محرم؛ پخت حلیم جُم در بندرعباس

بندرعباس - ایرنا - سنت حلیم پزی در خمره‌های گِلی جُم، میراثی فرهنگی ثبت شده در کشور است و این نذری متبرک امام حسین(ع) هر ساله همزمان با آغاز دهه محرم در حسینیه های شاخص منطقه فین بندرعباس پخت می‌شود. به گزارش ایرنا، عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) براساس سنتی قدیمی از آغاز ماه محرم به مدت ۱۰ روز به سبک خاصی در منبرهای منطقه فین خمره حلیم نذری بار می‌گذارند و  این آیین تا روز عاشورا ادامه دارد. به طور معمول مراسم طبخ این نذری در منبرهای شاخص فین از جمله منبر «شیخ غلام محمد حاج علی»، منبر «خضر»، منبر «قتال یا ولی‌الله»، «مسجد سیداحمد، مسجد ابوالفضل فین، منبر کل تراب یا پا قلعه» و «منبر کل خیری» منسوب به خانواده جعفری‌ها انجام می‌شود. گفته می‌شود طبق رسم قدیم حلیم پزان خمره‌های مخصوص پخت حلیم را از لشتغان بندرخمیر که از گذشته مرکز سفالگری هرمزگان بوده؛ خریداری می کنند و بدنه بیرونی آن را با موی بُز و گل‌ می پوشانند؛ سپس در چاله‌هایی که از قبل آماده شده، گِل می‌گیرند تا ثابت شود و تکان نخورد. این کار هنگام آتش روشن کردن مانع از ترکیدن خمره سفالی می‌شود.هیزم برای پخت حلیم از کُنده درخت نخل یا تافال است و بلافاصله در کنار خمره‌ها قرار می‌گیرد. پخت حلیم از بامدادان وقتی هوا گرگ و میش است، با حرارت ملایم آتش بارگذاشته می‌شود و کم کم و با صبر و بردباری فراوان پخته می‌شود؛ بسیاری از لغت شناسان نام این خوراکی را برگرفته از واژه عربی حلیم و از ریشه حلم و بردباری می‌دانند؛ زیرا که پخت این خوراک به صبر و حلم زیادی نیاز دارد. من و حتی بسیاری از اهالی بندرعباس بر این باوریم حلیمی که داخل خمره و روی آتش هیزم پخته می‌شود؛ بسیار خوشمزه‌تر از حلیمی که داخل دیگ و یا روی اجاق گاز پخته می‌شود و طرفداران بیشتری نیز دارد. جُم، خمره‌ای سفالی به بلندی تقریبی یک متر و مخروطی شکل است و برای تهیه حلیم به ترتیبی خاص گِل می‌گیرند که این کار هنگام افروختن آتش مانع از ترکیدن خمره سفالی می‌شود. هیزم بار گذاشتن حلیم از کنده درخت نخل یا تا فال است و بلافاصله در کنار خمره‌ها قرار می‌گیرند. هر هیات و حسینیه بین چهار، پنج و یا ۶ خمره دارد که دو سوم آن را از آب پر کرده و بعد از این که آب ولرم شد یا به درجه جوش رسید حدود پنج کیلوگرم بلغور گندم (بسته به حجم خمره) به آن می افزایند. مخلوط اصلی پخت این حلیم سنتی از گوشت گاو یا گوسفندی و گندم یا بلغور گندم است که برای بهم زدن آن از چوب درخت خرما استفاده می کنند تا حلیم ته نگیرد و خوشمزه و خوش طعم شود. زنان و دختران نیز از قبل گندم ها را برای پخت حلیم پاک و خیس می کنند و معتقدند از این مراسم که همراه با ذکر مصیبت اهل بیت(ع) است، حاجت ها می گیرند. بعد از پخت و آماده شدن حلیم در زمان عصر هر روز با ذکر صلوات و مصیبت اهل بیت(ع) سر خمره‌ها برداشته و توزیع نذری آغاز می‌شود؛ بخشی از حلیم عصر بین مردم و مابقی نیز هنگام شب در مراسم عزاداری اباعبدالله حسین (ع) در مساجد و حسینیه‌ها توزیع می شود تا بار دیگر تکاپوی برآمده از نیت های عاشورایی این منطقه کهن در حافظه تاریخ ثبت شود. البته در زمان تاسوعا و عاشورا حلیم بیشتری پخت می شود تا به همه مردم عزادار و سوگوار منطقه فین و روستاهای اطراف آن برسد. مردان هیات به همراه یک آشپز باتجربه بر نحوه پخت حلیم نظارت دارند و باهم زدن حلیم مراقب ته نگرفتن نذری هستند که در اصطلاح محلی این عمل را (دار توی حلیم آوردن) می‌گویند. حوالی پسین حلیم آماده می‌شود و عزاداران پس از مراسم سینه‌زنی یا در بازگشت از مراسم معروف تعزیه‌خوانی (منبرپاقلعه فین) در گروه‌های چند نفری به منبرهای محل توزیع نذری می‌روند. مردم در زمان مقرر و یا عده ای چند ساعتی قبل از پخت در مکان مورد نظر که اقدام به پخت حلیم می شود، جمع می شوند و با ملاقه و دیگ هایی که در دست دارند حلیم نذری گرفته و برای تبرک به خانه هایشان می برند و در کنار خانواده میل می کنند. برخی ها در هنگام خوردن به حلیم شکر می زنند و بعضی دیگر به آن دارچین و نمک و حتی روغن به آن اضافه می کنند. در پایان دهه محرم جُم ها از اجاق ها خارج و تمیز می‌شوند و در انبار حسینیه‌ها و تکایای فین برده می‌شوند تا سالی دیگر و محرمی دیگر فرارسد و این گونه بساط حلیم‌پزان به سبک فرهنگ مردم فین برپا شود. آئین حلیم‌پزان فین، از رسم‌هایی است که با وجود گذشت صدها سال از آن، همچنان در این دیار اجرا می‌شود؛ هر چند تاریخ دقیق و مکتوب از این سنت حسنه در دست نیست که مبیّن قدمت و تاریخچه اولیه این آیین باشد، اما بدون شک پخت حلیم جم سابقه ای کهن در این دیار دارد و مرد و زن نسبت به پخت و مصرف آن علاقه وافر و زبان شاکر دارند. البته در طول سال بویژه ماه مبارک رمضان و عید سعید غدیر خم  نیز کم و بیش  پخت حلیم به رسم قدیم در برخی مناطق هرمزگان بویژه در منطقه سیاهو بندرعباس پخت می شود اما از گذشته تاکنون زمان پخت آن، غالبا دهه محرم در منطقه فین بندرعباس بوده است‌. «آیین های عزاداری سنتی و بومی در استان هرمزگان سابقه طولانی و دیرینه دارد که مردم این دیار از زمان دور پایبند به برگزاری آن بوده و همچنان نسل به نسل منتقل شده به طوری که جوانان و نوجوانان برای مشارکت در این مناسبت ها با شور و شوق خاصی شرکت دارند. استان هرمزگان با پیشینه تاریخی، فرهنگی و آیینی خود همواره در ارائه فرهنگ‌ها، آیین‌ها و سنت‌های عاشورایی پیشگام است و تاکنون برخی از این سنت‌های ماندگار و دیدنی همچون پُخت حلیم جُم، سینه‌زنی نشسته، عَلَم گردانی در میناب، عَلَم شویی ، چَک چَکو و تعزیه خوانی ثبت میراث فرهنگی کشور شده است. منطقه فین در ۹۵ کیلومتری شمال بندرعباس واقع است.