میخک دوزی؛ دستبافته فراموش‌شده زنان و دختران مازندران

بابل- «میخک‌دوزی» هنر دیرینه دختران و زنان مازندرانی بود که امروزه کمتر رواج دارد و به آلبوم خاطرات پیوسته است.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- صدیقه قربان نیا: در نگاه اول گردنبندی از چند گل به هم تنیده به نظر می‌آید اما زمانی که پای صحبت بزرگترها می‌نشینی نظرت عوض می‌شود، میخک گردنبندی با اصالت و نمادی از عشق، مهر و محبت است و در روزگارانی که شاید عشق به نمادهای لیلی و مجنون و تیشه فرهاد خلاصه می‌شد، جنگل نشینان برای ابراز عشق و علاقه به معشوقه گردنبندی با نام غلفر به آنان هدیه می‌دادند. هرچند در آن زمان ارزش مادی نداشت اما اصالت معنوی داشت.

گردنبند میخک گردنبندی است با حکایت‌ها و قصه‌های عاشقانه که هیچ‌گاه بازگو نشده است. غلفر یا همان گردنبند میخک متشکل از گل‌های میخک خشک شده و سکه‌های قدیمی سوراخ شده‌ای است که در محافل جشن و شادی و سرور و همچنین در عروسی از آن استفاده می‌شد.

البته این سنت دیرین در سال‌های اخیر در زرق و برق طلا و زیور آلات رنگارنگ کمرنگ شده اما هنوز این سنت در بین مردمان بندپی بابل و بین ایل هنرمند پریجاه رواج دارد و در حال حاضر نیز به عنوان یکی از سنت‌های دیرین کهن با نمادهای امروزی در حال احیا است.

میخک نماد عشق بوده‌است

شهربانو کرد از جمله بانوان جوان هنرمند دیار بندپی و از بافندگان این نوع گردنبندها است و در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: میخک از گذشته‌های دور به خاطر خواص دارویی و بوی خوش در مناطق زاگرس نشین حضور پررنگی داشته است و حتی در گذشته‌های دور از میخک خشک شده در درون بالشت استفاده می‌شد تا عطر آن موجب آرامش خاطر و خواب خوش شود و حتی گاه از آن به عنوان مسکن برای تسکین دردهای دندان و گوش استفاده می‌شد.

وی افزود: بعدها به خاطر زیبایی ظاهری به عنوان یک عنصر تزئینی برای زنان و دختران استفاده می‌شد، همچنین در گذشته زنان مسن با استفاده از میخک‌های وحشی که در حاشیه کوهستان‌ها می روید با تنیدن آن کنار هم برای خود سنجاق سینه درست می‌کردند و به جلیقه‌هایشان نصب می‌کردند تا علاوه بر زیبایی همیشه بوی خوش دهند.

کلثوم ادبی از دیگر بانوان بخش بندپی شرقی بابل است که گردنبندهای میخک را در بازار گلیا به فروش می‌رساند. وی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: گردنبند میخک به چند نوع چند پر و یا ساده درست می‌شود که در نوع چند پرش متشکل از صدگل میخک خشک شده است و در وسط گلبرگ‌های میخک مرواریدهای چشم زخم گذاشته می‌شود تا فردی که گردنبند را به گردن می‌گذارد از چشم حسود دور بماند.

وی افزود: برخی از گردنبندهای میخک هم با پلاک‌هایی چون سکه‌های قدیمی و یا شمایل مختلف تزئین می‌کنند تا مخاطب جوان را راغب به خرید کند اما در گذشته بیشتر با سکه‌های رایج و یا سرنوشابه های قدیمی که صاف و سوراخ شده بود تزئین می‌شد تا به عنوان شال رقص نیز استفاده شود.

این بانوی هنرمند ادامه داد: این رسم بدین ترتیب بود که یکی از اقوام داماد هنگام عروس برون با اسب جلوی مراسم با گردنبندی از میخک که نمادی از عشق بین عروس و داماد بود پایکوبی کرده و عروس را به سمت خانه بخت هدایت می‌کرد و سپس گردنبند میخک را به عنوان هبه عروس برای پایین آمدن از اسب به او پیش کش می‌کردند تا عروس آن را در حجله آویزان کند و یا بسیاری از هنرمندان مسن خانواده این گردنبند را به عنوان پیش کش به عروس تقدیم می‌کردند.

ادبی با تأسف از فراموش شدن برخی از سنت‌های دیرین بیان داشت: متأسفانه بسیاری از سنت‌های گذشتگان که نشان از اصالت‌ها بوده است در پستوهای بی توجهی و چشم وهم چشمی‌های توقعات سنگین گم شده و کمتر کسی مانده که این سنت‌های دیرین و اصالت کهن را حفظ کرده باشد و حال این سنت‌ها بیشتر به آلبوم‌های یادگاری خاطرات تبدیل شده که قصه‌های کهن دیرین را بازگو می‌کند.

کمی از بندپی شهر سنت‌های کهن و دیرین دور می‌شویم و به سمت پریجاه به روستایی با آئین‌های کهن قدم می‌گذاریم، روستایی که خاستگاه گردنبند میخک در شهرستان بابل است و در بین اهالی باصفای روستایی که لقب بهشت گمشده را در فضای مجازی به خود اختصاص داده است می‌رویم.

زبیده فیروزجایی از اهالی هنرمند این روستا است که هنوز یادگاری‌هایی از میراث گذشته را برای عروس‌های این دیار در قالب هشت سوزنه و گاه ۲۵ سوزنه به هم می بافد. پای صحبتش در کارگاه کوچکی که پستویی از کلبه چوبی است و از گل‌های میخک در سبدهای گوناگون و ظرف‌هایی که متشکل از مرواریدهای رنگارنگ و چشم زخم است، می‌نشینم.

وی که مشغول درست کردن گردنبند میخک است در پاسخ به سوالم که این گردنبندها چقدر می‌ماند می‌گوید: گردنبند میخک از جمله زینت‌های طبیعی دست بشر است که سابقه ۲۰۰ ساله دارد و بعد از سال‌های سال همچنان طراوت و تازگی خود را حفظ کرده است.

وی که میخک بافی را از مادربزرگش آموخته است، در گذشته‌های دور در برخی از مناطق کوهستانی درختان میخک در دامنه‌های کوه زاگرس و یا سوادکوه بود و برخی از افراد خوش ذوق غنچه‌های خشک شده در زیر درختان را در دستمالی برای همسرانشان هدیه می‌آوردند و همسران نیز به پاس این هدیه آن را به صورت‌های گوناگونی می‌بافتند تا به صورت گردنبند برگردنشان به عنوان نماد عشق و وفاداری می‌گذاشتند اما در حال حاضر این گردنبند بیشتر جنبه تزئینی دارد و در حال حاضر نیز کمتر چنین درخت‌هایی وجود دارد و میخک بیشتر از عطاری‌ها تهیه می‌شود.

گردنبند میخک شاید در نگاه اول جزو اشیای زینتی به چشم بیایید اما در واقع بیانگر قدمت سنت دیرینه مهر و محبت را در این دیار برای نسل آینده به یادگار می‌گذارد.