کپی اسناد قضایی
زمانی که اسناد و مدارک و سایر اوراق قضایی به دادسرا تحویل داده شد، دیگر امکان دسترسی به آن وجود ندارد، مگر در شرایط خاص و با توجه به دستور دادگاه. اخذ رونوشت از صفحات پرونده از این جهت مهم است که ممکن است برای دریافت وکیل و مشاوره مفید باشد. یعنی امکان دسترسی وکیل به پرونده به طور کامل وجود خواهد داشت و می‌تواند تمامی جوانب را بررسی کرده و بهترین راه‌حل را ارائه دهد.
در برخی از مواد قانون آیین دادرسی کیفری به این موارد اشاره شده است. همچنین اخذ رونوشت از صفحات پرونده‌های حقوقی و کیفری رویه متفاوتی دارد. در ادامه به شرایطی و چگونگی دریافت رونوشت از صفحات پرونده خواهیم پرداخت.
چگونگی اخذ رونوشت از صفحات پرونده
گاهی ممکن است مقامات قضایی یا کارمندان دادگستری از دادن رونوشت صفحات پرونده بر خلاف موارد قانونی خودداری کرده و آن را منوط به زمان مشخصی کنند. از آنجایی که داشتن رونوشت پرونده برای موکل و وکیل فرد بسیار حائز اهمیت است، بنابراین نمی‌توان نسبت به این مسئله بی‌تفاوت بود.
بر اساس ماده 100 قانون آیین دادرسی کیفری شاکی می‌تواند صورت مجلس مربوط به تحقیقات اولیه‌ای که دادسرا انجام داده است را مطالعه کند. همین‌طور می‌تواند تمامی اوراق و برگه‌های پرونده را خوانده و با هزینه شخصی خود از آن کپی یا رونوشت بگیرد.
اما اگر بازپرس پرونده، دسترسی به همه یا برخی از اوراق و برگه را مانع ضرورت کشف حقیقت دانسته و معتقد باشد با این کار ممکن است فرصت طلایی دستگیری متهمین از بین برود یا مشکل دیگری به وجود بیاد، می‌تواند با ذکر دلایل خود، قرار رد را صادر کند. و اجازه دسترسی به شاکی را ندهد.
چنانچه در ماده 191 قانون آیین دادرسی کیفری آماده است، بازپرس این اجازه را دارد که در جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، حق دسترسی متهم به تمام یا برخی از اسناد، اوراق و مدارک پرونده را سلب کند.
حق متهم برای دریافت اوراق پرونده یا دانستن دلیل رد آن
بر اساس قانون، زمانی که دادسرا متهم را دستگیر می‌کند، باید یک سری حق و حقوق قانونی را برای او اجرا کند. مثل اینکه او را تفهیم اتهام کند، یا اجازه گرفتن وکیل یا سکوت کردن در برابر اتهامات را می‌دهد. مطالعه پرونده، مدارک و اسنادی که دادسرا تهیه کرده توسط متهم، یکی دیگر از حق و حقوقی است که قانون به متهم و وکیل قانونی او داده است. البته شاکی نیز در مورد اجازه دسترسی یا عدم دسترسی حقوقی مشابه متهم را دارد.
بنابراین رد درخواست مطالعه پرونده و اخذ رونوشت از آن، یک استثنا در قانون به شمار می‌آید. به همین جهت در صورت صدور قرار رد، قوانین نیز جاری میشود:
بر اساس ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری، صدور قرار رد درخواست اخذ و مطالعه رونوشت توسط متهم و وکیل او باید به حکم قانون باشد. به عبارتی باید یک دلیل قانونی موجه برای این کار وجود داشته باشد. نه اینکه بازپرس و دادیار به میل شخصی خود اجازه این کار را ندهد.
اگر دسترسی متهم به پرونده منافات با کشف حقیقت باشد. مثلا باعث شود برخی از آثار جرم پاک شده یا متهمان اصلی فرار کنند. در این صورت دادسرا باید حتما با ذکر دلیل قرار را صادر کرده و به متهم یا وکیل او ابلاغ نماید. به همین ترتیب نمی‌تواند در دادگاه با ذکر یک عنوان کلی خودداری از مطالعه را مطرح نماید. البته می‌تواند با وکیل آنلاین نیز در این مورد مشورت نماید.
چه کسانی می‌توانند برای اخذ رونوشت از صفحات پرونده اقدام کنند؟
بر اساس ماده 351 قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی یا مدعی خصوصی، متهم یا وکلای قانونی آن‌ها می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست مطالعه پرونده و دسترسی به اسناد و اوراق را مطرح نمایند.
همچنین می‌توانند با هزینه شخصی خود یک کپی از آن تهیه نمایند. هر چند ممکن است برخی از کارمندان از این کار خودداری کرده و اجازه دسترسی به آن‌ها را ندهند. البته این کار آن‌ها غیرقانونی بوده و قاعدتا اجازه چنین کاری را ندارند.
