طریق العلماء؛ بررسی سیره علمای شیعه در پیاده روی اربعین

اهواز- زیارت اربعین در طول تاریخ همواره مورد توجه شیعیان بوده است و ریشه‌های این موضوع می‌توان در نخستین سال‌های پس از شهادت امام حسین (ع) جست‌وجو کرد. خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها- محمد رضا سلمانی عبیات*: زیارت اربعین در طول تاریخ همواره مورد توجه شیعیان بوده است و ریشه‌های این موضوع می‌توان در نخستین سال‌های پس از شهادت امام حسین علیه السلام و در زیارت یکی از شاخص‌ترین شیعیان تاریخ یعنی جابر بن عبدالله انصاری جست‌وجو کرد. خبرگزاری مهردر میان دوران تاریک بنی امیه، بنی مروان و بنی العباس روند این زیارت با فراز تو نشیب‌های گسترده‌ای همراه بود و با وجود فشار حکومت‌های زمانه چراغ این زیارت هیچگاه رو به خاموشی نه نهاد. بنیامیهبنیبنیالعباسدر این بین و در دوران آل بویه و پشتیبانی نهاد حکومتی از شیعیان، زیارت اربعین توسط شیعیان اوج گرفت و همچون دیگر شعائر شیعه شناخته شد. بویهسیره علمای شیعه در طول تاریخ همواره بر این اصل استوار بود که این زیارت باید با جدیت دنبال شود و موضوع «پیاده روی» امری بود که آنان خود به انجامش مبادرت می‌ورزیدند. گرچه که از «سید محمود شاهرودی» و «محدث نوری» به عنوان احیاگران سنت پیاده روی اربعین در قرن گذشته شناخته می‌شوند ولی تاریخ بر این موضوع دلالت دارد که شواهدی بر پیاده روی علمای اعلام در قرن‌ها قبل تر از آن دارد. «ولیام کنت لوفتس» شرق شناس مشهور انگلیسی که در سال ۱۲۷۱ هجری قمری به عراق سفر کرده بود و از راه نجف به کربلا رفته بود از مسیری در جوار رود و باغ‌ها خبر می‌دهد که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولیاملوفتساین راه در واقع همان «طریق العلماء» است که در برهه‌هایی از زمان توسط علما و مراجع مورد استفاده قرار می‌گرفته است و نشانه‌ای از سنت پیاده روی در میان علما در طول قرون مختلف دارد. العلماءدر اینجا به سیره سه تن از علمای بزرگ شیعه اشاره می‌شود؛ نخست، «محدث نوری» است، میرزا حسین نوری از علمای بزرگ و مراجع عظام شیعه است که در سال ۱۳۲۰ در نجف اشرف از دنیا رفت، وی استاد شیخ عباس قمی است در خصوص ایشان آمده است: «ومما سنه فی تلک الأعوام زیارة سید الشهدا علی الأقدام، فقد کان ذلک فی عصر الشیخ الأنصاری فی سنن الأخیار وأعظم الشعائر، لکن تُرک فی الأخیر». فیتلکالأعوامزیارةالأقدامفقدکانذلکفیالأنصاریفیسننالأخیاروأعظمالشعائرلکنفیالأخیراز جمله اموری که محدث نوری آن ترویج کرد، زیارت امام حسین (ع) با پای پیاده بود. زیارتی که در دوران شیخ مرتضی انصاری از جمله سنت‌های بزرگان بود و لیکن به دست فراموشی سپرده شده بود (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، آقا بزرگ طهرانی: ج ۲ ص ۵۴۷). نقباءالبشرفیالقرنالرابععشرجصدومین علامه شیعه «علاّمه امینی» است؛ علامه امینی که از جمله پیشتازان تثبیت و اشاعه شعائر حسینی بود، زیارت پیاده امام حسین (ع) را بر خود واجب می‌دانست: علامه امینی بسیار با پای پیاده به زیارت امام حسین علیه السلام می‌رفت که أجر بالایی داشته باشد و به همراه او جمعی از مؤمنان و دوستان نزدیکش بودند و او ۳ - ۴ روز را در راه نجف تا کربلا سپری می‌کرد (ربع قرن مع العلامة الأمینی، حسین الشاکری ص ۳۱). أجرمعالعلامةالأمینیالشاکریصسومین علامه شیعه «آیت الله مرعشی نجفی» است؛ آیت الله مرعشی نجفی در سال ۱۳۱۵ ه. ق در نجف به دنیا آمد از مراجع عظام تقلید بود و در ۱۴۱۱ ه. ق در قم وفات کرد در خصوص ایشان آمده است: روزی آیت الله مرعشی نجفی برایم تعریف کرد که زمانی که در نجف حضور داشت. بیش از ۲۵ بار با پای پیاده به زیارت امام حسین (ع) مشرف شد و در این مسیر تعداد قابل توجهی از طلاب علم همراه او بودند که در بین