اطلاع‌رسانی غیرمستقیم؛ شیوه رایج بی‌بی‌سی فارسی
بی‌بی‌سی در حقیقت یک اتاق فکر است که از قدرت رسانه به خوبی بهره می‌برد و با ترکیب بخشی از راست و دروغ و تکنیک‌های پیشرفته‌ای که ما از آنها غافل هستیم ایفای نقش می‌کند.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها- در برنامه زنده «امواج شبهه» شبکه رادیویی گفت‌وگو با حضور دکتر علیرضا چابکرو (کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) ، دکتر محمدرضا یاسینی(کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) و در گفت‌وگوی تلفنی با دکتر سینا قربانی(کارشناس مسائل رسانه) به این موضوع که « چرا BBC فارسی حرف می‌زند؟» پرداخته شد.
بی‌بی‌سی به دنبال مدیریت افکار عمومی در ایران
دکتر محمدرضا یاسینی (کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) در پاسخ به سوال کارشناس مجری برنامه درباره سیاست لندن در خصوص تشکیل رسانه‌های فارسی زبان گفت: پیش از آن که روش و شیوه دیپلماسی عمومی تغییر کند و به سبک امروزی در بیاید با نظاره بر نیمه دوم قرن ۱۹ و نیمه اول قرن ۲۰ در میابیم که انگلیس از طریق ارتباط گیری چهره به چهره و کلامی از طریق کنسولگری و نماینده‌ها در اقصی نقاط ایران سعی در برقراری ارتباط با مردم و آحاد افراد جامعه داشتند، پس از نیمه دوم قرن ۲۰ که دیپلماسی عمومی عوض شد شیوه کار انگلیس نیز با راه اندازی رادیو بی بی سی در سال ۲۰۱۹ تغییر کرد و از این طریق اقدام به ارتباط گیری با ایران کردند.
وی ضمن اشاره به این موضوع که در حقیقت هدف انگلیس از فارسی صحبت کردن در این شبکه، مدیریت افکار عمومی ایران است، عنوان کرد: در زمستان سال ۱۳۸۷ بحث راه اندازی شبکه تلویزیونی بی بی سی مطرح شد درست ۶ ماه مانده به انتخابات سال ۸۸ در همین زمان بود که دست اندرکاران و مدیران این شبکه با بررسی سایر شبکه های لس آنجلس دریافتند این شبکه ها در جذب مخاطب دچار انحراف شده و اخبار را به صورت تک بعدی و خارج از ابعاد رسانه ای عنوان می کنند که موجب ریزش مخاطبین این برنامه ها شده بود بنابراین مسؤولان ارشد این شبکه درصدد برآمدند تا بتوانند این مخاطبان را جذب کنند و با ظاهری دموکراتیک نمایش درستی از رسانه داشته باشند.
بی‌بی‌سی شبکه‌ای مستقل یا وابسته؟
دکتر علیرضا چابکرو (کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) با اشاره به این موضوع که صحبت از استقلال این رسانه‌ها کاملا بی‌اساس است، گفت: اگر تاریخ رسانه‌ها در اروپا به خصوص بریتانیا را بررسی کنید خواهید دید از اواخر قرن ۱۸ و ۱۹ یکی از محور های اساسی اعمال قدرت بریتانیا در سرزمین های استعماری رسانه بود که با رویترز آغاز و زمانی که تلگراف به روزنامه تبدیل شد و به رسانه‌های شنیداری و دیداری مبدل شد انگلیس به دنبال تدارک سازمانی خاصی بود.
وی در ادامه افزود: سازمان بی بی سی یکی از بزرگترین و عظیم ترین سازمان های رسانه‌ای دنیا است و تجربه‌ای بیش از یک قرن و نیم پشت این سازمان است، ما در روند این سازمان تغییرات مستقیمی همراه با تغییرات جهانی و مخاطبین این سازمان می بینیم بنابراین نمی‌توان اذعان کرد که بی بی سی مجموعه ای مستقل از دولت و حکومت است چرا که این شبکه حتی از نظر سازمانی نیز زیر نظر مجموعه پادشاهی و ملکه است.
