زنگ خطر بیابانزایی گلستان به صدا درآمده است
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان: به دلیل ضرورت بیابانزدایی در شمال استان، اجرای طرح های بیابان زدایی در قالب مصوبات دور دوم سفر استانی رئیس جمهور به گلستان گنجانده خواهد شد.
گلستان- پریسا مسعودی: علی‌رغم چهره سرسبزی که از گلستان در اذهان متصور است اما این استان شمالی دارای مراتع و بیابان‌هایی بوده که در قسمت‌های شمال و شمال شرق واقع شده است.
در سنوات اخیر به دلیل بهره‌برداری سنتی و غیراصولی از مراتع استان، شدت بیابانی شدن این اراضی افزایش یافته و سبب شده تا متولیان امر، راهکارهایی را برای احیاء آن در دستور کار قرار دهند. برای اطلاع از این برنامه‌ها خبرگزاری فارس در گرگان با «حمید سلامتی»، «مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان» و "محمدرضا کنعانی" "مدیرکل محیط زیست گلستان" گفتگو کرده که در ادامه خواهد آمد.
*چه میزان اراضی بیابانی و مرتعی در گلستان وجود دارد؟
سلامتی عنوان کرد: ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع شمال استان مستعد تبدیل به بیابان است که از این مقدار ۱۳۰ هزار هکتار در شرایط بحرانی بیابانزایی و تولید ریزگرد قرار دارد.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان افزود: بخش‌هایی از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتاری استان به صورت کامل سبز نیست و به صورت خشک و نیمه خشک است. ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع قشلاقی واقع در استان گلستان در معرض خطر بیابان زایی قرار دارد.
تغییر اقلیم، دست اندازی بی رویه به مراتع و جنگل‌ها، کاهش بارش‌های فصلی، خشک شدن تالاب‌ها، پسروی آب دریای خزر، افزایش تبخیر و کم‌شدن حق آبه رودخانه اترک، تأثیر کمربند پرفشار جنب حاره‌ای، اراضی شور و رسوبات ریزدانه بستر قدیمی دریای خزر، اجرا نشدن طرح‌های منابع طبیعی و فقدان مدیریت در اجرای طرح‌های نوین کشاورزی و آبی، استفاده بیش از حد از آب‌های زیر زمینی و قرار گرفتن در کنار صحرای قره قوم ترکمنستان از جمله مهمترین عواملی است که موجب تشدید بیابان زایی در گلستان شده است.
* بیشترین مناطقی که در معرض بیابان شدن هستند، مربوط به کدام ناحیه گلستان است ؟
سلامتی تصریح کرد: بیشترین وسعت مناطق در معرض بیابان‌شدن گلستان مربوط به نوار شمالی گنبدکاووس است.
وی افزود: خشکسالی‌های متوالی اخیر، همجواری اراضی شمال گنبدکاووس با بیابان‌های مرزی ترکمنستان و بارندگی‌های کم در این منطقه سبب شده تا این ناحیه در معرض بیابانی شدن و وقوع ریزگردها قرار گیرد.
شهرستان گنبدکاووس ۳۴۱ هزار هکتار مرتع دارد که حدود ۲۰۰ هزار هکتار آن معادل ۵۸ درصد در معرض بیابان‌شدن است.
با توجه به وسعت زیاد منابع طبیعی و اراضی ملی شهرستان و بیابانی شدن اراضی شمال شهرستان بیشترین منابع مالی استان به این شهرستان تعلق دارد و درصد بالایی از اعتبارات مالی استان گلستان در بیابانزدایی به گنبدکاووس تخصیص داده شده است.
فرشید رحمانی رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس در این رابطه به خبرنگار فارس گفت: بیشترین گستره مراتع در معرض بیابانی شدن گنبدکاووس مربوط به نواحی شمالی است و در صورت تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در تابستان این سطح افزایش می‌یاید.بنابراین می‌طلبد اجرای طرح‌های مقابله با بیابانزدایی به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.
* تولید ریزگردها در گلستان پیامد چیست؟
ریزگرد به پدیده‌ای جوی گفته می‌شود و مجموعه‌ای از گرد و غبار، دود و دیگر ذره‌های خشک معلق در هوا است که باعث کدر شدن آسمان و در اغلب موارد سبب کاهش دید می‌شود.
این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که ذرات گردوغبار و دود در هوای خشک افزایش پیدا می کند.
