تلاش محققان مسلمان برای آشتی دادن اخلاق اسلامی و هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در آزمایشگاه‌های سکولار افراطی غربی در حال پیشرفت است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که مسلمانان معتقد چه استفاده‌ای از آن خواهند کرد؟

هوش مصنوعی، که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی سیلیکون‌ولی تحقق یافته است، عمیقاً از آرمان‌های توسعه سکولار نشئت گرفته است. باوجوداین، با جهانی‌شدن هوش مصنوعی حامیان سنت‌های مختلف اخلاقی، تمرکز بیشتری بر این حوزه دارند و غالباً خواستار تنظیم مقررات بیشتری برای این فناوری هستند. محققان مسلمان هوش مصنوعی، مجدداً بحثی قدیمی درباره‌ی رابطه بین لیبرالیسم مدرن و اسلام را آغاز کرده‌اند. آیا باید به الگوریتم‌ها اجازه داد که نقش خدا را ایفا کنند؟

در تاریخ 25 ژوئن سال گذشته، فیس‌بوک برای برنده‌های پروژه‌ای[1]، یک جایزه 25000 دلاری برای حمایت از همبستگی دانش سنتی متنوع از سراسر جهان و مطالعه‌ی هوش مصنوعی قرار داد. دکتر جونید غدیر[2] و آمانا رقیب[3] دو محقق پاکستانی هستند که در بین برگزیدگان حضور دارند و بر روی چگونگی کاربرد اصول اخلاقی و قانونی اسلامی درمورد تنظیم‌گری هوش مصنوعی در کشورهای مسلمان مطالعه کرده‌اند.

غدیر، رئیس دانشکده برق در دانشگاه فناوری اطلاعات لاهور بیان می‌کند: "اسلام اظهار می‌کند که سنت‌های اخلاقی به بیش از 1400 سال پیش برمی‌گردند. هوش مصنوعی از میان 2 میلیارد نفر از مردمی که به این باورها ایمان دارند، نماینده‌ای ندارد. کار ما این شکاف را برطرف می‌سازد."

از نظر غدیر و رقیب، تنظیم‌گری لیبرال فناوری موجب رخ دادن زودهنگام بحرانی اخلاقی در جهان اسلام شده است؛ به‌طوری‌که به اعتقاد آن‌ها ارزش‌های استعماری، جایگزین جهان‌بینی بومی شده‌اند.

رقیب (پروفسور فلسفه و اخلاق در بنیاد مدیریت کسب‌وکار کراچی) به بحث در این مورد می‌پردازد که "غالب پیشرفت‌هایی که در قرن اخیر رخ داده است، بر مسلمانان تحمیل شده‌ و این‌طور نبوده که مسلمانان در رأس آن‌ها باشند. درنتیجه، هیچ‌کس این سؤال حیاتی را در وهله اول نمی‌پرسد که چرا ما به این فناوری‌ها نیاز داریم؟"

یکی از سؤالاتی که این دو نفر در پی جواب آن هستند، این است که آیا استفاده از هوش مصنوعی برای افزایش طول عمر از نظر اسلامی بلامانع است؟ امروزه حفظ سلامتی بزرگ‌ترین محرک سرمایه‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی است، طوری‌که استارتاپ‌های پزشکی هوش مصنوعی با بیش از 4 میلیارد دلار منابع مالی در سال 2019 راه‌اندازی شده‌اند. اکنون محققان در زمینه افزایش طول عمر، درحال بحث و بررسی این موضوع هستند که آیا ابزار پوشیدنی هوش مصنوعی می‌تواند نشانگرهای زیستی مؤثر در فرآیند پیر شدن را زودتر از علم پزشکی سنتی، که اجازه انجام اقدامات پیشگیرانه برای توقف این فرآیند را می‌دهند، پیش‌بینی کند.

باوجوداین، رقیب نظرش را با شک بیان می‌کند: "در اسلام، افزایش طول عمر به‌خودی‌خود مسئله ارزشمندی نیست. تعداد سال‌هایی که یک نفر زندگی می‌کند باید در مقایسه با کوشش اخلاقی- معنوی یک فرد در طی سال‌های زندگی‌اش سنجیده شود. پس آیا اگر هوش مصنوعی بتواند باعث طول عمر هر انسانی ولو ظالم شود، استفاده از آن اخلاقی خواهد بود؟"

اتومبیل‌های بدون راننده هم از این نظریه مستثنا نیستند. وقتی از غدیر سؤال شد که اگر یک اتومبیل طراحی‌شده مطابق با موازین اسلامی مجبور به انتخاب بین رد شدن از روی یک عابر پیاده یا تصادف و کشته شدن راننده باشد (یک آزمایش معروف در چرخه‌های هوش مصنوعی) چطور عمل خواهد کرد، او بیان کرد که این سؤال اشتباه است.

