سیاست خارجی ترکیه در دوران جدید زمامداری اردوغان
سپردن سکان دستگاه سیاست خارجی ترکیه به هاکان فیدان، اتفاق مهمی بود که می تواند نشانه هایی از رویکردها و تصمیمات سیاست خارجی اردوغان در مورد منطقه و جهان را به نمایش بگذارد.
خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: هاکان فیدان که به تازگی به عنوان وزیر امور خارجه کابینه اردوغان معرفی شده، یک چهره امنیتی و نظامی است که سه دهه از عمر خود را در دانشکده افسری، حضور در مرکز آموزش نیروهای واکنش سریع ناتو و فعالیت در سرویس اطلاعاتی میت صرف کرده است. او همچنین تحصیلات دانشگاهی خود را در آمریکا و ترکیه به پایان رسانده و در حوزه هایی همچون استفاده از فناوری نوین در دنیای اطلاعاتی و امنیت و همچنین در انرژی هسته ای و تسلیحات راهبردی، مطالعات فراوانی دارد. او مدتی طولانی، مستشار و گرداننده اصلی سرویس اطلاعاتی میت بود و حالا به عنوان وزیر امور خارجه بر مسندی تکیه زده که پیش از این در اختیار مولود چاووش اوغلو بود.
در چند سال گذشته، برخی از ناظران سیاسی ترکیه، به این موضوع اشاره کرده بودند که چاووش اوغلو در دستگاه دیپلماسی و مدیریت سیاست خارجی ترکیه کاره ای نیست و همه چیز در دست دو چهره مشهور است که از آن دو به عنوان دو رجل یمین و یسار رئیس جمهور نام برده می شد. هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت و ابراهیم کالین سخنگو و رئیس تیم مشاورین سیاست خارجی و امنیت ملی در نهاد ریاست جمهوری. به عبارتی دیگر، از زمانی که احمد داوداوغلو از دستگاه دیپلماسی رفته، کل تصمیمات و اقدامات حوزه سیاست خارجی، از حمله و مداخله گرفته تا عادی سازی روابط، بر اساس تشخیص فیدان – کالین بوده است. حالا هم این دو فرد، همچنان در راس تصمیمات هستند. ابراهیم کالین دانش آموخته تاریخ و فلسفه و ملاصدراشناس، بدون برخورداری از هر گونه تجربه امنیتی، سرویس میت را در اختیار گرفته و هاکان فیدان نیز که تا دیروز مرد دنیای سایه ها بود، بر روی صحنه آمده و وزیر امور خارجه شده است. این یعنی پیام روشنی دال بر اهمیت داشتن مفهومی به نام «اعتماد» در ذهنیت سیاسی اردوغان. او معتقد است که اهلیت، اعتنابخشی و وفاداری از هر ویژگی و خصلت دیگری مهم تر است و دست کم در مورد کالین و فیدان، چنین صفتی را در اولویت قرار داده است.
آیا سیاست خارجی ترکیه تغییر می کند؟
حالا سوال اینجاست: آیا با رفتن چاووش اوغلو و آمدن فیدان، قرار است تغییرات ملموسی در سیاست خارجی ترکیه مشاهده کنیم؟ در پاسخ می توان گفت؛ اساسا معرفی فیدان به عنوان وزیر، درست به معنی حذر از تغییر و تحول است و این اقدام نشان داد که اردوغان، در جستجوی حفظ وضع موجود است و خبری از یک اتفاق شگرف در سیاست خارجی ترکیه نخواهد بود. به عنوان مثال، می توان به جرات گفت؛ بعید است در مورد روند تکمیل عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و توسعه روابط با آمریکا و خروج از بن بست خرید جنگنده های اف ۱۶ اتفاق تازه ای روی دهد.
یکی دیگر از ابعاد و وجوه سیاست خارجی مطلوب هاکان فیدان و ابراهین کالین، راهبرد و سیاستی به نام افزایش گستره و تعمیق نفوذ در منطقه قفقاز و آسیای میانه است که البته در ادبیات سیاسی ترکیه، از این منطقه به عنوان «جهان ترک» یاد می شود.