آنها، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی و سید ابوالقاسم خویی حضور داشتند (قبسات من حیاة السید المرعشی آیت الله سید عادل العلوی ص ۲۴). هقهققبساتحیاةالسیدالمرعشیالعلویصدر این بین همانگونه که اشاره شد که زیارت پیاده امام حسین (ع) به عنوان یکی از شعائر حسینی پیش از قرن ۱۳ هم در جریان بوده است و برخی از علما در راه زیارت به دلیل شرایط سخت راه از دنیا رفته‌اند. شیخ «اسحاق خمایسی نجفی» یکی از علمای بزرگ و مجتهدین شیعه قرن ۱۲ هجری در نجف اشرف و معاصر علامه بحر العلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء رضوان الله علیهم است. خمایسیالعلومالغطاءوی که به پرهیزگاری و زهد و تقوا شهره بود. در سال ۱۱۷۳ هجری و طبق سنت مشهور علما و در تکمیل منش اهل بیت و شیعیان در حالی که به قصد زیارت امام حسین (ع) خارج شده بود. در مسیر نجف اشرف به کربلای معلی به دلیل تشنگی شدید درگذشت. پیکر مطهر ایشان بعد از آن به نجف اشرف آورده شد و در محله العماره نجف در منزلش دفن شد. العمارهشیخ اسحاق خمایسی نجفی در سال ۱۱۷۳ هجری درگذشت. خاندان خمایسی، خاندانی بزرگ و اهل علم در نجف اشرف بود و شیخ اسحاق نیز یکی از بزرگان این خاندان به شمار می‌رود. خمایسیخمایسیاو نزد علامه بحر العلوم و شیخ جعفر جنابی تحصیل کرد. شیخ اسحاق در راه زیارت کربلا؛ و در مسیر نجف به کربلا از تشنگی در گذشت. سید احمد عطار در رثای او گفته است: «به علت درگذشت اسحاق علم و عمل هم مرد (أعیان الشیعة نویسنده: السید محسن الأمین جلد: ۳ صفحه: ۲۷۰)». العلومرثایأعیانالشیعةالسیدالأمیندر کتاب طبقات الفقهاء در خصوص وی آمده است: «شیخ اسحاق خمایسی نجفی، شخصیتی فقیه و امامی مجتهد و اهل زهد و تقوا بود. وی از شاگردان علامه بحر العلوم و شیخ جعفر کاشف الغطا است». الفقهاءخمایسیالعلومالغطاوی هنگامی که برای زیارت امام حسین (ع) از نجف به کربلا خارج شده بود به دلیل تشنگی در سال ۱۱۷۳ هجری از دنیا رفت (موسوعة طبقات الفقهاء نویسنده: اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام) جلد: ۱۲ صفحه: ۴۵۶). موسوعةالفقهاءاللجنةالعلمیةفیمؤسسةالإمامالصادقمرحوم آقا بزرگ تهرانی در خصوص وی نوشته است: شیخ اسحاق خمایسی نجفی، دانشمندی پرهیزگار بود. وی برای زیارت سید الشهدا علیه اسلام خارج شده بود ولی در حالی که در راه مانده بود از تشنگی درگذشت. (طبقات اعلام الشیعه نویسنده: آقا بزرگ تهرانی جلد: ۶ صفحه: ۵۵). خمایسیالشیعهبر اساس گفته علامه آل محبوبه در کتاب ماضی نجف و حاضرها، آل خمایسی از حله نجف مهاجرت کردند و در گذشته از خاندان اهل علم شناخته می‌شدند. خمایسیحلهاساساً از نگاه شیعه وفات در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام جایگاه ویژه‌ای دارد، جایگاهی که بسیار ارزشمند و بسیار شبیه به شهدای بزرگ اسلام است. از امام صادق علیه السلام در خصوص جزای کسی که در مسیر زیارت امام حسین (ع) فوت کند، آمده است که یکی از اصحاب ایشان پرسید: اجر کسی که در سفر به طرف آن حضرت فوت کرده چیست؟ حضرت فرمودند: فرشتگان مشایعتش کرده و برای او حنوط و لباس از بهشت آورده و وقتی کفن شد بر او نماز خوانده و روی کفنی که بر او پوشانده‌اند فرشتگان نیز کفن دیگری قرار می‌دهند و زیر او را از ریحان فرش می‌نمایند و زمین را چنان رانده و جلو برده که از جلو فاصله سه میل طی شده و از پشت و جانب سر و طرف پا نیز مانند آن این مقدار می‌گردد و برای آن دربی از بهشت به طرف قبرش گشوده شده و نسیم و بوی خوش بهشتی به قبر او داخل گشته و تا قیام قیامت بدین منوال خواهد بود (بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث نویسنده: العلامة المجلسی جلد: ۹۸ صفحه: ۷۸). حنوطکفنیالأنوارطدارالاحیاءالتراثالعلامةالمجلسی*پژوهشگر تاریخ شیعه