وی معتقد است که هوش مصنوعی باید جوری طراحی شود که غیر زیان‌آور باشد. هوش مصنوعی در وهله اول باید بی‌ضرر باشد. این معیار در اسلام " فلاح" یا موفقیت معنوی مطابق با دستورات قرآنی نامیده می‌شود که با رویکرد منفعت‌محور غرب در تناقض فاحش است. هر فناوری نوینی باید بر این اساس سنجیده شود؛ حتی اگر این ضرورت طبق بحث غدیر باعث ایجاد تأخیر در پرورش ایده‌ها یا حتی کنار گذاشتن آن‌ها شود. او می‌پرسد " آیا دستگاهی که تنها امکان انتخاب بین گزینه‌های مضر را در اختیار قرار می‌دهد واقعاً مفید است؟"

همه با این نقطه‌نظر موافق نیستند. دکتر محمد اورانگزب احمد[4]، دانشیاری از دانشگاه واشنگتن که در مورد قابلیت به کار بردن هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی تحقیق می‌کند، معتقد است که اجرایی کردن هر الگوریتمی باید به همراه سنجیدن مزایا و معایب باشد. او می‌گوید: "هم هوش مصنوعی هم یک پزشک انسانی با منابع محدودی کار می‌کنند: یک بیمارستان بودجه خاصی خواهد داشت که متأسفانه بدین معنی است که زندگی تمام انسان‌ها نجات نخواهد یافت. تنها تفاوت این است که یک پزشک با اطلاعات متمرکز و چه‌بسا ناقص کار کرده و هوش مصنوعی به کمک مجموعه اطلاعاتی بزرگی کار می‌کند که در حالت ایده‌آل اجازه ارزیابی خطر را به‌صورت بهینه‌تر امکان‌پذیر می‌کند."

"فلاح" برای او، بیشتر به‌عنوان سؤالی درباره نتایجی است که هوش مصنوعی به وجود می‌آورد تا ارزیابی در مورد این‌که چه نوع هوش مصنوعی‌ای مجاز است.

احمد اظهار می‌کند "من با این ایده که یک الگوریتم بهینه فلاح، نجات زندگی‌ها را نسبت به منافع به حداکثر خواهد رساند، موافقم، اما این بدان معنا نیست که محدودیت منابع از بین می‌رود. سپس سؤال اخلاقی حقیقی ظاهر می‌شود: هوش مصنوعی چه کسی را نجات می‌دهد؟"

همین اصول شامل ماشین‌های بدون سرنشین نیز می‌شود. احمد معتقد است که خنثی کردن ضررها، فرآیندی ذاتی برای تفکری اسلامی محسوب می‌شود. فقیه اسلامی، غزالی، پیشینه‌ای برای مسئله قدیمی بارکشی[5] در قرن یازدهم میلادی در نظر گرفت، وقتی که از دانش‌جویانش پرسید که آیا توجیهی برای به آب انداختن تعدادی از مسافران یک کشتی درحال غرق شدن، با هدف نجات جان تعداد زیادی از افراد وجود دارد؟

احمد اشاره می‌کند که مسائل بارکشی ممکن است مسئله‌ی اتومبیل‌های خودکار را فرو بکاهد، زیرا آن‌ها موفق به در نظر گرفتن وضعیت کنونی راننده‌های انسانی نمی‌شوند. "با فرض اینکه هرساله 100،000 مرگ‌ومیر جاده‌ای به خاطر رانندگان بی‌ملاحظه رخ می‌دهد، ما احتمالاً قادر خواهیم بود که با استفاده از وسایل حمل‌ونقل هوش مصنوعی، این تعداد را به نصف برسانیم. در این صورت شاید استفاده نکردن از اتومبیل‌های بدون راننده عمیقاً غیراخلاقی باشد."

هم‌اکنون ممکن است این‌طور به نظر برسد که جهان اسلام با موضوع هوش مصنوعی هم‌رأی است، حداقل اگر رأی‌گیری صورت گرفته در این چالش، ملاک باشد[6]: محبوبیت دستگاه‌های تنفس مصنوعی، محصولات ضد پیری و تاکسی‌های اینترنتی که به نظر می‌رسد در خاورمیانه درحال افزایش است. با وجود این، غدیر و رقیب همچنان به اثرات هوش مصنوعی مشکوک بوده و در پی به چالش کشیدن این موضوع هستند.

رقیب بیان می‌کند: "این پروژه یک گفتگو را آغاز می‌کند: ما هم‌اکنون در وسط اقیانوس هستیم، اما نیاز داریم تا کشتی را از نو بسازیم."

تهیه ‌شده در گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی

نقل از: وبگاه پژوهشگاه مجازی

پیوند منبع

[1] Ethics in AI Research Initiative Asia Pacific (حرکتی برای کمک به تحقیقات آکادمیک در زمینه‌ی اخلاق در هوش مصنوعی در هنگ‌کنگ)

[2] Junaid Qadir

[3] Amana Raquib

[4] Muhammad Aurangzeb Ahmad

[5] Trolley Problem

[6] در فیس بوک زمانی که یک چالش مطرح می‌شود می‌توان از طریق voting wallets در مورد چالش نظرسنجی و رأی‌گیری کرد.

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل [email protected] مکاتبه فرمائید.