حالا پدیده ریزگرد در استان گلستان آرام آرام در حال شدت گرفتن است، پدیده‌ای که خشک شدن خلیج گرگان و تالاب‌های استان و همچنین کاهش پوشش گیاهی در نواحی شمالی استان بر روند وقوع آن سرعت می‌بخشد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در رابطه با ریزگردها عنوان کرد : ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع شمال استان مستعد تبدیل به بیابان است که از این مقدار ۱۳۰ هزار هکتار در شرایط بحرانی بیابانزایی و تولید ریزگرد قرار دارد. ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع شمال استان مستعد تبدیل به بیابان است که از این مقدار ۱۳۰ هزار هکتار در شرایط بحرانی بیابانزایی و تولید ریزگرد قرار دارد.
سلامتی همچنین اظهار کرد: بیابانزایی پیامدهای اقتصادی منفی بر تولید استان به خصوص در بخش کشاورزی بر جای خواهد گذشت، از سویی با افزایش بیابانزایی شاهد پیامد ریزگرد و گرد و غبار خواهیم بود که بر سلامت مردم نیز تأثیر خواهد گذاشت.
(محمدرضا کنعانی) مدیرکل محیط زیست گلستان نیر در رابطه با منشا ریزگردها به خبرنگار فارس گفت: ریزگردها در گلستان دو منشا خارجی و داخلی دارند که عمده دلایل داخلی آن "تخریب مراتع و تبدیل آن به اراضی زراعی، کشت در اراضی زراعی کم بازده، خشک شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در مراتع" و عمده دلایل خارجی آن که بیشترین سهم را دارند، وجود صحرای "قره قوم" کشور ترکمنستان و ورود گردو غبار از برخی استان‌های همجوار (سمنان و خراسان شمالی) است.
مدیرکل محیط زیست استان افزود: گلستان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد که حدود یک سوم آن واقع در مناطق شمالی استان به‌ویژه در شهرستان‌های "آق قلا، گمیشان و گنبدکاووس" در معرض بیابانی شدن است که برای جلوگیری از پیامدهای ریزگردها که آثار آن حتی تا شهرهای گرگان و گنبدکاووس نیز رسیده باید تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.
احمد احمدی رییس حفاظت محیط زیست گنبدکاووس هم یکی از مهمترین پیامدهای خشک شدن تالاب‌ها بین المللی آلاگل، آلماگل و آجی‌گل را ایجاد ریزگردها دانست و اظهار کرد: شمال شهرستان گنبد کاووس به کانون ریزگردها تبدیل شده است و در صورت تداوم وضعیت تالاب‌ها احتمال خارج شدن نام آنها از لیست کنوانسیون رامسر وجود دارد.
*ستاد ملی گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با ریزگردها چه اقدامی کرده است؟
محمدرضا کنعانی در رابطه با اقدامات ستاد ملی گرد و غبار در استان اظهار کرد: بر اساس مطالعات منشایابی داخلی ۲۰۰ هزار هکتار یعنی حدود ۱۰ درصد از مساحت استان کانون فرسایش بادی و گرد و غبار شناسایی شده است . از این ۲۰۰ هزار هکتار ۳ هزار هکتار شدت غبارخیزی بسیار زیادی دارد و برای مقابله با آن، برنامه اقدام و عمل از سوی ستاد ملی گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست تدوین و مصوب شد.
مدیر کل محیط زیست گلستان افزود: برنامه ها بعد از مصوب شدن در کارگروه زیربنایی برای اجرا به دستگاه‌های جهاد کشاورزی، حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آبخیزداری و هواشناسی ابلاغ می شوند.
کنعانی یادآور شد : برای هر پهنه از ۲۰۰ هزار هکتار مشخص شده که اگر مرتع هست منابع طبیعی چه وظایفی دارد، اگر اراضی کشاورزی است سازمان جهاد کشاورزی چه کار‌هایی باید انجام دهد و اگر تالاب هست محیط زیست چه وظایفی دارد.
وی گفت: اداره کل هواشناسی گلستان هم یکی دیگر از دستگاه‌هایی است که نقش مهمی در این برنامه دارد و وظیفه آن پایش دقیق ریزگردها است.
* نقش عوامل انسانی در بیان زایی چیست؟
حمید سلامتی گفت: پیشروی بیابان‌ها، فروسایی زمین در نواحی خشک، نیمه خشک و مناطق نیمه مرطوب را دربر می‌گیرد و عوامل دخیل در پیدایش آن در مرحله اول فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوا است.
وی تصریح کرد: این فرآیند به این دلیل رخ می‌دهد که اکوسیستم‌های نواحی خشک که بیش از یک سوم کره زمین را در بر می‌گیرند در معرض استفاده بیش از حد و بهره برداری نامناسب از زمین قرار دارند.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: فقر، نبودن ثبات سیاسی، جنگل زدایی و تخریب جنگل‌ها، چرای بیش از حد دام‌ها و روش‌های نامناسب و نادرست آبیاری همگی می‌تواند به کاهش میزان حاصل خیزی زمین بیانجامد.
