا جرم نمی شود؛ اما متأسفانه ما اهل تفکر نیستیم و عقلانیت را فراموش کرده ایم و این یک بحران است و جامعه نیازمند حل این بحران است. حسنی با اشاره به اینکه در کوتاه مدت، برای رفع بحران، چه کارهایی می توانیم انجام بدهیم می گوید: الان باید به شدت قانون گرایی در کشور رواج پیدا کند زیرا متأسفانه مردم ما بعضاً قانون گریز هستند؛ اگر هر شخصی از حیطه وظایف خود آگاهی داشته و به آن پایبند باشد، تمامی کارها خود به خود انجام می‌شود. وی می گوید: در جامعه شناسی مبحثی با عنوان اقناع داریم، اقناع به این معنی است که فرد باید توجیه شود که به وظایف خود پایبند باشد، منشأ و ریشه تمام اتفاقاتی که ما امروزه شاهد آن هستیم، در سال های گذشته شکل گرفته است و در یک شب نمی توانیم این مشکل را برطرف کنیم.آسیب شناسی رفتارها نیاز به ریشه یابی دارد حسنی نقش عوامل مختلف را حین و بعد از بروز مشکل این چنین تبیین می کند: وقتی یک اتفاق خشونت بار، در یک شهر می افتد، مشاورین آن شهر باید ریشه آن مشکل را پیدا و سپس به بررسی آن بپردازند، بسیاری از مسائل امروزی، یک آسیب محکم در درونش نهفته است؛ که در علم جامعه شناسی به نا بهنجاری و کج روی معروف است. وی ادامه می دهد: اگر به یک پدیده اجتماعی به خوبی توجه نشود، آن پدیده ضد ارزش است و برای یک جهان اجتماعی، ویرانگری به بار خواهد آورد و برعکس توجه به یک هنجار آن را به ارزش تبدیل می کند، برای مثال ما حجاب را یک هنجار در نظر می‌گیریم؛ اگر به این هنجار توجه کردیم، با اهمیت می شود و به اجرا در می آید، هنگامی که ارزش ها از بین برود هم زمان هنجار آن هم از بین میرود. این استاد جامعه شناسی با اشاره به تبدیل برخی ضدارزش‌ها به هنجار، می گوید: اگر در جامعه یک اتفاقی افتاد، نباید سرکوب شود، بلکه باید ریشه یابی گردد و سپس مشکل برطرف شود و این ریشه یابی ها باید هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت پیگیری شوند، باید جامعه شناسان و روانشناسان همان استان و شهر در این باره صحبت و همفکری کنند چرا که بیشتر به بافت فرهنگی آنجا واقف هستند. ضرورت برخورداری مردم از سواد رسانه ای ضرورت برخورداری مردم از سواد رسانه ایضرورت برخورداری مردم از سواد رسانه ایاز حسنی می پرسم: نقش فضای مجازی در این موارد چیست و او با تامل می گوید: ما فضای مجازی را یک پدیده اجتماعی در نظر می گیریم که امروزه تمامی لایه های زندگی روزمره ما را در بر گرفته است، در جامعه شناسی مبحثی با عنوان تأخر فرهنگی وجود دارد بدین معنی که در جامعه ابزاری می آید اما چگونگی استفاده از آن ابزار آموزش داده نمی شود حال آن که استفاده از این ابزار، آداب خاص خود را دارد و می توانیم این ابزار ها را به شمشیر دو سر تشبیه کنیم که هم می برد و هم می سازد و این بستگی به کاربرد فرهنگی دارد که ما از آن استفاده می کنیم. وی ادامه می دهد: با توجه به ظرفیت فرهنگی کشور ما، باید توجه کرد که در چه بستری از این ابزار استفاده شده است؛ در بستر آموزشی، فرهنگی، معاملات اقتصادی یا تخلف و این بستگی به نوع نگاه و کارکرد مردم دارد، ما نمی توانیم تکنولوژی را به بد بودن محکوم کنیم؛ مردم باید بدانند که برای رفع چه نیازی وارد تکنولوژی شده‌اند. حسنی از ویژگی های فضای هم می گوید: فضای مجازی، زمان، مکان و هویت ندارد و به همین دلیل است که اگر خوب آموزش داده نشود، خطر آفرین می باشد، هر ابزاری هم کارکرد مثبت دارد و هم کارکرد منفی و برای استفاده از فضای مجازی، نیاز به