نخل‌گردانی؛ آیینی اصیل در دیار کویری جاجرم

بجنورد- ایرنا- آیین نخل گردانی سال‌هاست در ایام عزاداری محرم از سوی ارادتمندان به اهل بیت(ع) و سرور و سالار شهیدان در جاجرم خراسان شمالی برگزار می شود. به گزارش ایرنا، نخل از معروف ترین ابزار عزاداری است که از قرنها قبل به عنوان تابوت شهدا و حجله عزا در روز عاشورا تشییع و حمل می شود و جمعیت زیادی پای آن به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند. سابقه برگزاری نخل گردانی در جاجرم به صورت دقیق مشخص نیست اما برخی برای آن دیرینه ۳۰۰ تا ۳۵۰ ساله برآورد کرده اند. نخل در لغت به معنای درخت خرما است اما آنچه در نخل و نخل گردانی در میان عاشوارییان جاجرم یاد می شود، مصداق تابوت بزرگی است که تابوت سیدالشهدا(ع) و یا خیمه را تداعی می کند. این تابوت با پارچه تزئین می شود و بر آن، آیینه، خنجر و شمشیر نصب می کنند و آن را به حرکت در می آورند. آیین علم گردانی در غروب تاسوعا و صبح عاشورا بعد از اذان صبح انجام می شود و حرکت درآوردن نخل از حسینیه بزرگ جاجرم آغاز می شود و سه دور در محله قدیم شهر به گردش در می آید. ظهر عاشورا بعد از مراسم عزاداری، غروب روز عاشورا بعد از تعذیه خوانی هم نخل گردانی انجام می شود. جاجرمی ها در روز تاسوعا و عاشورا حضور باشکوهی در آیین نخل گردانی دارند و در ظهر روز عاشورا پس از نخل گردانی، مراسم "مظلوم حسینم" هم در محل حسینیه بزرگ برگزار می شود. آیین نخل گردانی سال گذشته به علت شیوع کرونا برگزار نشد اما امسال دلدادگان و شیفتگان حسینی بار دیگر گرد هم آمدند تا این آیین قدیمی را به شکوه بیشتری برگزار کنند. در این آیین از چهار نخل در مراسم عزاداری استفاده می شود که شامل نخل بزرگ چوبی مستقر در پای تکیه حسینیه بزرگ، نخل بزرگ آهنی هیات دهقان ها مستقر در حسینیه دهقان ها، نخل گهواره حضرت علی اصغر(ع) مستقر در هیات سرمحله و نخل گهواره علی اصغر مستقر در هیات نونهالان است. نخل بزرگ چوبی در طول سال در محل پای تکیه حسینیه بزرگ استقرار دارد. این نخل قدمت بالایی دارد و در طول سال استحکام خود را از دست داده است، از این رو ابتدا با طناب مستحکم می شود، سپس این نخل با انواع پارچه های سیاه و سبز تزئین می شود و در صبح روز عاشورا توسط نخل گردانان به حرکت در می آید. نخل بزرگ چوبی در پای تکیه بزرگ حسینی آماده تزیین می شود و بعد از اتمام مراسم در همان مکان باز می شود و تا سال بعد در همان جا استقرار دارد. برنامه نخل بزرگ چوبی فقط در پای تکیه بزرگ انجام می شود. نخل دیگر، نخل بزرگ آهنی است، این نخل مربوط به هیات دهقان ها است و در سال های اخیر جایگزین نخل چوبی آنها شده است، چون نخل چوبی قدیمی آنها به جهت قدمت و فرسودگی زیاد استحکام خود را از دست داده بود و غیرقابل استفاده شده است. نخل بزرگ دهقان ها در مقابل حسینیه دهقان ها در حاشیه یکی از خیابان های اصلی شهر با پارچه سیاه و سبز و نصب کتیبه های مخصوص عزاداری و نصب شمشیر و خنجر تزئین می شود. این نخل به طرف تکیه بزرگ حسینی حرکت داده می شود و در حسینیه بزرگ در جایگاه خود مستقر می شود. سومین نخل، نخل کوچک گهواره حضرت علی اصغر(ع) است، این نخل، در هیات سرمحله و در مراسم عزاداری عاشورا استفاده می شود، این گهواره در حسینیه سرمحله جاجرم استقرار دارد که صبح روز عاشورا به مسجد صاحب الزمان آورده می شود و در مقابل مسجد تزئین می شود. گهواره پس از اینکه با پارچه های سیاه و سبز تزئین شد، عکس های شهدا را هم بر روی آن نصب می کنند، این گهواره کوچک در جلوی هیات حرکت داده می شود، گهواره حضرت علی اصغر(ع) پس از طی مسیر حرکت هیات سرمحله به پای حسینیه بزرگ وارد می شود و در جایگاه خود مستقر می شود. نخل چهارم، نخل کوچک گهواره حضرت علی اصغر نونهالان است، گهواره حضرت علی اصغر(ع) هیات نونهالان هم در هیات نونهالان با پارچه های سبز تزئین می شود، چون این نخل توسط نوجوانان حمل می شود، معمولا سبک تر است. این گهواره توسط نونهالان به همراه هیات نونهالان پس از طی مسیری وارد تکیه بزرگ می شود و در جایگاه خود قرار می گیرد. البته این نخل سابقه تاریخی ندارد و ۱۰ تا ۱۲ سال است که استفاده می شود. در هنگام تزیین نخل صلوات می فرستند، اسپند دود می کنند و چاووشی می خوانند. در روز عاشوار معمولا ابتدا نخل بزرگ چوبی وارد صحنه می شود، قبل از ورود به دایره اصلی نخل گردانی، سینه زنان دور به دور خود سینه می زنند، سپس وارد صحنه می شوند. سپس نخل بزرگ آهنی به همین صورت وارد می شود. نوبت دوم نخل گردانی آخرین برنامه روز عاشورا است که در پای تکیه بزرگ انجام می شود. برای اجرای نوبت دوم نخل گردانی، جمعیت بیشتری مراجعه می کنند و تعداد گردش نخل ها بیشتر است. معمولا نخل ها به جای دور زدن به دور خود پنج دور در محوطه چرخش دارند. نخل چوبی بزرگ زودتر از نخل آهنی وارد محوطه می شود و زودتر از نخل آهنی هم محوطه را ترک می کند. کودکان و نوجوانان را بر روی نخل سوار می کنند و نوحه سر می دهند، مردم انواع میوه های خود را به خنجرهای نصب شده می زنند و با زخمی کردن میوه آن را متبرک می کنند. در برداشتن هر نخل بزرگ ۳۳ نفر شرکت دارند، در طول نخل ها ۲۴ نفر یعنی در طرفین هر نخل، سمت راست ۱۲ و سمت چپ ۱۲ نفر و مابقی در جلو و عقب نخل شرکت دارند. شهرستان جاجرم با ۳۶ هزار نفر جمعیت در ۱۵۰ کیلومتری بجنورد و در مسیر ارتباطی خراسان شمالی به استان سمنان واقع است.