چابکرو خاطرنشان کرد: پوشش مراسم تاجگذاری توسط این رسانه زمانی که زیر مجموعه پادشاهی است عجیب نخواهد بود و جزء وظایف این رسانه تلقی می‌شود.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: با تغییر رسانه‌ها از حالت شنیداری به دیداری و دنیای سایبر، بی بی سی نیز تغییراتی را ضمن حفظ عنوان خود متحمل شد. نباید پنداشت که بی بی سی سازمانی تنها است بلکه گروه و تیمی از سازماندهی رسانه ها را شامل می شود همانند اینترنشنال را می توان کپی بی بی سی خواند.
وی با تاکید بر این که این رسانه‌ها از امتیاز آینده پژوهی بهره مند هستند و به خوبی آگاهند که در یک دهه آینده چه اتفاقی در دنیای رسانه رخ خواهد داد، افزود: در این شرایط سازمان خود را انعطاف‌پذیر می‌کنند.
بی‌بی‌سی شبکه‌ای ساختارساز
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: حتی ساختار الجزیره قطر نیز از بی بی سی گرفته شده است، در حقیقت بی بی سی ساختارساز است و مجموعه‌ای که ساختار ساز باشد پشت خود گروهی از تحلیل گران سیاسی، جنگ روانی و تاریخی تولیدات را حمایت می‌کنند.
چابکرو گفت: سیاست انگلیس در راستای از بین بردن نظام جمهوری اسلامی ایران است از همین رو این رسانه‌ها می بایست سیاست هایی را در نظر بگیردند تا از آن طریق بتواند اهداف دولت انگلیس را پیاده کنند به همین دلیل می‌بینیم بین سیاست بی‌بی‌سی فارسی و سیاست رسمی بی‌بی‌سی انگلیسی تفاوت وجود دارد.
وی در ادامه عنوان کرد: از بی‌بی‌سی انگلیسی با نام بی‌بی‌سی جهانی نیز یاد می‌کنند بی بی سی فارسی همانند شعبه ای از مجموعه ضد انقلاب بی بی سی انگلیسی در لندن است. بی بی سی این را به خوبی می داند که از طریق اعمال نفوذ بر رسانه های دیگر می تواند خط دهی کند و این خط دهی را نیز به مطبوعات بکشاند چرا که می داند چگونه راهبری را انجام دهد.
شبکه‌های اجتماعی زمین بازی بی‌بی‌سی فارسی
کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: این سازمان با ایجاد بی بی سی فارسی و گسترش آن به رادیو و تلویزیون در طرح بعدی خود ورود به شبکه های اجتماعی را چیده بود چرا که در این شبکه ها می تواند مخاطب خود را انتخاب کند و جامعه هدف خود را توسط داده کاوی به طور دقیق تحلیل کند.
چابکرو در ادامه افزود: همچنین می تواند در این شبکه ها ضریب نفوذ خود را بالا ببرد چرا که می تواند به صورت شبکه ای کار کند به همین دلیل است که می بینیم بی بی سی در اینستاگرام قوی تر از سایر شبکه‌ها ایفای نقش می‌کند چون از تصویر و رسانه های مختلف به صورت چند رسانه‌ای بهره می‌برد.
یاسینی در ادامه افزود: مصادیق بارزی مبنی بر عدم استقلال این رسانه ها وجود دارد نظیر پوشش رسانه ای مرگ ملکه و یا تاج گذاری چارلز سوم که نشان دهنده وابستگی این رسانه ها به حکومت پادشاهی است که دقیقا سیاست های کلان حکومت پادشاهی را پیگیری می کنند.