اگر با این موارد مواجه شدید، به گفته بنیاد وکلا بهتر است از طرق زیر برای اخذ رونوشت از صفحات پرونده اقدام کنید:
ابتدا اعلام وکالت کرده و سپس تقاضای مطالعه پرونده را نمایید. بعد از مطالعه درخواست خود مبنی بر گرفتن کپی از پرونده را مطرح نمایید. با این توضیح که به لحاظ قانونی نمی‌توان بدون دلیل از مطالعه و دسترسی به پرونده جلوگیری کرد.
سعی کنید صفحاتی که نیاز به کپی از آن‌ها را دارید به تفکیک مشخص نمایید.
اگر به درخواست شفاهی‌تان رسیدگی نشود و باز هم از گرفتن رونوشت پرونده خودداری نمایند، می‌توانید از طریق لوایح کتبی، درخواست خود را مطرح کنید.
فراموش نکنید حتما در هنگام مطالعه قید کنید که کارمندان دادگاه از ارائه رونوشت پرونده استنکاف کرده‌اند.
اهمیت اخذ رونوشت از صفحات پرونده در پرونده‌های حقوقی و کیفری
همانطور که گفته شد، دریافت رونوشت برای همه پرونده‌ها مهم است. مخصوصا پرونده‌های کیفری و پرونده‌های حقوقی که در آن مسائلی به ضرر متهم بیان شده و او باید بتواند از آن‌ها آگاه شود. در غیر این صورت نمی‌تواند در محضر دادگاه از خودش دفاع نماید. همچنین در صورتی که بخواهد از وکیل استفاده کند، احتمالا نمی‌تواند جزئیات پرونده را به طور کامل بیان کند.
وکیل هم باید به پرونده دسترسی داشته باشد که بتواند راهکارهای قانونی برای حل آن ارائه دهد. زیرا قانون بسیار گسترده است و کوچکترین جزئیاتی می‌تواند پرونده را از مسیر اصلی خود خارج نماید.
به هر جهت اخذ رونوشت از صفحات پرونده هم در پرونده‌های حقوقی و هم پرونده‌های کیفری مهم است. اما تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
اخذ رونوشت از صفحات پرونده حقوقی
پرونده‌های حقوقی به آن دست از دعاوی گفته میشود که درباره امور خانواده، طلاق، حضانت، نفقه، مهریه، قراردادهای اجاره، رهن، خرید، برخی دعاوی مالی و غیره میشود. این نوع پرونده‌ها از لحاظ ماهیت و نحوه رسیدگی کاملا با پرونده‌های کیفری متفاوت بوده و در دادگاه‌های ویژه مسائل حقوقی بررسی می‌شوند. پرونده‌های حقوقی معمولا حساسیت پرونده‌های کیفری را ندارند و کاملا شخصی هستند.
در قانون آیین دادرسی مدنی درباره اخذ رونوشت از صفحات پرونده حقوقی ساکت است. یعنی به صراحت درباره ممنوع بودن یا مجاز بودن آن صحبت نکرده است. به همین جهت فرض بر این میشود که ممنوعیت قانونی برای اخذ رونوشت از صفحات پرونده حقوقی وجود ندارد.
با این وجود در ماده 222 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است: «کارمندان دادگاه مجاز نیستند تصویر یا رونوشت اسناد و مدارکی را که نسبت به آن‌ها ادعای جعلیت شده مادام که به موجب حکم قطعی نسبت به آن‌ها تعیین تکلیف نشده است، به اشخاص تسلیم نمایند، مگر با اجازه دادگاه که در این صورت نیز باید در حاشیه آن تصریح شود که نسبت به این سند ادعای جعلیت شده است.
تخلف از مفاد این ماده مستلزم محکومیت از سه ماه تا یک سال انفصال از خدمات دولتی خواهد بود»
با توجه به این ماده قانونی، کارمندان فقط زمانی می‌توانند از دادن پرونده و اجازه اخذ رونوشت از صفحات پرونده حقوقی استنکاف کنند، که نسبت به آن‌ها ادعای جعل صورت گرفته باشد. در مابقی موارد بلامانع است. در واقع این مسئله جزو حقوق مکتسبه فرد است و کارمندان نمی‌توانند از آن تخطئی کنند.
نظریه مشورتی شماره پرونده ۱۰۱۳-۱۲۷-۹۸-ح مورخ ۲۸/۰۷/۱۳۹۸ (۱۰۱۳/۹۸/۷)
با توجه به موارد متعددی که دادگاه یا کارمندان دادگستری مانع دسترسی طرفین دخیل در پرونده شده بودند، سوالی در دیوان عدالت اداری با این مضمون که آیا طرفین پرونده‌های حقوقی اجازه دریافت کپی یا رونوشت از اوراق پرونده مانند صورت جلسه دادگاه، اقرار متهم و شاهدان و غیره را دارد یا خیر؟
در پاسخ به این سوال بیان شده که کسب اطلاع از اوراق پرونده و تهیه کپی از آن، جز حقوق طرفین بوده و دادگاه نمی‌تواند مانع از انجام این کار شود. مگر اینکه دلیل خاصی برای آن وجود داشته باشد که باید حتما کر شود.