*مهمترین راهکار مقاله با بیابانزایی در استان چیست؟
سلامتی در رابطه با راه های مقابله با بیان زایی به خبرنگار فارس گفت: کاشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکسالی را یکی از راه‌های مقابله با ریزگردها در بیابان زایی است.
منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در راستای مقابله با بیابان طرح‌هایی مانند بوته کاری، تولید نهال مرتعی مقاوم با شرایط اقلیمی منطقه، ایجاد هلال آبگیر و مدیریت هرزآب را انجام داده است.
سلامتی عنوان کرد: سال قبل تولید نهال برای مقابله با بیابانزایی ۶۰۰ هزار اصله بود که امسال این رقم به سه میلیون و ۲۰۰ هزار اصله رسیده است و نهالستان‌های منطقه در مقایسه با سال قبل بیش از پنج برابر نهال تولید کردند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود : اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت طی چهار سال در کشور می‌تواند نقش موثری در احیای مراتع و مقابله با بیابان زدایی در مناطق شمال گلستان داشته باشد
با توجه به رویکرد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، استفاده از گونه‌های بومی سازگار و مقاوم نسبت به شرایط آب و هوایی منطقه برای کشت در مراتع در معرض بیابانی شدن در اولویت قرار گرفت.
نهال‌های «آتریپلکس کانیسنس، آتریپلکس هالیموس، آتریپلکس لنتی فورمیس، قره داغ، آگروپایرون النگاتوم، سمر، دانه برنجی و قیچ» به دلیل مقاومت بالا در مقابل شرایط خشکسالی و تغییرات اقلیمی و سازگاری مطلوب با آب و هوای منطقه در ایستگاه‌های تولید نهال‌های مرتعی و بیابانی استان شامل چپرقویمه گنبدکاووس و نهالستان امام علی(ع) مراوه‌تپه کشت می‌شود و بعد از رسیدن به استاندارد مناسب به مناطق بیابانی برای کاشت انتقال می یابد.
دلیل خشک شدن دشت های سیلابی استان چیست؟
محمدرضا کنعانی با اشاره به این که در شمال استان شاهد پدیده نو ظهوری هستیم و دشت‌های سیلابی شمال استان روز به روز خشک و خشک‌تر می‌شود گفت: جریان آبی حوزه‌های آبخیز با مجموعه اقداماتی که در مسیر رودخانه‌های مهم و دایمی در جنوب استان در حال شکل گرفتن است به دشت‌ها مثل سابق نمی‌رسد، مضاف بر آن بهره برداری از آب زیرزمینی با حفر چاه‌های عمیق، نتیجه این پدیده خشک شدن تالاب ها، شور شدن خاک، تشدید بیابانزایی و خسارات ناشی از گردوغبار و موارد دیگر از این دست را در پی خواهد داشت. استقرار پوشش گیاهی به عنوان کمربند سبز با محدویت‌های خاک و اقلیم به راحتی امکانپذیر نیست. حفظ مراتع و جلوگیری از تغییر کاربری و رعایت حقابه دشت‌های سیلابی شمال استان بعنوان یکی از راهکار های جلوگیری از بیابانزایی و نجات سرزمین است.
* چه طرح هایی برای مقابله با بیابانزایی در دست اجرا است؟
در اراضی بیابانی اقدام خاصی جهت زراعت انجام نمی شود و اغلب روستاییان منطقه هدف در این فصول بیکار بوده و اجرای طرح های بیابان زدایی موجب رونق اقتصادی مرزنشینان و سبب درآمد زایی برای آنان خواهد شد.
سلامتی با تاکید بر شتاب در اجرا طرح‌های علاج بخشی در پیشگیری و مقابله با بیابانزایی در مراتع گلستان بر طرح‌های مرتع‌داری و آبخیزداری به خبرنگار فارس گفت: طرح «احیای عرصه‌های ملی شمال استان از گمیشان تا قازانقایه مراوه‌تپه در دست تهیه است که اجرای این طرح سه ساله به سه هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
اعتبار فعلی اجرای طرح‌های احیا ،اصلاح و بیابانزایی ناکافی است و با روند روبه پیشرفت بیابانزایی همخوانی ندارد.
استانداری گلستان به دلیل ضرورت بیابانزدایی در شمال استان پذیرفت که اجرای این طرح در قالب مصوبات دور دوم سفر استانی دولت به گلستان گنجانده شود.
پایان پیام/ 83022