منافع انگلستان از فارسی فکر کردن در ایران براساس کدام برنامه‌ها تأمین می‌شود؟!
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: سابقه حضور انگلیس به حدود دو قرن قبل برمی‌گردد زمانی که هنوز در ایران نفت یافت نشده بود، ایران را سپر بلای هند قرار دادند و سیاست آن ها در آن بازه زمانی این بود که ایران را عقب افتاده نگهدارند تا بتوانند از استعمار هند بهره کامل را ببرند، پس از اکتشاف نفت در ایران سیاست انگلیس تغییر کرد چرا که ایران در آن زمان منبعی سرشار از درآمد بود و می توانستند از این طریق درآمد های زیادی را کسب کنند پس از آن به دنبال برداشت نفت بودند تا این که در ۲۹ اسفند توسط دکتر مصدق نفت ملی اعلام شد و سیاست گذاری انگلیسی ها مبنی بر درآمدزایی از ایران به بن بست خورد.
وی خاطرنشان کرد: ایران به لحاظ ژیوپولتیک در نقطه ای قرار دارد که بلوک شرق و غرب در هر دوره ای خواهان آن بودند، پس از انقلاب داستان مقداری متفاوت تر شد و بحث استعمار و بهره گیری تغییر کرد و بیش تر به دنبال عدم نفوذ جریان انقلاب اسلامی به کشور های منطقه و کل دنیا بودند و تمام تلاششان این بود که انقلاب اسلامی را در همین محدوده جمهوری اسلامی فعلی نگهدارند و اجازه توسعه به آن ندهند چرا که ارکان قدرتشان در تمام دنیا متزلزل می شد بنابراین پس از انقلاب سیاست ها و راهبرد ها متفاوت شد و بیش تر به دنبال آن بودند که از نفوذ جمهوری اسلامی به اقصی نقاط دنیا جلوگیری کنند.
یاسینی در ادامه گفت: زمانی که متوجه شدند نمی توانند از نفوذ جمهوری اسلامی جلوگیری کنند از تاکتیک ها و راهبرد های مختلفی نظیر جنگ های ترکیبی و شناختی و غلبه بر افکار عمومی بهره بردند و از این طریق می خواستند تا مدیریت افکار عمومی مردم در داخل را به دست بگیرند و مردم را در مقابل نظام و حکومت قرار دهند.
راهبردی ثابت با تاکتیک‌هایی متفاوت
چابکرو در ادامه با تاکید بر این که بی بی سی یک رسانه نیست، گفت: این جمله یاداور کودتای ۱۳۳۲ است و بی بی سی را با رسانه های مکتوب نباید یکسان در نظر گرفت، بی بی سی به خوبی می تواند موج آفرینی و موج سواری کند و آن را باید در رده MI5 و MI4 و MI6 دید.
وی افزود: اگر نگاه گذرایی بر اینستاگرام بی بی سی بیاندازید خواهید دید که بر نکات منفی تمرکز کرده چرا که نسبت به این موضوع آگاه است که چگونه به جامعه دید منفی ای نسبت به وقایع رخ داده بدهد چرا که زمینه روانشناسی قوی ای را دنبال می کند و به دنبال از بین بردن امید آفرینی است، بی بی سی رسانه ای است که واژه می سازد و به موقع از جمله ها استفاده می کند و اکثرا روی موج سوار می شود به عنوان مثال مسئله ای مانند المپیک را در رسانه می چرخاند و از دیدی منفی به آن نگاه می کند و به راحتی نیز خود را عقب می کشد و صرفا خود را بازگو کننده اخبار می داند.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیات علمی دانشگاه عنوان کرد: هر جا منافع بریتانیا در میان باشد این رسانه ها حاضر هستند و اقدام به واژه آفرینی، بازخورد گیری و برجسته سازی می کنند، راهبرد بی بی سی همیشه ثابت بوده در حالی که تاکتیک های متغیری را دنبال می کند که به آن حالت چند شکلی می گویند یعنی خود را از ضربه ها جدا می کند هر چند بی بی سی به وضوح ایفای نقش می کند اما خارج از نرم سیاست های کلی بی بی سی فعالیت می کند که آن نیز به خاطر تامین مالی است، یکی از فعالیت های بی بی سی القای خط است و از طریق تحریک امریکایی ها برای درگیر شدن با روس ها اقدام می کند.