آموزش است. حسنی در بیان پاسخ این سوال که آیا انتشار اخبار و فرهنگ هایی که از طریق فضای مجازی به یک شخص می رسد، می تواند آسیب زا باشد می گوید: بله، در خیلی از موارد رسانه ای کردن مصادیق خشونت و ضد ارزش ها، آسیب زا است؛ به دلیل این که وجه عمومی پیدا خواهد کرد‌، اما از نظر جامعه شناسی واقعیت ها باید گفته و بررسی شود و در نهایت تصمیم گیری گردد، از طرفی امروز قدرت رسانه، به قدرت نرم تبدیل شده است، یعنی به راحتی می تواند مردم را تحت تأثیر قرار دهد. وی ادامه می دهد: رسانه های مجازی جذابیت خاصی برای افراد جوان دارد؛ چرا که هم هیجانی است و هم سرعت بالایی دارد و دسترسی به آن، هم آسان است اما استفاده از این رسانه ها، آداب خاص خودش را دارد، که این آداب در کتاب های تفکر و سواد رسانه ای دانش آموزان، گنجانده شده است، ام گاهی  در مدارس مورد کم لطفی قرار میگیرند. سبک زندگی مصرف گرایی و هنجارهایی که رنگ می بازند سبک زندگی مصرف گرایی و هنجارهایی که رنگ می بازندسبک زندگی مصرف گرایی و هنجارهایی که رنگ می بازنداز این استاد جامعه شناسی می پرسم: به نظر شما فشار اقتصادی و معیشتی که بر روی مردم وجود دارد، می‌تواند یکی از علل افزایش خشونت و کاهش تاب آوری در جامعه باشد؟ وی در پاسخ می گوید:در وقوع یک پدیده اجتماعی حداقل 50 علت دخالت دارد که اقتصاد یکی از عوامل تأثیر گذار است، به دلیل اینکه نیاز های روزمره انسان را برطرف می کند و چون الگوی سبک زندگی در جامعه ما به سمت سیستم سرمایه داری حرکت کرده است، بیشتر مردم همه چیز را در کالا می بینند و کارکرد کالاها هم به همین تناسب تغییر کرده است، مثلاً امروزه تلفن همراه دیگر یک کالا نیست، بلکه وسیله ای شده برای نشان دادن موقعیت اجتماعی و عقاید. وی ادامه می دهد: الگوی سبک زندگی برگرفته از عقاید، ارزش ها، نماد ها هنجار های یک جامعه اجتماعی است اما در جامعه ما متأسفانه، کالامحوری، سبک زندگی شده است و این کالا و مصرف زدگی است که جایگاه و منزلت اجتماعی افراد را در جامعه امروزی تعیین می‌کند و امروزه مردم به شدت مصرف گرا شده اند و نیاز های کاذبی وارد زندگی فردی و اجتماعی افراد شده است که همین مسائل سر آغاز تفکر نابهنجاری است و به عقده های روانی تبدیل می‌شود و شخص به هر قیمتی، به دنبال به دست آوردن آن کالا است، تا بتواند جایگاه اجتماعی خود را افزایش دهد‌ در صورتی که هر چیزی را نباید به هرقیمتی به دست آورد! حسنی در ادامه با بیان اثرات زیاده خواهی و دوری از فرهنگ قناعت هم این گونه سخن می گوید: باید به افراد آموزش داده شود که حقشان همانقدر است که برایش تلاش کرده اند و عدالت بدین معنی نیست که به همه افراد همه چیز داده شود بلکه عدالت بدین معنی است که برای همه افراد فرصت یکسانی ایجاد شود، عدالت الزاماً با مساوات برابر نیست. حسنی در ادامه  چالش های فضای مجازی را چنین بیان می کند: از پایه های اصلی کنش، گفتگو است اما امروزه در جامعه گفتگو به شدت کاهش پیدا کرده است و همین هم یکی از آسیب های فضای مجازی است. این استاد جامعه شناسی به بیان نقش عقاید و ارزش ها در پیشگیری از معضلات اجتماعی می پردازد: در اصل این عقاید و ارزش ها هستند که باید رفتار ها را بسازند، اما در عمل این گونه نیست؛ زیرا مردم دچار دوگانگی شده اند، ما ارزش ها و عقاید بسیار خوبی داریم و باید این عقاید و ارزش ها به جامعه آموزش داده شود و گروهی از مشاوران و جامعه شناسان به صورت داوطلبانه این کار را پیگیری کنند. انتهای پیام/ف