موقعیت حضور الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان در مراسم تحلیف اردوغان و بازپخش سخنان هاکان فیدان در دیدار با علی اف در سفر به باکو و همچنین توجه به موضوعاتی همچون صادرات گاز ترکمنستان و ازبکستان و عادی سازی روابط آنکارا – ایروان، نشان دهنده این است که سیاست خارجی ترکیه، اساسا از چند سال قبل با قطب نما و تشخیص هاکان فیدان مدیریت شده و حالا هم در همان کانال دنبال می شود.
ماشین تبلیغاتی حزب عدالت و توسعه و دولت اردوغان، مدتهاست در قبال تحولات مربوط به شرق مدیترانه و دکترین موسوم به وطن آبی، به شکل مصلحت اندیشانه ای سکوت کرده است. اما پیداست که اردوغان در مقطع جدید نیز، از تلاش برای تجزیه جزیره قبرس و حمایت از دولت قبرس ترک عقب نشینی نکرده و این رویکرد، باز هم به اختلافات ترکیه با یونان، قبرس و اتحادیه اروپا دامن خواهد زد. هاکان فیدان در چند سال گذشته نشان داده که روابط خوبی با مقامات روس دارد اما در عین حال، به دنبال آن است که به شکلی محتاطانه، بالانس و تعادل رابطه با ناتو را نیز حفظ کند.
سکاندار جدید اقتصاد ترکیه
یکی دیگر از پیام های مهم و روشن چیدمان وزرای کابینه جدید اردوغان، معرفی مهمت شیمشک به عنوان سکاندار جدید اقتصاد ترکیه است. او که قبلا نیز سابقه کار به عنوان وزیر خزانه داری ترکیه در دولت اردوغان و دولت داوداوغلو را در کارنامه داشته، وال استریت، نیویورک، لندن و دوحه و دبی را رها کرده تا در کابینه اردوغان خدمت کند. گفته می شود که شیمشک در دیدار با اردوغان، از او اختیارات و قول عدم مداخله گرفته و بدون تعارف به اردوغان گفته است: «اگر می خواهید من در مسیرم به موفقیت برسم، خودتان در تصمیمات مالی دخالت نکنید و معرفی رئیس بانک مرکزی را نیز به من واگذار کنید». اردوغان ناچار بوده که شرط سنگین شیمشک را بپذیرد. چرا که او یک اقتصاددان باتجربه و آگاه به مسائل مالی بازارها و شبکه های بانکی جهان است و می تواند ترکیه را از بحران خارج کند.
یکی دیگر از نشانه های قابل تامل در چیدمان وزرای کابینه اردوغان، حضور ماه نور اوزدمیر گوکتاش در پست وزارت خانواده و سیاست های اجتماعی است. او قبلا نماینده پارلمان بلژیک بوده اما به خاطر مخالفت با مواضع حزب حاکم بلژیک در مورد نسل کشی ارامنه به دست عثمانیان، از حزب اخراج شده و با چنین کارنامه ای به ترکیه بازگشته است. اردوغان با سپردن وزارت خانواده به این وزیر محجبه، نشان داده که هم به دنبال تامین رضایت خاطر ملی گرایان است و هم این که برخلاف ادوار پیشین، برایش مهم نیست که در کابینه حتما دو وزیر زن داشته باشد که یکی از آنان نماینده زنان محجبه و دیگری نماد زنان سکولار و بدون حجاب باشد.
در یک نگاه و ارزیابی کلی، می توان گفت چیدمان کابینه اردوغان، در حوزه سیاست خارجی و امنیت، پیام حفظ وضع موجود را صادر می کند اما در حوزه اقتصادی، نشانه هایی از تلاش برای توسعه روابط تجاری با کشورهای مختلف را به نمایش گذاشته است.