وی افزود: بی بی سی در حقیقت اتاق فکری وابسته به دولت بریتانیا است که از رسانه به خوبی بهره می برد، بی بی سی همیشه به عنوان پیاده نظام حضور داشته و با ترکیب بخشی از راست و دروغ و تکنیک های پیشرفته ای که ما از آن ها غافل هستیم به خوبی ایفای نقش می کند.
تکنیک ریلکسیشن چیست؟
چابکرو افزود: به عنوان مثال با استفاده از تکنیک ریلکسیشن ابتدا تنش می دهد و شما ناراحت می شوید سپس با بیان موضوع جدید شما را ریلکس می کند تا از این طریق مخاطبان خود را حفظ کنند اگرچه تنش و آرامش توأمان با هم هستند اما در حقیقت القای مفهوم است و به مرور باعث می شود تا مخاطب این دروغ ها را باور کند.
یاسینی در ادامه گفت: اگر بخواهیم این اهداف را دسته بندی کنیم می توانیم بگوییم مهم ترین هدف این رسانه ۷ا مشروعیت زدایی از نظام است که در ذهن مردم مشروعیت نظام را از بین ببرند و به دنبال تحریک قومیت ها و اقلیت ها در ایران هستند تا از این طریق آن ها را در مقابل حکومت و نظام قرار بدهند.
وی خاطرنشان کرد: در بحث نقض آزادی های مدنی و حقوق بشر ویژه فعالیت می کنند و ذهن مخاطب را به این سمت می برند که نقض حقوق بشر و آزادی های مدنی شکل گرفته است و یا تهدید آمیز خواندن فعالیت های هسته ای از جمله اهدافی هستند که این رسانه ها دنبال می کنند.
پیچیدگی در محتوا یکی از رویکردهای بی‌بی‌سی
یاسینی در پاسخ به پرسش چگونگی حفاظت و حراست بی بی سی از سرمایه هایش در کشور های هدفی همچون ایران گفت: این شبکه تحت نظر بی بی سی جهانی آموزش دیده و با این سابقه رسانه ای که دارد می توان اینگونه اذعان کرد که در اصل افرادی هستند که علاوه بر ارتباط با سرویس های جاسوسی، افراد رسانه ای بسیار زبده ای هستند که تحت نظر بی بی سی جهانی آموزش دیدند.
این کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه افزود: بی بی سی شیوه های مختلفی دارد یکی از شیوه های رایج این شبکه اطلاع رسانی به صورت غیر مستقیم برخلاف سایر شبکه ها است و به صورت غیر مستقیم بیننده را مورد هدف قرار می دهد و ناخواسته روی افکار او اثر گذاشته و در زمره مخاطبین این شبکه قرار می گیرند.
وی خاطرنشان کرد: مورد دوم پیچیدگی در محتوا و پرهیز از رفتار کلیشه ای است، شبکه بی بی سی همیشه در تلاش است تا با بهره گیری از کارشناسان خبره و حتی از افراد داخل کشور مطالب و اخباری را دریافت، ادغام و به گونه‌ای طراحی کند که مخاطب را در یک جریان خبری قرار دهد و برای مخاطب جریان سازی کند.