بنابراین افراد در پرونده‌های حقوقی می‌توانند از تمام صفحات پرونده کپی و رونوشت تهیه کنند. اگر دادگاه یا کارمندان مانع از آن شوند، تخلف از قانون صورت گرفته و با آن‌ها برخورد خواهد شد.
اخذ رونوشت از صفحات پرونده کیفری
پرونده‌های کیفری به جرایمی اختصاص دارد که دایره شمول آن‌ها بسیار زیاد است و از جرائم تعزیری کوچک تا جرائم علیه امنیت ملی را شامل میشود. جرائم کیفری با توجه به اهمیت آن‌ها در دادگاه‌های کیفری یک یا دو و یا دادگاه عالی انقلاب اسلامی مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
به دلیل اهمیتی که پرونده‌های کیفری دارند، قانون صریحا مسئله دسترسی به اوراق پرونده و اخذ رونوشت از صفحات پرونده را مطرح کرده است. به طور کلی قانون به متهم، شاکی و وکیل پرونده کیفری اجازه دسترسی را داده است و موارد استثنا را مشخص کرده است.
مثلا در ماده 100 قانون آیین دادرسی کیفری که حقوق شاکی را بیان می‌کنید، می‌گوید: «شاکی می‌تواند صورت مجلس تحقیقات مقدماتی و سایر اوراق پرونده را مطالعه کند. به این شرط که با کشف حقیقت ضرورت نداشته باشد. و با هزینه خود از آن‌ها کپی بگیرد.»
یا در ماده 191 همین قانون، ذکر می‌کند که اگر بازپرس دسترسی متهم یا وکیل به پرونده رد کرد، باید حتما دلیل آن را ذکر کند. ضمن اینکه متهم یا وکیل او می‌توانند به قرار عدم دسترسی صادر شده توسط دادسرا اعتراض کنند.
در این ماده چنین آمده است: «چنانچه بازپرس، مطالعه یا دسترسی به تمام یا برخی از اوراق، اسناد یا مدارک پرونده را با ضرورت کشف حقیقت منافی بداند، یا موضوع از جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور باشد با ذکر دلیل، قرار عدم دسترسی به آن‌ها را صادر می‌کند. این قرار، حضوری به متهم یا وکیل وی ابلاغ میشود و ظرف سه روز قابل اعتراض در دادگاه صالح است. دادگاه مکلف است در وقت فوق العاده به اعتراض رسیدگی و تصمیم گیری کند»
بنابراین با توجه به این ماده قانونی، قانونگذار به طور ضمنی این حق را به افراد دخیل در پرونده داده است تا به پرونده، اسناد و مدارک دسترسی داشته باشند.
همچنین در ماده 351 قانون آیین دادرسی کیفری صراحتا اعلام کرده است که شاکی، متهم یا وکیل آن‌ها می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و ضمن مطالعه پرونده و دریافت اطلاعات آن، برای اخذ رونوشت از صفحات پرونده اقدام کنند. البته گرفتن کپی از اوراق پرونده باید با اطلاع رئیس دادگاه صورت گیرد.
مواردی که اخذ رونوشت از صفحات پرونده کیفری ممنوع است
با توجه به مطالب گفته شد، به طور کلی قانون اجازه دسترسی به پرونده‌های کیفری را برای افراد دخیل در پرونده صادر کرده است. مگر در شرایط زیر:
به نظر مقام قضایی، اخذ رونوشت از صفحات پرونده مانع از کشف حقیقت شود.
جرم رخ داده شده در زمره جرایم علیه امنیت ملی و خارجی باشد.
زمانی که اوراق پرونده حاوی اسناد و مدارک طبقه‌بندی شده است.
در جرایمی که منافی عفت هستند. منظور جرائم جنسی مثل زنا، لواط و غیره است.
البته همانطور که گفته شود، افراد می‌توانند نسبت به قرار عدم دسترسی در ظرف 3 روز اعتراض نمایند.
نمونه درخواست کپی از اوراق پرونده
زمانی که کارمندان دادگاه از دادن پرونده برای مطالعه و تهیه رونوشت خودداری کردند، می‌توانید با ارائه یک لایحه تقاضای خود را به صورت رسمی برای قاضی مطرح نمایید. متن لایحه می‌تواند به این شکل باشد:
بسمه تعالی
ریاست محترم شعبه .... دادگاه کیفری یا دادگاه عمومی حقوقی
با سلام و احترام، اینجانب .... در مورد پرونده با شماره بایگانی ..... تقاضای اخذ رونوشت از صفحات پرونده را دارم. لذا خواهشمندم دستور اجازه دسترسی و کپی از اوراق پرونده را برای اینجانب صادر نمایید.
با تشکر
امضا
اگر از صفحات خاصی می‌خواهید رونوشت بگیرید، پس می‌توانید اسم صفحات یا مدارک را به تفکیک بیان کنید.