شهروند خبرنگار، رویکرد تعاملی بی‌بی‌سی
یاسینی افزود: نکته سوم اشاره به کیفیت حرفه ای و فریبنده در ارائه برنامه های این شبکه است، مورد بعدی رویکرد تعاملی این شبکه است در شهروند خبرنگار به خوبی می توان این رویکرد را دید، فقدان سواد رسانه ای در ایران موجب شده تا بی بی سی از این فرصت نهایت سواستفاده را بکند و در هر اتفاقی که در داخل رخ می دهد بی بی سی به کمک تصاویر دریافتی شروع به جریان سازی می‌کند.
یاسینی گفت: از دیگر رویکرد های این رسانه تلاش برای ایجاد نگرش مثبت مخاطب نسبت به عملکرد دولت انگلیس است، یعنی در عین حال سعی می کنند تا مخاطبان خود را بگونه ای وفادار و خوش بین به دولت انگلیس کنند.
وی افزود: رویکرد دیگر این رسانه تلاش برای بی طرف نشان دادن است، یکی از برگه برنده ها و سیاست های این شبکه تلاش برای بی طرف نشان دادن است، بی بی سی همچنین از کارشناسان و مشاوران گوناگون داخلی استفاده می کند تا بدین طریق با مخاطب همزاد پنداری کند، از دیگر مواردی که این شبکه رعایت می کند این است که یک تنه مخالفت خود را نشان نمی دهد بلکه با شگردی خاص زمانی که می خواهد تحلیلی انجام دهد و یا روی موضوعی کار کند، درصد بندی می کند و از این طریق اعلام نظر می کند.
وی گفت: شگرد نهایی این رسانه این است که از همه رسانه ها با قابلیت های مربوط به آن رسانه استفاده می کنند به عنوان مثال برای رادیو اخباری را وخش می کند که مخاطب رادیو می پسندد، در وب سایت یا تلویزیون دیگر این اخبار را پخش نمی کنند و معتقد هستند فردی که دیداری می بیند یا شنیداری می شنود نیاز به تغذیه های متفاوتی دارند.
نقش رسانه‌ها فراتر از اطلاع‌رسانی
دکتر سینا قربانی (کارشناس مسائل رسانه) در رابطه با این موضوع که چرا بی بی سی فارسی حرف می زند و ایران را مورد هدف قرار داده اند، گفت: بی بی سی فارسی در طول تاریخ فعالیت خود چه در سطح رادیو و چه در سطح تلویزیون و چه هم اکنون که به صورت ترکیبی هیچ زمان مستقل عمل نکرده است، یکی از بارز ترین این مصادیق پوشش خبری مراسم مرگ ملکه بود ما شاهد این بودیم در فضای اینستاگرام امکان کامنت گذاری برای مخاطبان را بستند و محدودیت برای همه کاربران فارسی زبان ایجاد کردند.
وی افزود: امروز رسانه فراتر از مسئله اطلاع رسانی پیش رفته است و به عنوان ابزاری برای ایجاد، کاهش، افزایش بحران و گاهی ابزاری برای جنگ آوری تلقی می شود و حتی تهدید کننده امنیتی در سطوح مختلف ملی، بین المللی و استانی است، بنابراین این تاثیر گذاری کلی رسانه است و مدلی که امروز از آن استفاده می کنند.
این کارشناس مسائل رسانه در ادامه عنوان کرد: تهدید رسانه ای بواسطه اثر پذیری بر ذهن و تغییر رویکرد ها بیش از سایر تهدید ها می تواند به امنیت ملی ضربه بزند و چالشی جدی برای امنیت ملی ایجاد کند، زیرا در تهدید رسانه ای حمایت سرمایه انسانی را از نظام حاکم می گیرد و از خود باختگی را برای توده مردم فراهم می کند
تغییر باورها و نگرش‌ها به تناسب نگرش‌ها و باورهای محلی
قربانی خاطر نشان کرد: اگر بخواهیم تهدیدهای رسانه ای که بی بی سی روی آن محورها کار می کند را به صورت مصداقی بررسی کنیم خواهیم دید که چندین تاکتیک را به صورت توأمان استفاده می کنند.
وی افزود: امروزه می‌بینیم بی بی سی در استان های ایران در حوزه تغییر باور ها و نگرش ها به تناسب نگرش ها و باور هایی که در آن استان وجود دارد فعالیت می کند و زمینه سازی برای تبدیل پدیده های اجتماعی، سیاسی به چالش های امنیتی و تضعیف سیاست گذاری های عمومی دولت و مرجعیت یافتن پیام بیگانگان در این چند حوزه را به صورت جدی پیگیری می کند.
بی‌بی‌سی بخشی از یک جریان هماهنگ ترکیبی است
چابکرو در ارتباط با اقدام این رسانه ها و تغییر ذائقه کلامی، اجتماعی ، زیست بومی و غیره مانند تبدیل جلاد به شهید و تبدیل ضد امنیت به فرصت به نفع خود گفت: بی بی سی یعنی انگلیس و انگلیس یعنی یک تجربه ۳۰۰ ساله از حضور در منطقه غرب آسیا ، در حقیقت انگلیس و بریتانیا به خوبی نسبت به ذائقه ذهنی اقوام ما به واسطه حضور استعماری شناخت دارد.
وی افزود: دلیل واضح فارسی کردن بی بی سی مانند روز روشن است درست به همان دلیلی که گرگ می درد، ذات و ساختار بی بی سی فارسی از همان ابتدا شکل گرفته و با فارسی صحبت کردن می توانند ایران، افغانستان و تاجیکستان را در کنار یکدیگر داشته باشند.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه عنوان کرد: بی بی سی بخش عمده ای از یک جریان هماهنگ ترکیبی است، هارمونی بین رسانه های بزرگه اروپایی، آمریکایی ایجاد شده که هر کدام نقش خود را ایفا می کنند بی بی سی هم نقش دهنده و هم نقش پذیرنده است و به خوبی می تواند از این هارمونی بهره ببرد با وجود این که هر کدام ساز خود را می زند اما یک ساز از سایرین برجسته تر است و ساز های دیگر را تحت الشعاع خود قرار می دهد.
وی افزود: بی‌بی‌سی بخشی از یک جنگ ترکیبی رسانه ای است که هم خود تولیدکننده و هم اجرا کننده است و به این بستگی دارد که در کجای شبکه قرار بگیرد.
رسانه؛ ابزار اصلی جنگ رسانه‌ای
یاسینی در ادامه افزود: در حوزه جنگ رسانه‌ای اساس بر رسانه استوار است و ابزار اصلی نیز رسانه است، روایت صحیح م به موقع یکی از اساسی ترین مراحل جنگ رسانه ای است، بی بی سی سیاستش بر این است که روایت صحیح ما را به حاشیه ببرد.
وی افزود: متاسفانه ما با تعللی که در ارائه روایت صحیح به موقع داریم از روایت اول عقب می مانیم بنابراین روایت اول را دست می گیرد و آن گونه که می خواهد داستان را روایت می‌کند.
چابکرو گفت: ما در شرایطی خاص قرار داریم، باید دانشگاه ها و دپارتمان های رسانه ای شروع به تولید روش هایی کنند که وابسته به خودمان باشد چرا که ما موضوعاتی را یاد می گیریم و می خوانیم و یاد می‌دهیم که گرفته شده از نوع تفکر سازنده های بی بی سی است.
برنامه «امواج شبهه» گفت‌وگویی تخصصی پیرامون ماهیت شناسی و رفتارشناسی رسانه‌های فارسی زبان بیگانه است که با هدف روشنگری و افشای تکنیک‌های رسانه‌ای است ،روزهای یکشنبه و سه‌شنبه ساعت ۱۶ به مدت ۶۰ دقیقه از آنتن این شبکه به نشانی موج اف‌ام ردیف ۱۰۳,۵ مگاهرتز پخش می شود.
پایان پیام/ت